III. Sultan Murad dönemi (1583) yılında Akşehir Sancağı Doğanhisar Nahiyesi Argıt Köyü (H.991/1538) yılında Argıt köyü , Akşehir Sancağı Doğanhisar Nahiyesine bağlıdır. Bu dönemde Argıt köyünün bir adı da Dibeklidir.Bu köye bağlı birde Argıt mezrası vardır. Ankara Kuyud-u Kadime Arşivinde 333 numaralı gelir giderleri bildiren Akşehir Mufassal Defteri sayfa 8’a da yazılı bilgilere göre Doğanhisar nahiyesine bağlı olan Argıt diye bilinen Dibekli köyü ile Argıt mezrası III.Sultan Murad Han tarafından Şeyh Abdullah oğlu leyh Veli Babaya orduya asker beslemek üzere tımar arazisi olarak verilmiştir. Bu yılda Dibekli Köyünden alınan gelir 5.000 akçe Argıt mezrasından alınan gelir olmak üzere 6500 akçedir . (ERDOĞDU’dan aktaran CERAN, 1996 , s.29) 2.3.3.)Osmanlı Sultanları Argıt Köprüsünde 2.3.3.1) Yavuz Sultan Selim Argıt Köprüsünde Yavuz S.Selim (922/1516)yılı Mısır’ ı fethe giderken Akşehir üzerinden Argıt, Ilgın yoluyla Konya’ya geçmiştir. Sultan (922/1516) yılı Cumadel ulasının 26. Cuma günü Argıt konağında Karargah kurmuştur .(FERİDUN BEY’den Aktaran CERAN, 1996, s.30) 2.3.3.2) Kanuni Sultan Süleyman Irakeyn Seferine Giderken Argıt Köprüsünde Kanuni S. Süleyman (940/1533)Yılında Irakeyn seferine giderken Akşehir üzerinden Argıt Köprüsünden geçerek Konya’ya Ilgın üzerinden varmıştır . Matrahçı Nasuh Akşehir, Argıthanı köprüsü ve Konya’ya ait renkli resimleriyle yol güzergahı ve muzil noktalarını göstermiştir.(MATRAHÇI NASUH’dan aktaran CERAN, 1996, s. 30) 2.3.3.3) II. Sultan Murat Han Bağdat Seferine giderken Argıt köprüsünde. III.S.Murat (1048-1638) yılında Bağdat seferine İstanbul‘dan l5 Mayıs Cumartesi günü başladı.Bu sefer, Üsküdar, İznik, Yenişehir, Pazarcık, Bozüyük, İnönü, Eskişehir, Çifteler, Bolvadin, İshaklı, (çay) Akşehir üzerinden Argıt çayırına indi. (CERAN 1996 ,s.31) 2.3.3.4) 1832 Yılında Kalavalı Mehmet Ali Paşa Argıthanı’nda Kalavalı M.Ali Paşa Kütahya’ya giderken Konya’dan Ladik , Kadınhanı, Ilgın, Argıthanı’na uğramıştır. Argıthanı’nın batısında bulanan düzlükte M. Ali Paşanın ordusu konaklamıştır. Bu yüzden halk arasında bu konaklama yerine “Ali Paşa düzlüğü “ denmiştir. Daha sonra ordu Akşehir,Afyon yoluyla Kütahya’ya ulaşmıştır. (CERAN ,1996 ,s.31) 2.3.3.5) Clement Huart ‘a göre Argıthanı Clement Huart 1897 de Paris’te yayınladığı “Konia la ville des derviches touneurs,souvenirsd’un vayage en Aise Minevre’ adlı eserine göre 1891 de İstanbul,Bursa ,Eskişehir, Afyon üzerinden Konya’ya yaptığı 13 mayıs 1891 de Başladığı seyahatine ait gözlemlerini anlatmakta Anadolu Selçuklu kültür ve medeniyetini tasvir edmektedir. Büyük Argıthanı köyü, Kavak ağaçları ile çevrili bahçeler ve iki gözlü zarif bir köprünün arasında uzanıyordu köprünün üzerindeki Arapça kitabe okunamayacak kadar silinmişti . Mimar eserini pek özene bezen ortaya koyduğu anlaşılıyordu. Bütün uğraşmalarına rağmen Arapça kitabeyi sökemedik Yazık... Belki ileride bu işi yaparak mutlu olacaklardır. Argıthanı Kasabasının evleri kerpiçten yapılmış olup toprakla sıvanmıştır. Terasları kalın direkler üzerindedir. Basit yontulmuş ağaç gövdeleri idi her şey hoş bir tabiilik içinde idi. Argıthanı yem yeşil bahçeleri ile geniş avam ortasında bir vaha gibi duruyordu. (UZEL’den akttaran CERAN, 1996 , s . 30 –31) 2.4)XVIII ASIRDA ARGITHANI KAZASI
