Almanca'da Cümleler ve Cümle Kurma

BASİT CÜMLE KURULUMU
Bir özne ve bir yüklemden oluşan cümleleri basit cümle olarak değerlendiriyoruz.
Örneğin;

Ben gidiyorum.
Siz gülüyorsunuz.
Onlar okuyacaklar.
Cümleleri oldukça basit cümle yapılarıdır.Eğer dikkat edilirse yukarıdaki üç cümlede de özne-yüklem uyumluluğu gözlenir.

Doğru ve anlamlı cümlelerde özne-yüklem uyumluluğu şarttır.
Eğer bir cümlede özne ile yüklem uyumlu değilse, o cümle bozuk ve anlamsız olur.Örnekleri inceleyelim,

Ben gidecekler.
O okuyorsunuz.
Siz geldi.
Cümleleri bozuk cümlelerdir.Çünkü bu cümlelerde fiiller özneye göre çekimlenmemiş ve ortaya özne-yüklem uyuşmazlığı çıkmıştır.

Örneğin, bozuk olan "Ben gidecekler" cümlesi özneye göre, "Ben gideceğim" yada yükleme göre, "Onlar gidecekler" şeklinde düzenlenmelidir.
Peki, madem ki bir cümlede özne ile yüklem her zaman uyumlu olmak zorundadır, o halde biz cümlenin sadece yüklemine bakarak da cümlenin öznesi hakkında bir fikir edinebiliriz.İsterseniz aşağıya bir kaç örnek yazalım.

Geliyorum.
Yazdınız.
Yazacaklar.
Geleceksin.
Yukarıdaki birkaç cümleyi ele alalım.
"Geliyorum" cümlesinde işi yapan şahıs (özne) kolayca anlaşılacağı gibi birinci tekil şahıs olan "ben" dir.
"Yazdınız" cümlesinin öznesi ise, anlaşılacağı gibi "siz" dir.
"Yazacaklar" cümlesinin öznesi ise "onlar" dır.
"Geleceksin" cümlesinin öznesi ise "sen" dir.

Elbette biz cümlenin yüklemine bakarak, o cümlenin öznesini de bilebiliyoruz.
Peki, fiiller bize sadece cümlenin öznesi hakkında mı bilgi verir?

Elbette hayır.

Fiiller aynı zamanda bize cümlenin öznesi, işin yapıldığı zaman, cümlenin çatısı ve kipi hakkında da bilgiler verir.

Fiiller cümlenin yüklemini meydana getirirler ve fiillerin çekimlenmemiş hallerine fiilin mastar hali denir.
Türkçe'de fiillerin mastar eki -mek yada -mak olmaktadır.
Almanca'da ise bu mastar eki -en bazen de -n olmaktadır.

Şimdi durumu daha iyi kavramak için iki dilde de fiilleri karşılaştıralım.

spielen fiilinin Türkçe karşılığı oynamak fiilidir.Her iki fiil de mastar halindedir.

spiel - en
oyna - mak

Görüldüğü gibi yukarıdaki fiillere göre Almanca'da mastar eki en, Türkçe'de ise mak 'tır.

Bir fiilin mastar eki atılırsa geriye kalan sözcük fiilin kökü olarak kabul edilir.
Fiile şahıs yada zaman ekleri getirilirken fiilin mastar eki atılır ve geriye kalan fiilin köküne şahıs, zaman vs ekleri getirilir.Bunu bir örnekle açıklayalım.

Okumak fiilinin mastar ekini atıyoruz ve elimizde "oku" kelimesi kalıyor.Bu kelimeye şimdi bir şahıs ve bir de zaman eki getirelim.Örneğin 1. tekil şahıs eki ve şimdiki zaman eki getirelim.

oku - yor - um

Şimdi bu fiile getirdiğimiz ekleri açıklayalım.
oku : fiilin kökü
yor : şimdili zaman eki
um : 1. tekil şahıs eki (ben)

Şimdi bir kaç çekim daha yapalım:

OKU - YOR - SUN
OKU - DU - N
OKU - YOR - UZ
OKU - DU - K

Şimdi burada bir noktaya dikkat edelim.Örneğin okuyoruz ve okuduk fiillerini ele alalım.
Her ikisi de 1. çoğul şahıs olmasına rağmen acaba neden farklı şahıs ekleri almışlardır?
Bu durum gramer yapısıyla ilgilidir ve kulanılan zamanların farklı olmasından ileri gelmektedir.Almanca'da da fiiller farklı zaman ve şahıslara göre farklı ekler alırlar.

