Ilk radyo özeldi

1990'larin basinda 'ilk' özel radyolar açilmis, ancak anayasal bosluk oldugu için 31 Mart 1993'de kapatilmisti. Özel radyolarin çok konusan ama az okuyan DC'leri bu kapatilma döneminde kullanamadilar ama ellerinde aslinda çok saglam bir argüman vardi. Çünkü 8 Eylül 1926'da kurulan Türkiye'nin ilk radyosu özel sermayeliydi. Üstelik kurulmasini tesvik eden de Atatürk'tü. Nuri Ileri, Falih Rifki Atay, Cemal Hüsnü ile Is Bankasi ve Anadolu Ajansi radyonun ortaklariydi. Istanbul Osmaniye'den ilk yayinini yapan radyonun asil stüdyosu ise Sirkeci Büyük Postane'nin üst katina kurulmustu. Bu radyo, devletlestirme rüzgarinin ardindan 1936'da PTT'nin kontrolüne verilmisti.

Ilk sinir ötesi

Kibris çikarmasi ayri tutuldugunda Türkiye, Cumhuriyet tarihinde ilk sinir ötesi operasyonunu yine Irak'a yapmisti. Türkiye, Ankara ile Bagdat arasinda imzalanan Sinir Güvenligi ve Isbirligi Anlasmasi uyarinca kazandigi sicak takip hakkini ilk kez 25 Mayis 1983'te kullandi. Bu ilk operasyonda 7 bine yakin Türk askeri siniri 5 km kadar geçerek PKK militanlariyla sicak temas kurmustu. Ilk sinir ötesi operasyonun ardindan bugüne kadar 23 sinir ötesi harekat daha yapilmisti.

Yollarin Koç'u

Cumhuriyet tarihinde ilk sehirler arasi ulasimi baslatan Kamil Koç'tu. Ilk seferini 1926 yilinda Bursa - Istanbul arasina koyan Kamil Koç, bir süre sonra Istanbul - Ankara seferlerini baslatan ilk firma da olmustu. Kamil Koç, 1965'de otobüslerde, hostes uygulamasini, 1967'de de amblem ve logo uygulamasini baslatan yine ilk firmaydi.

'Ingilizce arabesk'

1982'de Nikah Masasi ile büyük çikis yapan Ümit Besen, 3 yil sonra Emre Plak'in sahibi Hüseyin Emre'nin zorlamasiyla hiç istemedigi bir projeye imza atacakti: Ingilizce arabesk! 'I love you I love you / Do you love me? / Yes I do. / If you love me tell me tell me. / If you want me kiss me kiss me.' Müzik dünyasinin ilk -muhtemelen son da o idi- Ingilizce arabesk denemesi, Ümit Besen'in müzik kariyerinde her zaman isteksizce andigi bir dönemeç olsa da, Emre Plak 'sarsici etiketi' nedeniyle oldukça iyi bir satisa ulasmisti.

İlk Kağıt Para

1927 yılında tedavüle girdi.


Ilk dis borcu sermaye yaptik

Cumhuriyet döneminde net döviz girisi saglayan ilk dis borç 1930'da alinmisti. Borç anlasmasi, Merkez Bankasi'nin kurulusu sirasinda altina konvertibil dolar olarak gerekli sermayeyi temin edebilmek için yapilmisti. Özel bir Amerikan sirketinden alinan 10 milyon dolarlik borca karsilik sirkete 25 yil süreyle kibrit inhisari (tekeli) imtiyazi verilmisti.

O 'bordo-krem banliyöler'

Kemal Sunal filmlerinde fonda 'Cankurtaran' istasyon tabelasi görünür, 'Saban' yine kimbilir hangi belayi basina sarmis, bir telas kostururken istasyon alt geçidine dogru, o tiz-bas karisimi düdügü, bordo - kremli görüntüsüyle 'banliyö' de arkadan geçerdi. Merhum Adnan Menderes'in iktidara gelmesiyle ilk elektrikli banliyö tren seferi 4 Aralik 1955 yilinda Sirkeci-Halkali hattinda baslamisti. Tren, buharli trenle 1,5 saatte alinan Sirkeci-Halkali arasindaki mesafeyi 45 dakikada almisti. Ilk gün meraktan yolcu sayisi 50 bine yaklasmisti. Haydarpasa - Pendik hatti ise 1963 yilinda hizmete girmisti. Geldigi yildan itibaren adeta Istanbul'un simgelerinden birisi olan bordo - krem renkli banliyö trenleri, 1990 baslarinda alinan bir kararla mavi-beyaza boyandi.

Bir garip uçak kazasi

17 Subat 1993'de jandarma Genel Komutani Esref Bitlis'i Diyarbakir'a götürecek olan B-200 askeri tip uçak, Ankara üzerindeyken motorlarinin birinin alev almasi sonucu Yenimahalle PTT binasinin bahçesine düsmüs, Bitlis'le beraber dört kisilik mürettebat da hayatini kaybetmisti. PKK'ya karsi 'farkli' bir çözüm anlayisina sahip olan, bölge halkinin kazanilmasi görüsünü savunan Bitlis'in yasadigi uçak kazasiyla ilgili sabotaj iddialari yillarca gündemden düsmemisti. Kendisi de pilot olan ANAP'li Ekrem Pakdemirli , 'Ben de kullandim, bu uçaklarda buz kirici vardir' diyerek kazayla ilgili süphelerini dile getirmis ancak Genelkurmay' in hazirladigi raporda sabotaj ihtimali bulunmadigi görüsü savunulmustu. Sonuçta; Orgeneral Esref Bitlis olayi, bir kuvvet komutaninin görevdeyken hayatini kaybetmesine yol açan ilk kaza olarak tarihteki yerini aldi.