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/showthread.php?p=113693
4.1) Eşkıya Saldırısı Sonucu Argıthanı Halkının Dağılışı Osmanlı devletinden önce orta asyadan gelen bir Yesevi dervişi Şeyhi ve Türkmen beyi olan Argıt Baba’da Argıt Köyünün kurulmasına sebep olmuştur . Daha sonra Şemsüd-Din Altun Aba’nın yaptırdığı handan dolayı bölgenin adı “Argıthanı” olmuştur.(CERAN ,1996,s,.33) Anadolu Selçuklu döneminde kurulan bu kasaba zamanında Osmanlı devleti idaresinde iken nüfus azalması ve dağılma ile karşı karşıya kalmıştır. Bu dağılmaya sebep olan faktörde Osmanlı sosyal yapısında meydana gelen sosyal düzensizliktir . Çoğu zaman savaş dönemlerinde ortaya çıkan bunalımların sebebi büyük bir kesimi vergi sisteminden kaynaklanmaktadır . Harp dönemlerinde ve olağan üstü hallerde halktan idarecilerin türlü bahanelerle aldıkları para ve eşyaları vermeye gücü yetmeyecek kadar zayıf gelirli olan oymaklar bunları ödemekte güçlük çekmiş, kurtuluşu toprağını ve beldesini değiştirmekte bulmuştur. Vergi ödemediği için devlet idarecileri tarafından sıkıştırılıp ayrıca vergi tahsildarından lüzumsuz ayrı paralarda istenmesi neticesinde bu kişilerin istediğini alamaması bu köy ve kasaba halkının isyancı olarak nitelenmesine sebep olmuştur.Bu faktörler , halkı yerleşik hayattan konar, göçer, bir yapıyı özleyerek statüye geçmesine sebep olmuştur. (ORHONLU’ dan aktaran CERAN , 1996s, 31-32) 2.4.2) XVIII. Asırda Argıthanı’nda İskan Hareketi ve Argıthanı’nın Yeniden Kuruluşu Derbenten Köylerin babı-ı ali tarafından çizilen bir hududu vardır . Derbentçiler , belirli hudut içindeki araziyi gözetlemek ve beklemekle görevli idiler. Bu yüzden diğer Derbendin sınırına müdahale edemezdi. Bu hudut içinde kalan hanlar, köprüler ve yolları beklemek, seyahat edenleri korumak onların sorumlulukları içinde bulunuyordu . Derbentçi köyler , köy sınırı içindeki yerler ile birlikte civardaki özenli geçit ve yollarda nezaret ediyordu. Yani bunlar için yeniden bir sınır çizmek diye bir problem yoktu . Fakat ıssız yerlerde kurulan han ve derbentlerde bunu teferruatı ile birlikte tespit etmek gerekiyordu . Sınır ihtilaflarının doğurduğu toprak anlaşmazlıkları hükümeti meşgul ederken bu gibi meydana gelecek problemleri önlemek istiyordu. Yeni kurulmuş veya düzen verilmiş müstahkem derbentlerden bazısına ait hudut name bulunmaktadır. 