Aynen dilimizde olduğu gibi Almanca'da da fiilin mastar eki kaldırılır ve fiilin köküne ekler getirilir.

Şimdi Almanca bir fiili çekimleyelim:

Lernen : Öğrenmek

Fiilin mastar ekini atıyoruz ve geriye lern kelimesi kalıyor.
Şimdi bu lern kelimesine bir şahıs ve zaman eki getirelim.Örneğin 1. tekil şahıs ve şimdiki zaman eklerini getirelim.

Lern - e : Öğren - iyor - um
Görüldüğü gibi sadece -e eki fiile hem şimdiki zaman hem de 1. tekil şahıs anlamlarını vermiştir.

Lern - t : Öğren - iyor - sunuz

Lern - te : Öğren - di - m

Yukarıda bir kaç fiilin çekimini verdik.İleride zamanlara göre fiillere getirilen ekleri iyice öğreneceğiz.

Şimdi bir noktaya daha dikkatinizi çekelim.
Görüldüğü gibi fiillerin mastar eklerini kaldırdık ve geriye kalan fiilin köküne ekler getirerek fiili çekimledik.Fakat Almanca'da fiillerin çok büyük bir bölümünü bu şekilde çekimlenmesine karşın, bu kurala uymayan 200 kadar düzensiz fiil de mevcuttur.

Eğer bir fiilin kökü, fiil çekimlenirken değişmiyorsa o halde bu fiil Düzenli Fiildir denir.

Fakat fiilin kökü çekimlenirken değişiyorsa bu fiil Düzensiz Fiildir denir.
Düzenli fiillere bazen Zayıf fiiller, düzensiz fiillere de bazı yerlerde Kuvvetli fiiller denir.
Peki biz nereden bileceğiz fiilin kökünün değişip değişmeyeceğini?
Bu soruyu cevaplayabilmeniz için bütün düzensiz fiileri ezberlemeniz gerekir.
Bu aşamada sadece günlük hayatta en çok kullanılanları ezberleyerek işe başlayabilirsiniz.
Fakat şunu özellikle belirtelim ki, bu fiileri ve çekimlerini ezberlemekten başka bir çaremiz yok!

ALMANCA'DA İSİM CÜMLELERİ


Tanım cümleleri bu .......dır, bu ..........dur gibi cümlelerdir.
İngilizce bilen okuyucular bu temel ve en basit kalıbı bilirler;


this is a pen

this is a computer

this is a book

gibi.

....

Almanca'da da durum çok farklı değildir.Kelimeler bile çok benzerdir.
This yerine das, is yerine ist, a yerine ein ya da eine kullanılır.
Örneğin;

this is a book

bu bir kitaptır

das ist ein buch
gibi benzer bir kalıpla karşılaşırız.
Bu tür cümlelerde kullanılan genel kalıp aşağıdaki şekildedir.


DAS + İST + EİN/EİNE + BİR İSİM

Burada ki das ile artikel olan das kelimesini karıştırmamanız gerekiyor.
Burada (yukarıdaki kalıpta) verilen das kelimesinin artikel olan
das ile hiçbir ilgisi yok.
Buradaki das kelimesi "bu, şu" anlamlarında kullanılır ve sözcük türü de artikel değildir.
Bildiğiniz gibi "ein" , artikeli "der" veya "das" olan isimlerin
önünde, "eine" ise, artikeli "die" olan isimlerin önünde
kullanılıyordu.(bkz:belirsiz artikeller)

Yine İngilizce destekli örneklerle devam edelim;


This is a hause

Das ist ein Haus

Bu bir evdir

---------------------

This is a cat


Das ist eine Katze

Bu bir kedidir

--------------------

This is a stul

Das ist ein Stuhl

Bu bir sandalyedir

-------------------

Buradaki cümlelerde;

das, bu anlamında,
ist, -dır, -dir, -dur, -dür anlamlarında,
ein/eine, bir anlamında kullanılır.

Das ist ein Radio

This is a radio
Bu bir radyodur

ALMANCA'DA ÇOĞUL CÜMLELER

T
ekil haldeki nesneler kullanılan bir cümle ile çoğul nesneler
kullanılan cümleler arasında belli farklar olacaktır.

Yine İngilizce destekli örneklerimizle devam edelim,


....

Bu bir evdir **** Bu bir kedidir

This is a hause **** This is a cat

Das ist ein Haus **** Das ist eine Katze

.....

