10
c) Güneş çarpması, soğuktan donma, tel, çivi, taş ve benzeri sert ve delici cisimlerin
yutulmasına,
d) Zehirli çayır otlarından yeme ve ilaçlanmış meralarda otlamalara,
e) Fırtına, yıldırım, yer sarsıntısı veya toprak kayması ve su baskınına,
f) Yangın veya infilak sebebiyle meydana gelecek ölüm, yaralanma veya zorunlu
olarak öldürme veya kestirmelere karşı sigortalayabilirler32.
Yukarıdaki faktörler sebebiyle, tamamen veya kısmen zarar gören
amortismana tabi büyükbaş hayvanlar için alınan sigorta tazminatları, bunların
değerinden fazla veya eksik olduğu takdirde, aradaki fark kâr veya zarar olarak
dikkate alınır. Ancak bu iktisadi kıymetlerin yenilenmesi zaruri bulunur veya bu
hususta işletme yönetimi karar vererek teşebbüse geçerse, bu takdirde ortaya çıkan
kâr yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl
süreyle tutulabilir. Bu süre içinde sözkonusu iktisadi kıymet yenilenmezse, süre
sonunda fonun kâr hesaplarına aktarılması gerekir33.
Yenileme fonu uygulamasından yararlanabilmenin şartları bu çalışmanın
amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması kısmında geniş ölçüde ele alınmıştır.
Oradaki şartlar sigorta tazminatları için de geçerlidir. Bu bakımdan konuyu bir örnekle
somutlaştırmak yararlı olacaktır.
Örnek: Kayıtlı değeri 800.000.000 TL, birikmiş amortismanı 160.000.000 TL
olan bir damızlık boğa, bulaşıcı hastalık sonucu imha edilmiştir. Sözkonusu hayvanın
derisi ve tırnakları 80.000.000 TL’ya satılmış, ayrıca sigorta şirketi 740.000.000 TL
hayvan hayat sigorta tazminatı ödeyeceğini beyan etmiştir. İşletme yönetimi de bu
damızlık hayvanın yenilenmesine karar vermiştir. Buna göre yapılacak kayıt şöyle
olacaktır:
/
100 KASA 80.000.000
136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR 740.000.000
136.20 XYZ Sigorta Şirketi
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 160.000.000
257.20 Damızlık Hayvan Amortismanı
255 DEMİRBAŞLAR (CANLI D.BAŞ) 800.000.000
255.20 Damızlık Hayvanlar
679 DİĞ. OLAĞANDIŞI GEL. VE KAR. 180.000.000
/
32 İhlas Sigorta, “Hayvan Hayat Sigortası Genel Şartları”, md.1, 1.
33 Özgür ŞİMŞEK: “Demirbaş Eşyanın Değerlemesi, Yeniden Değerleme ve Yenileme Fonu Uygulaması”, Vergi
Dünyası, Sayı: 208 (Aralık 1998), s.197.
11
679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR 180.000.000
549 ÖZEL FONLAR 180.000.000
549.10 Damızlık Hayvan Yenileme Fonu
/
Yenileme fonunun muhasebeleştirilmesine ilişkin farklı uygulama seçenekleri
bulunmaktadır. Çalışma kapsamını genişleteceği düşüncesiyle buradaki uygulama
vergi kanunları doğrultusunda yapılmıştır34.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Büyükbaş hayvancılık işletmelerindeki canlı hayvanlar dört gruba
ayrılmaktadır. Bunlar besi hayvanları, süt hayvanları, damızlık hayvanlar ve
yetişmekte olan hayvanlardır.
Damızlık hayvanlar ve süt hayvanları işletmenin canlı demirbaşlarını oluşturur.
Dolayısıyla bu hayvanlar demirbaşların tabi olduğu değerleme ve muhasebe
işlemlerine tabidir. Bu bakımdan söz konusu hayvanlara yeniden değerleme
yapılabilir. Satıldıklarında maliyet bedeli artırımı uygulanabilir. Yenilenmeleri zaruri
bulunur ve işletme yöneticilerince karar verilirse yenileme fonu ayrılabilir.
Büyükbaş hayvancılık işletmelerindeki bir diğer hayvan grubu ise besi
hayvanlarıdır. Bunlar canlı demirbaş niteliğinde olmayan ve belirli bir süre bakım
yapıldıktan sonra satılacak olan kasaplık hayvanlardır. Dolayısıyla bu hayvanlar
işletmenin üretimi devam eden yarımamülleri gibidir. Bunlar üretim işletmesindeki
yarımamüllerin tabi olduğu değerleme ve muhasebeleştirme ilkelerine tabidir.
Büyükbaş hayvancılık işletmelerindeki bir diğer hayvan grubu ise henüz
yetişme aşamasını tamamlamamış olan hayvanlardır. Bunlar belirli bir bakım
süresinden geçtikten sonra, işletmede canlı demirbaş olarak tutulacaklardır.
Dolayısıyla yetişme aşaması süresince tekdüzen hesap planındaki 258 Yapılmakta
Olan Yatırımlar hesabında izlenecektir. Ürün verir duruma geldiklerinde ise
Demirbaşlar veya Diğer Duran Varlıklar hesabının yardımcı hesabına “canlı
demirbaşlar” olarak kaydedilecektir. Maddi duran varlık olarak bu hesaplardan birine
kaydedildikten sonra ise, demirbaşların tabi olduğu değerleme ve muhasebe
işlemlerine tabi olacaktır.