1721 yılında Konya’ya tabi Argıthanı Derbendi hudut namesi (11 ekim 1721 /18 Zilkade 1133 ) de Konya valisi Vezir Osman Paşa’ nın huzurunda Ilgın, Doğanhisar ve Akşehir naiplerinin de imzalarının bulunduğu hanlar ve derbentler hususunda mübaşir tayin edilen Dergah-ı Ali kapıcı başılardan Bahri Mehmet Ağa tarafından tespit edilmiş, bu hududun temyizi gösteren belge ile İstanbul’a gönderilmiş ve baş muhasebeye kaydedilmiştir . Konya’da Argıthanı derbentleri 25 Ocak l721 de verilen muaf namede Ziraat yaptıkları arazinin öşürünü toprak sahibine verdikten sonra , 2-3 yıl imdad-ı seferiye ve hazariye (Savas ve Savaş dışı vergi) ve tekalif’i örfiye,şaka ve öşür (örfi ve ağır görevler ve öşür) dür. Rutebi (rutbeler) isteğinden muaf tutulmuşlardır. (CERAN,1996,s.36) Argıthanı derbenti Sultan III. Ahmet’in saltanat devrinde Damat Nevşehirli İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır. Şehirler kurmakta,mamureler İnşa etmekte deha derecesinde bir kudret gösteren İbrahim Paşa bir Eşkıya barınağı haline gelen bu geçitlere bir derbent kurmak için derhal imar ve iskan faaliyetlerine girişmiştir.(KONYALI,l945,s.635) Bu arada eşkıya saldırısı , huzur ve emniyet yokluğundan dolayı yerlerini terk eden Konya şehrindeki başı boş halkın belirli bir miktarını iskanı kararlaştırıldı. 1720 de Akşehir ile Ilgın arasında yeniden imar edilen Argıthanı’na bu şekilde 200-300 hane yerleştirilmek istendi. 100 hane Akşehir’deki halktan Ilgın kasabasındanda 30-40 hane başı boş halktan seçildi.(Maliye defteri tasnifi.1720.s.30). Fakat Argıthanı’na gönderilmesi gereken 200 haneden 2l ARALIK 1721 de 60 hane gelmiştir. (Maliye defteri tasnifi nden aktaran CERAN ,1996,s.39) Argıthanı’na , Harap olan ve halkı dağılmış olan köylerin halkıda getirildi. Turgut kazasına bağlı Gökçeler köyünün halkıda bu şekilde Argıthanı’na yerleştirilmeye devam edildi. Bunlar, Karaman oğulları ve Osmanlı Devletinde her Türlü vergiden muaf olan Atçeken’lerdi. Kendileri Ordunun ihtiyacı olan atları yetiştirirlerdi.(Maliye Tasnifi Defteri’nden aktaran CERAN, l996 ,s.40) Önceleri Doğanhisar’da haftada bir gün kurulan ve geniş bir bölgenin faydalandıgı pazar cıvarındaki dağda yaşayan yörüklerin asayişi bozmaları sebebiyle Argıthanı’na nakledilmek zorunda kalınmıştır. Bu pazarın buraya nakledilmesinde diğer bir sebepte büyük derbent tesislerini inşa edildiği Argıthanı’nın daha az bir zaman içerisinde şenlenerek büyük bir kasaba olma sının hedeflenmesiydi .(Maliye Tasnifi Defterinden aktaran CERAN, l996,s.42.). Yerleştirilen insanların fazla olması tahsis edilen araziyi yetersiz kılmıştır.Böylece sahipsiz ve kimsenin tasarrufunda olmayan topraklar derbent hudutları içine alınarak ihtiyaç sahiplerine dağıtılmıştır.(Maliye Tasnifi Defteri’nden aktaran CERAN, l996. s.42) Argıthanı’n da yapılması planlanan inşaat diğerlerine göre daha büyüktü. Burada han, mektep,mahkeme, hamam , su yolları inşa ettirildi.20 Kasım 1720 de yaptırılan keşifle 200 kuruşa mal olacağı anlaşıldı. İnşaatın sonunda hemen hemen büyükçe bir kasaba inşa edildi. (ORHONLU’dan aktaran CERAN.1996.s.42 ) 2.4.3) Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Vakfiyesinde Argıthanı
