TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ – TOPRAK OLUŞUMU VE TOPRAK TİPLERİ
TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ


Dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen aşınma ve birikme olayları taşların çözülerek parçalanmasına neden olmaktadır. Yer kabuğunu oluşturan taşların , suların eritmesi ve dış kuvvetler oluşan çatlamaların etkisi ile ufalanması ve dağılmasına çözülme denilmektedir. Taşların çözülmesi fiziksel ve kimyasal yolla üç şekilde gerçekleşir :
1. Fiziksel ( Mekanik ) çözülme
2. Kimyasal çözülme
3. Organik ( Biyolojik ) çözülme
1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme


Taşların fiziksel etkiler sonucunda küçük parçalara ayrılmasına denir. Fiziksel çözül - me, taşları oluşturan minerallerin kimyasal yapısında herhangi bir değişikliğe neden olmaz.
Fiziksel (Mekanik) çözülmeye neden olan olaylar şu şekilde sıralanabilir :
a)Sıcaklık farkı : Gece ile gündüz, yaz mevsimi ile kış mevsimi arasındaki sıcaklık farklarının fazla olduğu yarı kurak ve kurak bölgelerde görülür. Gündüz, güneşlenme ve ısınmanın etkisiyle taşları oluşturan minerallerin etkisiyle taşları oluşturan minerallerin hacimleri genişler. Gece,sıcaklık farklarının fazla olduğu yarı kurak ve kurak bölgelerde görülür. Gündüz, güneşlenme ve ısınmanın etkisiyle taşları oluşturan minerallerin hacimleri genişler. Gece, sıcaklık düşünce minerallerin hacimleri yeniden küçülür. Bu hacim değişikliği taşların parçalanmasına neden olur. Bu tür çözülmeler Dünyada daha çok tropikal çöl ve karasal çöllerde görülmektedir. Ülkemizde ise Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde yaygındır.
b)Taş boşluklarındaki suların donması : Sıcaklığın çok zaman donma noktasına yakın olduğu ve yağışın yeter derecede olduğu yüksek dağlık bölgeler ve yüksek enlemlerde görülen çözülme şeklidir. Yağışlardan sonra taşların delik, çatlak ve ince yarıklarına sular dolar. Sıcaklık donma noktasına kadar düşünce, taşın içine sızmış olan sular donar. Donan suyun hacmi genişlediği için basınç etkisiyle taşlar parçalanır ve çözülür.
c)Tuz çatlaması yolu ile fiziksel çözülme : Taşların tuzlu suları emmiş bulunduğu ve buharlaşmanın çok fazla olduğu çöl bölgelerinde görülür. Kurak bölgelerde buharlaşma ile kılcal taş çatlaklarından yeryüzüne yükselen tuzlu sular, yüzeye yaklaştıkça suyunu yitirir. Çatlakların kenarında tuz billurlaşma - sı olur. Gece nemli geçerse, suyunu yitiren tuz billurları yeniden su alır ve hacmi genişler. Basınç etkisiyle taşlar parçalanır ve çözülür.
Mekanik çözülmede taşların fiziksel yapıları etkili olmakla birlikte , iklim olayları daha fazla etkisini gösterir.
2. Kimyasal Çözülme


Sıcak ve nemli bölgelerde taşların eriyerek ufalanması sonucunda kimyasal çözünme oluşur. Kimyasal çözülmede sıcaklık etkilidir. Sıcaklığın fazla olduğu bölgelerde kimyasal çözülme hızlanır. Buna karşılık suyun ve nemin az olduğu çöl ve kutup sahalarında ise sıcaklık yetersiz olduğu için kimyasal çözülme azdır.Bu olay en çok Tropikal iklimin ( Ekvatoral iklim ) görüldüğü yerlerde ve Muson iklim bölgelerinde etkilidir.Türkiye’de ise başta Doğu Karadeniz kıyı şeridi olmak üzere yağışlı bölgelerde etkili olmaktadır.
3. Organik ( Biyolojik ) çözülme
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/showthread.php?p=101750


Taş boşluklarına giren bitkiler zamanla kalınlaşarak taşı çatlatır ve taşın parçalara ayrılmasına neden olur. Bitki köklerinden çıkan bitki özsuyu taşın içerisinde kimyasal çözülmeyi kolaylaştırır. Çok az görülen bir çözülme şeklidir.
TOPRAK OLUŞUMU
Toprak, taşların ve organik maddelerin ayrışması ile oluşan, içinde belli oranda hava ve su bulunan, yerkabuğunun üstünü ince bir tabaka halinde saran örtüdür . Taşların fiziksel ve kimyasal yolarla çözülmesi toprak oluşumu için ilk şarttır.Ancak yeterli değildir. Toprağın içinde bulunan çeşitli organizmalar toprağın oluşumuna yardım eder. Toprağın üstündeki organik maddece zengin bölüme humus adı verilir. Toprak oluşumunu etkileyen etmenler :
a)İklim koşulları : Sıcaklık ve yağış koşullarının iklimlere göre farklı olması toprakların özelliklerinin her yerde farklı olmasına neden olmaktadır.
b)Ana kayanın özellikleri : Ana kayanın özellikleri çözülme yolu ile toprağa da geçmektedir. Örneğin, kayanın kalker olduğu arazilerde kireçli topraklar yaygındır.
c)Bitki örtüsü : Bitki örtüsünün zenginliği özellikle topraktaki organik çözünmeyi hızlandırır ve topraklara farklı özellikler kazandırır.
d)Eğim koşulları : Eğimi fazla olan yamaçlarda çöünen materyaller kolayca taşındığından toprak olşumu güçleşir. Bakı durumu da sıcaklık şartlarını etkilediğin-den yer şekillerinin farklı yamaçlarında farklı toprakların oluşmasına neden olmaktadır.
e)Oluşum Süresi ( Zaman ) : Taşların çözülmesi , organik maddelerin ve canlıların karışmasıyla toprak oluşumunun tamamlanması çok uzun yıllar almaktadır.

TOPRAK HORİZONLARI (KATMANLARI )


Yerkabuğu üstünde ince bir örtü halinde bulunan toprak, çeşitli katmanlardan oluşur. Bu katmanlara horizon adı verilir. Toprakların kalınlıkları ne olursa olsun yüzeyden derinlere doğru inildikçe farklı özelliklere sahip katmanlardan oluşur. Toprağın dört temel horizonu vardır.

I. A Horizonu : Dış etkilerle iyice ayrışmış, organik maddeler bakımından zengin, en üstteki katmandır.Bu kat, bitki artıklarının toprağa karışması nedeniyle humusça zengindir. Tarımı yapılan ürünler bu katta yetiştirilir. A horizonunu oluşturan toprakların özellikleri iklime yer yüzü şekillerinin özelliklerine göre farklılık gösterir.
II. B Horizonu : Bu katta toprak oluşumu henüz tamamlan-mamıştır. Suyun etkisiyle A horizonundan yıkanan minerallerin biriktirdiği katmandır.
III.C Horizonu : İri parçalardan oluşan ve ana kayanın üzerinde bulunan katmandır. Bu katta toprak oluşumu devam etmektedir.
IV. D Horizonu : Fiziksel ve kimyasal çözülmenin görülmediği, ana kayadan oluşan,