Yanıt: Ilköğretimde Rehberlik
1 . Bazı öğrencilerin problemlerinin daha yoğun olmasına, belirli ihtiyaçları ya da ortamları gereği özel ilgi ve ihtiyaç duymalarına karşın rehberlik hizmetleri tüm öğrencilere yöneliktir.
2. Gelişimsel rehberlik yaklaşımı organize edilmiş ve planlı bir müfredatı gerektirir. Bu müfredat öğrencilerin gelişimleri ile ilgili genel ve spesifik amaçlara sahiptir. Amaçların geı-çekleştirilmesin yönelik olarak hazırlanmış rehberlik üniteleri söz konusudur. Müfredat öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve fiziksel gelişimlerini temel alır ve eğitimin insani boyutu ile öğrenme koşulları üzerinde yoğunlaşır.
Gelişimsel rehberlik müfredatlarında ele alınan başlıca konular şu şekilde sıralanabilir:
- Okulu ve çevresini tanıma.
- Kendini ve davranışları anlama.
- Karar verme ve problem çözme.
- Kişiler arası ilişki ve iletişim becerileri.
- Okul başarısı becerileri.
- Meslek farkındalığı ve eğitimsel planlama.
- Toplumsal katılım.
3. Gelişimsel rehberlik müfredatları ardışık ve esnek bir yapıya sahiptir. Rehberlik üniteleri farklı yaşlardaki öğrencilerin düzeylerine ve ihtiyaçlarına göre birbirini izleyecek biçimde sıralanırlar. Bu ardışıklık programın sürekliliğine hizmet eder. Ayrıca müfredat katı ve sabit bir yapıda değildir, ihtiyaçlar ve imkanlara göre değişik düzenlemeler yapılabilir.
4. Her ne kadar rehberlik programı, akademik programlardan ayrı bir programsa da, bu durum rehberlik programı ile akademik programların birbirinden kopuk olduğu anlamına gelmez. Aksine programlar birbiri ile bağıntılı ve etkileşim halindedir. Buna göre gelişimsel rehberlik okuldaki eğitimsel süreçler bütününün tamamlayıcı bir parçasıdır.
5. Rehberlik programının geliştirilmesi, yürütülmesi ve değerlendirilmesinden birinci derecede okul danışmanları sorumlu olmakla beraber, eğer okuldaki tüm personelin katılımı ve işbirliği sağlanamazsa beklenen verim alınamayacaktır.
6. Gelişimsel rehberlik öğrencilerin kişisel gelişimleri ve bireysel potansiyelleri üzerinde odaklaşmıştır. Ancak bu durum öğrencilerin akademik başarılarının dikkate alınmadığı anlamına gelmez. Rehberlik programlarının gerçekleştirilen her bir amacının eğitimsel bir temeli vardır ve öğrencilerin daha etkili ve verimli öğrenmelerine doğrudan katkıda bulunur.
7. Birçok rehberlik amacı öğretim programlarının ve rehberlik müfredatının çerçevesi içinde gerçekleştirilebilir. Ancak bunların dışında danışmanların bireysel olarak ilgilenmeleri gereken "problemli" öğrenciler de söz konusudur. Her ne kadar psikolojik danışma hizmeti, psikoterapi değilse de okul psikolojik danışmanlarının kendi yetki ve sorumluluk sınırları içindeki vak'alara müdahale edebilecek bilgi ve becerilerle donanık olması gerekir.
Stone ve Bradle'ye (1994) göre gelişimsel bir ilköğretim rehberlik programı aşağıdaki felsefi temeller üzerinde kurulmalıdır.
1. Bütün insanlar, çocuklarda dahil, cinsiyeti, ırkı, yaşı, yeteneği, performansı ya da statüleri ne olursa olsun eşsiz birer bireydirler. Her insan değerlidir ve optimum gelişme hakkına sahiptir. Bu konuda ayrım yapmaksızın bütün çocuklara gerekli yardımı sağlamak gerekir.
2. Okul psikolojik danışmanları birer değişim ajanı olarak bir ilkokuldaki etkinliklerin amacının, çocukların gelişimini desteklemek ya da kolaylaştırmak olduğuna inanırlar.
3. Okul psikolojik danışmanları okuldaki diğer uzmanlarla birlikte, işbirliği halinde çalışmalıdırlar.
4. Bütün yetişkinler gibi okul psikolojik danışmanlarının da benimsedikleri değerler vardır. Danışmanlar benimsedikleri bu değerlerin farkında olmalı, bunların çevresindeki insanları etkileyebileceğini bilmeli ve bu değerleri çocuklara empoze etmekten kaçınmalıdır.
5. Gelişimsel rehberlik kavramı ilkokul düzeyinde çalışan danışmanlar için kritik öneme sahiptir. Çocuğun optimum gelişimini amaçlayan gelişimsel rehberlik etkinlikleri sonucunda çocukların kendilerini daha iyi tanımaları söz konusudur. Ancak gelişimsel rehberlik kriz ya da problem durumlarını da ele alır ve üzerinde önemle durur. Klasik problem-merkezli danışmanlarla gelişimsel danışmanların farklarından birisi gelişimsel danışmanların çok daha çeşitli yaklaşımları ve teknikleri kullanmalarıdır.