Konya ,Ilgın , Argıthanı kasabasında bulunan derbent ve kervansaray mamuresini III. Sultan Ahmet’in Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa yaptırmıştır. Bir Eşkıya kargahı haline gelen bu geçitde bir köy kurmayı tasarlamış derhal faaliyete geçerek burasını imar ettirmiştir. Bu müessese ile çevrenin asayişini sağlamıştır. (KONYALI,l945,s.634.) Bu vakfiyede Damat Nevşehirli İbrahim Paşa : “Cenabı- hakka hamd,Sultan II. Ahmet Han’ın Devlet ve saltanatının uzun sürmesi ve hayra vesile olması için duada bulunduktan sonra vakfiyeden çok kendi adına yaptırılan parlak güneş gibi ışık saçan camiinin Müslümanların namaz kılmaları,medresesinde islam bilim lerinin öğrenilmesi, çocukların eğitilip faydalı halde yetişmesi, l6 ocaklı handa 2 uzun saf ve geniş bir ahirda yolcu, tacir ve gariplerin kalması , yiyip içmesi , mahkemelerde hukuki işlerinin görülmesi vakfettiği çarşıda ticaret ve alışverişin devamı, yaptırdığı çeşmelerden Müslümanların su alması ve yıkanması için hamam gibi dini hayır ve hizmetlerin devamı için Argıt hanına arazi,yaylalar,bağlar,bahçeler ve mezra vakfetmiştir. Bu kurduğu vakıf müessesesinin yaşaması ve devamı için vakıf idarecisi (mütevelli) ile vakfa hizmet eden medrese dersi , cami imamı vaizi,hatibi,müezzini , Kuran-ı Kerim okuyan hafızı,vakıf katibi,mektep muallimi , kalfası camiye bakan kayyum vakıflarda handa hayır şerbet dağıtıcısı için vakfettiği bu emlak ve araziden elde edilecek gelirlerle günde kaç dirhem, yılda ne kadar kile buğday alacaklarını hesaplayacak vakfiyesini koydurarak bu hizmetlerin devamına vesile olmuştur. Argıthanı kasabasına yeniden yaptırdığı hayır eserlerine vakıflar koymuştur. Bu hayır eserleri ve vakıfları ; Nevi Mevkii Hududu 1- Camii Şerif Argıthanı kasabasında Güneyi Ömer oğlu Molla yeni yaptırdığı Musa , Batısı Yol 2- Medrese Camii şerifin bitişiği Kuzeyi vakfettiği on dükkan on dükkan batısı mahkeme 3- Mektep Camii şerif cıvarı 4- Mahkeme dairesi Güneyi Molla Musa evi ,batısı Camii ,Kuzeyi han Cebel oğlu Evi , Güneyi 4 dükkan,Batısı Akar su ,Kuzeyi boş arsa ,Ba tısı çarşı, 6- 10 boş dükkan Argıthanı kasabası Güneyi cami, batısı çarşı,batı sı mahkeme dairesi,Güneyi cad de , batısı Akarsu , Kuzeyi han batısı çarşı. Hayır Müesseseleri ve Vakıflarının : NEVİ MEVKİİ HUDUDU 1-Büyük çeşme Argıt kasabasında Cami ile han arasında 2-Küçük çeşme Argıt kasabasında Cami ile han arasında 3-Sıgır pazarı Güney batısı Cadde ve han batısı han ağasının evi 4-Kahvehane Güney ve batısı Cadde ve han, Kuzeyi , Batısı han ağasının evi 5-Argıt kasabası arazisi vakıf sahibinin gelirleriyle ova,nehir,çay,dağ,çayır ve yay lalalrıyla birlikte bütün gelir ve haklarını vakfettiği arazi. 6-Bütün gelir haklarıyla vakfettiği bahçeler. 7-Bağlar 8-Mezralar (Ekinler) Vakıf Hizmetkarı ve Görevi Günde aldığı Senede aldığı Görevinin nevi Düşünceler Dirhem Buğday kilesi 10 5 Argıt vakıfları
mütevellisi
10 5 Camii şerifi Ar.Vak.Hiz.Şartıyla
Dersiamı(Ord.Prf)
10 5 Valze Ar. Vak. Hiz. Şartıyla