Bunlar evdir (evlerdir) *** Bunlar kedidir

These are hauses *** These are cats

Das sind Hauser *** Das sind Katzen

Yukarıdaki örnekleri inceleyecek olursak, cümlelerde meydana gelen
değişiklikleri farkedebiliriz.


..

Burada,
das kelimesi değişmemiştir, çünkü "das" aynı zamanda "bunlar" anlamını da verir.

ist, sind haline gelmiştir, çoğul kelimelerle bu şekilde kullanılır.
ein ya da eine artikelleri kullanılmamıştır.(sebebi için bkz: belirsiz artikeller)
diğer bir değişme de ismin tekil halinin değil, çoğul halinin kullanılmasıdır.

Örnekler;

this is a ball *** these are balls

das ist ein Ball *** das sind Baelle

bu bir toptur *** bunlar toptur

....

this is a child *** these are children

das ist ein Kind *** das sind Kinder

bu bir çocuktur *** bunlar çocuktur (veya çocuklardır)


Örnekleri fazla uzatmayacağız.
farklı kelimelerle dilediğiniz kadar farklı örnekler elde edebilirsiniz.

ALMANCA'DA OLUMSUZ CÜMLELER

Bu bölümde "das ist ein Kind" (bu bir çocuktur) cümlesinin olumsuzu olan
''Bu bir çocuk değildir'' türü cümlelerin nasıl elde edildiğini anlatacağız.

Ama hatırlamakta güçlük çekenler bu konuya başlamadan önce artikeller ve
olumsuz-belirsiz artikeller konusuna bakarlarsa, burada da zorluk çekmezler.
Çünkü o bölümde verdiğimiz bilgilerden burada yararlanacağız.
İnceleyen okuyucular bilirler ki, ein / eine artikellerinin olumsuzları
kein ve keine artikelleridir ve bunlar cümleye "değil" anlamı katarlar.
Yani olumsuz cümlelerde ein eine yerine bunların olumsuzları olan
"kein / keine" artikelleri kullanılacaktır.

Örnekler;

Das ist ein Kind (bu bir çocuktur)

Das ist kein Kind (bu bir çocuk değildir)

----------------------------------------

Das ist eine Katze (bu bir kedidir)

Das ist keine Katze (bu bir kedi değildir)

Das ist ein Radio (bu bir radyodur)

Das ist kein Radio (bu bir radyo değildir)

Çoğul nesne kullnaılan cümleleri de olumsuz yapabiliriz.
Fakat burada yine dikkat edeceğiz.Yine eski bilgilerimiz bize yol
gösterecek.
Biliyorsunuz ki, çoğul isimlerle her daim "die" artikeli kullanılır.
O halde bu isimleri olumsuz yapmak için de her daim "keine" kulanılacaktır.
Yani diyoruz ki, çoğul nesne kullanılan cümleleri olumsuz yaparken yalnızca
"keine" kullanılır, kein kullanılmaz.

Das sind Kinder (bunlar çocuktur)

Das sind keine Kinder (bunlar çocuk değildir)

Das sind Hauser (bunlar evdir)

Das sind keine Hauser (bunlar ev değildir)

Das sind Katzen (bunlar kedidir)

Das sind keine Katzen (bunlar kedi değildir)

Örnekleri çoğaltarak pratik yapabilirsiniz.

ALMANCA'DA SORU CÜMLELERİ
Düz bir cümleyi soru cümlesi haline getirirken, tekil ya da çoğul
olmasına bakılmaz.Aralarında fark yoktur.
Düz bir cümle aşağıdaki kalıp kullanılarak soru cümlesi yapılır;

Düz cümle: DAS + İST/SİND + EİN/EİNE + BİR İSİM

Soru Cümlesi : İST/SİND + DAS + EİN/EİNE + BİR İSİM

Burada, bu anlamına gelen das kelimesiyle, nesnenin tekil ya da çoğul
olmasına göre belirlenen ist veya sind kelimelerinin yer değiştiğini
görüyoruz.

Örnekler;

Das ist ein Kind (bu bir çocuktur)

ist das ein Kind? (bu bir çocuk mudur?)

This is a children (bu bir çocuktur)

is this a children (bu bir çocuk mudur?)
--------------------------------------

Das ist ein Haus (bu bir evdir)

ist das ein Haus? (bu bir ev midir)

This is a hause (bu bir evdir)

is this a hause? (bu bir ev midir?)
-------------------------------------



das sind Balle (bunlar toptur)

sind das Balle (bunlar top mudur?)