6. İlkokul çocuklarına verilecek PDR hizmetleri gelişimsel farklılıklarından dolayı ergenlere ve yetişkinlere verilecek PDR hizmetlerinden farklı ve daha karmaşıktır.
7. PDR hizmetleri okuldaki tüm öğrenciler tarafından elde edilebilir olmalı. Bunu sağlamak için okullara öğrenci sayısı göz önüne alınarak yeterli sayıda danışman istihdam edilmelidir. Yüzlerce öğrenciyle bir tek danışmanın ilgilenmesi durumunda danışmanlar zamanlarını ancak, "yangın söndürme" faaliyeti biçiminde nitelendirilebilecek olan kriz durumlarına müdahale etkinliklerine harcayacaklardır.
8. Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri okuldaki eğitimsel süreçler bütünün tamamlayıcı bir parçasıdır.
9. Gelişimsel rehberlik programlarının amaçları; okulun felsefesi ve misyona, rehberlik hizmetlerinin felsefesi ve öğrencilerin ihtiyaçları üzerine temellenmelidir. Elbette bu amaçlar ve ihtiyaçlar okuldan okula değişecektir.
ilkokul danışmanının rol ve fonksiyonlarını aşağıdaki biçimde belirtmiştir.
1. Psikolojik Danışma: Öğrencilerin kendilerini daha iyi anlamalarına kendilerini kabul etmelerine ve öz-sorumluluk (self-responsibility) düzeylerini yükseltmelerine yardım etmek.
2. Müşavirlik: Yöneticiler, öğretmenler ve diğer personele öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yardım etmek.
3. Öğrenci Değerlendirmesi: Öğrenciler hakkında bilgi toplamak ve bu bilgilerin güvenli biçimde korunmasını sağlamak. Öğrenci hakkında toplanan bilgileri, onların belirli programlar için yeterli olup olmadıklarını değerlendirmek amacıyla yorumlamak.
4. Velilere Yardım: Bireysel ya da gruplarla velilerle görüşmeler yapmak ve onlara çocuk gelişimi, problem davranışları ve çocuklarla ilgili diğer konularda bilgi ve kaynak sağlamak.
5. Sevk: Öğrencileri okul içinde ya da dışındaki uygun profesyonellere sevk etmek.
6. Program Geliştirme: Rehberlik programının geliştirilmesi için okul personeli, veliler ve diğer ilgili grupların çalışmalarını koordine etmek.
7. Kariyer Gelişimi: Rehberlik müfredatının bir bölümü olarak kariyer farkındalığını geliştirme ve akademik müfredatların bir bölümü olarak aynı konuda öğretmenlere müşavirlik yapmak.
8. Değişim Ajanlığı: Okul atmosferinin öğrencilerin duygusal veya akademik gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek unsurlarını değiştirmek için çaba göstermek.
9. Ombudsmanlık: Bir öğrenci destekçisi gibi eylemde bulunmak.
10. Disiplin: Öğretmenlere disiplin konusunda müşavirlik yapmak ya da uygunsuz davranışları olan öğrencilerle doğrudan ilgilenmek.
11. Halkla İlişkiler: Öğrenciler, öğretmenler, veliler ya da topluma PDR hizmetlerinin önemini anlatmak.
12. Yerel Araştırma: Öğrenci nüfusunun özellikleri, rehberlik programının değerlendirilmesi, öğrenci çıktıları ve benzeri konularda yerel araştırmaları koordine etmek.
13. Müfredat Planlama: Akademik müfredatların öğrencilerin özel ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesine yönelik çabaları. koordine etmek. Rehberlik müfredatını planlamak.
14. Tarama (Screening): Öğrencilerin uygun biçimde yerleştirildiğinden emin olmak için öğrencilerle ve velilerle görüşerek tarama ve değerlendirme yapmak.