34 Farklı yaklaşımlar için bkz: Remzi ÖRTEN: “Yenileme Fonu ve Muhasebe Uygulamaları”, Yaklaşım Dergisi,
Yıl:7; Sayı:76 (Nisan 1999), ss.16-21.
12
YARARLANILAN KAYNAKLAR
AKDOĞAN, Nalan ve Orhan SEVİLENGÜL. Türkiye Muhasebe Standartları İle
Uyumlu Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulaması 9. Baskı (Ankara: Gazi
Kitabevi Yayınları, 1999).
AKDOĞAN, Nalan. Tekdüzen Muhasebe Sisteminde Maliyet Muhasebesi
Uygulamaları (Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları, 1998).
AKTUĞLU, Mehmet Ali. Tarım İşletmeleri ve Muhasebesi (İzmir: Ege Üniversitesi
İktisadi ve Ticari Bilimler Fakültesi Yayınları, Yayın No: 64/24, 1972).
BELLEK, Münir. “Tarım Ürünleri ve Tekdüzen Hesap Planı”, Mükellefin Dergisi,
Sayı:50 (Şubat 1997).
ÇALDAĞ, Yurdakul. Şirketler ve Muhasebesi (Ankara: Gazi Kitabevi Yayını, 1999).
DOĞAN, Hasan. Çiftçinin Gelir Vergisi ve Tarım İşletmelerinde Muhasebe
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/ders-notlari/52060-hayvancilik-muhasebesi-post107303.html
(Adana: 1975).
ERDEM, Hayrettin. “Bütün Yönleriyle Yenileme Fonu ve Uygulaması” Yaklaşım
Dergisi, Yıl:5; Sayı:59 (Kasım 1997).
GÜNDÜZ, N. Kemal ve Necati PERÇİN. “Yenileme Fonu Uygulaması ve Muhasebe
Kaydı” Yaklaşım Dergisi, Yıl:7, Sayı:74 (Şubat 1999).
GÜNDÜZ, N. Kemal ve Necati PERÇİN. Amortismanlar ve Yeniden Değerleme
(Ankara: Yaklaşım Yayınları, 1997).
GÜVEMLİ, Oktay. Amortismanlar Yeniden Değerleme ve Uygulamaları, 2. Baskı
(İstanbul: Proje Danış Yayınları, 1989).
HOPKİNS, John A. and Earl O. HEADY. Farm Records and Accounting (IOWA:
Iowa State University Press, 1962).
KAPLAN, Mürsel Ali. “Hayvansal Ürünlerin Üretiminde Kullanılan Canlı Hayvanlar,
Muhasebe Kayıtlarında Ne Şekilde İzlenecek ve Nasıl Bir İşleme Tabi
Tutulacaktır” Maliye Postası, (15 Mart 2001).
KOŞ, İsmail. “Maliyet Bedeli Artırımı” Vergi Dünyası Sayı:208 (Aralık 1998).
ÖNGEN, Safiye. Vergi Muhasebesi (Ankara: Yaklaşım Yayınları, 2000).
ÖNGEN. Safiye. “Amortismana tabi İktisadi Kıymetlerin Sigorta Tazminatı” Yaklaşım
13
Dergisi, Yıl: 6, Sayı:64 (Nisan 1998).
ÖRTEN, Remzi. “Yenileme Fonu ve Muhasebe Uygulamaları”, Yaklaşım Dergisi,
Yıl:7; Sayı:76 (Nisan 1999).
ÖRTEN, Remzi. Genel Muhasebe ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulama
Örnekleri (Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları, 2000).
ÖRTEN, Remzi. Ortaklıklar ve Muhasebe Uygulamaları (Ankara: Gazi Kitabevi
Yayınları, 1999).
PERÇİN, Necati. “Yenileme Fonu Uygulaması ve Muhasebesi” Vergi Sorunları,
Sayı:100.
STURROCK, Ford. Farm Accounting and Management (Toronto: 1981).
ŞEKER, Sakıp. Dönem Sonu İşlemleri-Cilt-2: (Ankara: Yaklaşım Yayınları, 1999).
ŞİMŞEK, Özgür. “Demirbaş Eşyanın Değerlemesi, Yeniden Değerleme ve Yenileme
Fonu Uygulaması”, Vergi Dünyası, Sayı: 208 (Aralık 1998).
TOKAY, Hüseyin. “Duran Varlıkların 8 No.lu Türkiye Muhasebe Standardına Göre
Aktifleştirilmesi”, Yaklaşım Dergisi, Yıl:7, Sayı: 77 (Mayıs 1999).
TOKAY, Hüseyin. “Duran Varlıkların 8. No.lu TMS’ye Göre Aktifleştirme Sonrası İşlemleri”,
Yaklaşım Dergisi, Yıl:7, Sayı:79 (Temmuz 1999).
TOKAY, Hüseyin. “Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlıklarla İlgili Türkiye Muhasebe
Standartlarının Muhasebe Uygulamaları ve İlgili Vergi Yasaları İle Karşılaştırılması”,
Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt:1, Sayı:1 (Nisan 1999).
ÜREL, Gürol. “Sabit Kıymet Satış Karının Tespiti ve Yenileme Fonu Uygulaması”,
Vergi Dünyası, Sayı:214 (Haziran 1999).
YILDIRIM, Şevket ve Canan ARIKBAY. Tarım İşletmelerinde Verimlilik Ölçümüne
Uygun Kayıt Sistemlerinin Geliştirilmesi (Ankara: MPM Yayını No: 415,
1990).