10 5 İmama Ar. Vak. Hiz. Şartıyla
10 5 Hatibi Argıt vakıflarına hizmet şartıyla
5 2 Argıt vakıfları şartıyla
5 2 Camii Şerif Müezzini
5 2 Camii Şerifin devir hanı hafızı
5 2 Mektep Muallimi Vakıf hazırlığı şartıyla
3 1 Vakıflar menemetcisi (şerbetçisi)
3 1 Camii şerif kayyumu
2 1 Han sebil menemetcisi (şerbetçisi)
5 - Camii şerifin aydınlatması ve döşemesi için
Vakiye,Karaman Eyaleti Muhafızı Osman Paşa’nın maarifeti,Devlet-i Ali kapıcı başlarından Ömer Ağa Oğlu Hacı Mehmet Bahri Ağa’nın vekaletiyle 1133/1717 yılı 10 zilkadesinde Ilgın Müftüsü tarafından yazılmıştır. Argıt ve Ilgındaki kendi vekili olan Mustafa Efendi tarafından tastik ve tescil edilmiştir.(VAKFİYE DEFTERİ’ den aktaran CERAN,l996, s.45) 2.4.4) III. Ahmet Döneminde (1139/1729) Yılında Yapılan Ön Asya Haritasında Argıt
Topkapı Sarayı Müzesi Yeni kütüphanesinin hazine kitapları kısmında yeni 447 ve Eski 386.36750 numarada kayıtlı bulunan bir harita 150x210 cm genişliğinde olup büyük bir itina ile ipek kumaş üzerine çizilmiştir. Harita İstanbul ile Hindistan arasındaki sahayı yollar ve konaklama merkezlerinin dikkatlice göstermektedir. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğunun o dönemdeki Anadolu Eyalet Teşkilatı Hakkında da bilgi vermektedir. (UNAT ‘tan aktaran CERAN, 1996,s.49) 2.5.)XIX Asırda Osmanlı Salnamesinde Argıthanı Kazası ve Nahiyesi 2.5.1)1285-1322 Konya Vilayet Salnamelerinde Argıthanı Argıthanı Kazası 1285 / 1868 yılında nahiye merkezi olarak görülmektedir. Bu yıl Ilgın kazasına bağlanmıştır. Argıthanı nahiyesi , Zaptiye Memuru Hasan Efendidir.(Konya 1285-1868 salnamesi) 1300-1884 Yılında Argıthanı Nahiye Müdürü Hasan Efendidir. Bu yıl kasabada 2 Medrese 80 talebe vardır.(Konya 1300/1884 salnamesinden Aktaran ( CERAN 1996..s.57) 1305/1889 Yıllarında Argıthanı Nahiye Müdürü Ömer bey Naip, Ali efendi hatip Kadri Efendi, Nüfus memuru Ömer Efendi, (Konya 1305/1889 salnamesinde Aktaran (CERAN,1996.s.57) 1312/1894 yılında Argıthanı nahiye müdürü Mehmet Hilmi Efendi, naip Osman Efendi , Katip Nuri Efendidir. Bu yıl Argıthannında 6 mahalle buraya bağlı şu dört köy vardı. 1.İhsaniye, 2 İlyaslar, 3 Eldeş, 4 Ağalar (Konya 1312/1894 salnamesinden aktaran CERAN .1996 s.97 ) 1317/1901 Yılında Argıthanı Nahiye Müdürü Şerif Ali Efendi naiplik boş, Katip Ahmet Efendidir. Nahiyenin güncel nüfusu 1404 dür. Nahiyede 1 Hükümet konağı 3 camii ve mescit , 2 mektep, 2 medrese, 20 dükkan ve mağaza , 100 tezgah, 2 fırın , 4 değirmen , 4 kahvehane vardır. Yeni usulle eğitim yapan 1 mektep ile 25 talebe eski usulle eğitim yapan 10 mektep 200 kız ve erkek talebe , 2 medrese , 2 müderris 42 medrese talebesi vardır. Nahiyede 120 Öküz ,100 manda, 6049 koyun ,33 kıl keçisi,1506 tiftik keçisi,100 at,200 merkep vardır.(Konya 1317/1901 salnamesinden aktaran 125-126 CERAN 1996.s.57) (1325/1909 Yılında Argıthanı Nahiye Müdürü Rüştü Efendidir.(1325/1909 yılı Hamidiye Mektebi İmtihan cetvelinden aktaran CERAN ,1996,s.57)Derleyen : Hanife ŞENOZAN