Öğretmenlerin İlköğretim Rehberlik Hizmetleri İle İlgili Görevleri
Rehberlik hizmetlerinin ilkelerinden birinin de, öğrenci ile ilgili tüm kişilerin işbirliği ile yürütülmesi gerekliliği olduğuna yukarıda değinilmişti. İşbirliği istenen bu kişilerin başında öğretmenler gelmektedir. Tüm öğretim kademelerinde geçerli olan bu ilke öğretmen öğrenci ilişkisinin daha yoğun ve uzun süreli olduğu, ayrıca öğrenciler için öğretmenin belki de en önemli otorite figürü olduğu ilköğretim basamağında daha fazla önem kazanmaktadır. Elbette bu durum öğretmenlerin rehber öğretmenlerin görevlerini üstlenmeleri anlamına gelmez. Bireysel ya da grupla psikolojik danışma örneklerinde olduğu gibi bazı rehberlik hizmetleri sadece bu konuda eğitim almış uzmanlar tarafından verilebilecektir. Ancak gerekli niteliklere sahip oldukları takdirde öğretmenlerin de yerine getirebilecekleri bir çok rehberlik hizmeti söz konusudur. Bu hizmetlerden en önemlisi öğrencilerle sıcak ve olumlu bir öğretmen-öğrenci ilişkisinin kurulmasını sağlayacak olumlu bir iklim oluşturmaktır. Bu iklimin oluşturulduğu sınıftaki ortamın çeşitli özellikleri söz konusudur (Render, 1989; Stone ve Bradley, 1994; Aspy ve Roebuck, 1976; Tausch, 1978). Böyle bir ortamda sadece öğrencilerin akademik başarılarının artırılması değil, aynı zamanda onların sınıfta kendilerini güvenli bir ortamda hissetmelerinin sağlanması ve öğrencilerin tüm yönleri ile gelişmesi de hedeflenmektedir. Böyle bir sınıfın öğretmeni, klasik bir öğretmene göre; öğrencilerin duygularına daha çok önem verecek, onları tanımaya daha çok çaba harcayacak, öğrencilerini daha çok dinleyecek, öğretim etkinliklerinde öğrencilerin fikirlerine daha çok yer verecek, öğrencilerle daha çok diyalog kuracak, öğrencilerini daha çok övecek, öğrencilerinin acil ihtiyaçlarına yönelik açıklamalara daha çok yer verecek ve öğrencilerine daha çok gülümseyecektir. Rehberlik anlayışına sahip öğretmenler olarak nitelendirebileceğimiz bu öğretmenler, her bireyin eşsiz olduğuna inanırlar. Öğrencileri birbirleri ile kıyaslamaz, aynı evde büyüyen çocukların bile, ilgi yetenek ve kişilik özellikleri açısından eşsiz olduklarını bilirler. Öğretmen olarak rollerinin, öğrencilerinin güçlü ya da zayıf yönleri ne olursa olsun. sahip oldukları büyük potansiyeli geliştirmelerine yardım olduğunu kabul ederler. Kendi kişilik ve ihtiyaç örüntülerini de sistematik olarak keşfetme çabasında olan bu öğretmenler sınıfta disiplini sağlamak için demokratik yöntemleri kullanırlar. Sınıfın düzen ve özgürlüğün hakim olduğu bir yer olması gerektiğine inanırlar. Araştırmalar öğretmenlerin empati, samimiyet, tutarlılık ve olumlu saygı biçiminde sıralanabilecek, rehberlik anlayışının gerektirdiği özelliklere sahip olması ve bunları öğrencilerine sunmasının; öğrencilerin gerek akademik başarıları gerekse diğer tüm alanlardaki gelişimleri üzerinde çok olumlu etkiler yaptığını göstermektedir. Öğretmenlerin çok azının doğuştan bu özelliklere sahip olmasına rağmen, söz konusu özellikleri eğitim yoluyla kazanmış öğretmenlerin de aynı olumlu etkileri sağlayabildiği yine araştırma bulgularınca ortaya konmuştur.
Öğretmenlerin, olumlu bir sınıf atmosferi oluşturma dışındaki, okul rehberlik hizmetleri ile ilgili diğer görevleri ise aşağıda verilmiştir (OSDE, 1979 Worıybt, 1978; VSDE, 1983)
1. Okul rehberlik programının planlanması, geliştirilmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili etkinliklere katılmak.
2. Okul rehberlik kuruluna katılmak.
3. Sınıfında rehberlik hizmetlerinde kullanılabilecek materyali sağlamak.
4. Öğrencilerin rehberlik ihtiyaçlarını ve bunların ne ölçüde karşılandığını belirlemek.
5. Çeşitli problemleri olan öğrencileri belirleyerek bunları rehberlik servisine sevk etmek.
6. Öğrencileri rehberlik hizmetlerinden yararlanmaları yönünde teşvik etmek.
7. Rehberlik hizmetleri ile ilgili hizmet içi eğitim etkinliklerine aktif olarak katılmak.
8. Her bir öğrencinin bilişsel, duyuşsal, sosyal ve fiziksel güçleri ile desteğe özel ilgiye ya da dikkate ihtiyaç duyduğu alanları ile ilgili ulaşabildiği tüm bilgileri toplamak ve bunları kullanmak.
9. Gerek öğrencilere gerekse velilere yönelik olarak, okul rehberlik programında yer alan önleyici, geliştirici ve bilgi verici grup rehberliği etkinlikleri konusunda beceri ve deneyim kazanmak ve rehber öğretmenle işbirliği içinde bu etkinlikleri yürütmek.
Bunlara ek olarak öğretmenler okulda rehber öğretmen tarafından yürütülen tüetkinliklerde onu desteklemeli, rehber öğretmenin yardımına ihtiyaç duyduğunda da, ondan bu yardımı isteme konusunda tereddüt göstermemelidir. Böyle bir işbirliği gerek öğretmenlerin gerekse rehberlik uzmanlarının okuldaki varlık sebebi olan,öğrencilerin tüm yönleriyle gelişmeleri için çok büyük katkı sağlayacaktır.
Kaynak: ERKAN, S.. "Rehberlik Nedir?" İlköğretimde Rehberlik.Ed. Y. KUZGUN. Nobel Yayınları. Ankara: 1999.