Türkçe Kur'an, Türkçe Ezan

Ilk Türkçe ezan yine 1932'nin Ocak ayinin 30'unda Ikindi Ezani olarak Istanbul'lularin kulaklariyla bulusmustu. Ilk Türkçe Ezan'i okuyan isim ise Hafiz Rifat Bey'di.

Aygaaazz…

Vehbi Koç'un kurdugu Koç Toplulugu, sanayide pek çok ilke imza atmisti. 1955'de ilk çamasir makinesini üreten grup, 1962 yilinda da Aygaz ve Gazal sirketleriyle bütan gaz depolamasi, dagitimi ve tüp yapiminda öncü olmustu. Türk halki bütan gazini ilk defa Aygaz ile tanimisti. Koç ailesi, 1963 yilinda ise Cumhuriyet'in ilk holdingini kurmuslardi.

Naylon çorap

Kadin çorabinda uzun yillar hakimiyetini koruyan ipek, 2. Dünya Savasi'nin zor sartlari altinda daha da pahalilasinca dünyayla birlikte Türkiye'de de 'çorap sorunu' bas göstermisti. Bazi Avrupali bayanlar bacaklarini boyatirken, Türkiye'de de ipek çorap onarma atölyeleri açilmaya baslamisti. 1938'de ABD'de bulunan ancak savas nedeniyle fazla yayginlasamayan naylon çorap, hemen hemen Avrupa ile ayni zamanda bize de ilk kez 1946'da geliyor ve hanimlarin bu 'azim sorun'u çözülüyordu.

Yumruklanan ilk Basbakan

Süleyman Demirel, Cumhuriyet tarihinin yumruklanan ilk Basbakani olmustu. Vural Önsel isimli sahis, 1975 yilinin 13 Mayis'inda Basbakanlik binasi içinde Demirel'e iki kez yumruk atarak burnunu kirmisti. Korumalarca etkisiz hale getirilen Vural Önsel'in cebinden CHP üye karti çikmis; Önsel'in annesi ise 'Oglum iki yil Bakirköy Akil Hastanesi'nde yatti' açiklamasinda bulunmustu. Adalet Partililer, saldirinin dönemin CHP Genel Baskani Bülent Ecevit'in tesvikiyle yapildigini ileri sürmüslerdi. 'Bu kategori'ye ilerleyen yillarda -eski Basbakan sifatiyla da olsa- bir kez daha giris olacakti. ANAP Genel Baskani Mesut Yilmaz'a da 24 Kasim 1996'da Macaristan'in baskenti Budapeste'de bir otelin lo***inde Veysel Özerdem yumruk atmisti. 'Ülkücü' oldugunu söyleyen Özerdem, 'Yilmaz'i Susurluk kazasinda ölen Abdullah Çatli aleyhinde konustugu için yumrukladigini' söylemisti.

Beyazperdede ilk Türk kadinlari

Cumhuriyet döneminde sinemaya giren ilk Türk oyuncular Bedia Muvahhit ile Neyyire Ertugrul'du. Muhsin Ertugrul'un yönettigi Halide Edip Adivar'in ayni adli romanindan 1923 yilinda sinemaya uyarlanan Atesten Gömlek isimli filmde bu iki oyuncu rol almislardi. Cumhuriyet döneminin ilk sinema salonlari ise 1924 yilinda Istanbul'da açilan Opera, Melek ve Ipek'ti.

Devrim komplo kurbani miydi?

27 Mayis darbesinin lideri Cemal Gürsel, Türk yapimi bir otomobil arayisindaydi. Bu amaçla teknik heyetlerle görüsüyor, projenin olabilirligini anlamaya çalisiyordu. Görüstügü isimlerden birisi de Necmettin Erbakan'di. Erbakan, bir Türk otomobili yapilabilecegini anlatmis, ikna olan Gürsel de ekip olusturulmasini istemisti. Aralarinda Erbakan'in da bulundugu kadro Eskisehir'de otomobili üretti. Cumhurbaskani Cemal Gürsel'in 28 Ekim 1961'de Eskisehir'e gelerek bir test sürüsü yapmasi kararlastirildi. Gürsel otomobile bindi, çalistirdi, ilerledi ancak araç kisa bir süre sonra durdu. 29 Ekim 1961 tarihli gazeteler sanki aksilikten haz alircasina 'Ilk Türk otomobili Devrim, yola çikti ve yirmi adim sonra durdu' baslikli haberleri birinci sayfalarindan vermislerdi. Bu fiyasko üzerine Devrim'in üretim çalismalari durduruldu. Ancak ilk Türk otomobili ile ilgili spekülasyonlar günümüze kadar devam edecekti. Aracin kasitli olarak benzinsiz birakildigi iddia ediliyordu. Bu iddiaya göre; Türkiye'nin otomotiv sektöründe varlik göstermesini istemeyen çevreler, ilk denemede büyük bir moral çöküse yol açacak böyle bir komplo kurmuslardi.

Ilk opera

Cumhuriyet döneminde Türk yazar ve bestecinin eseri olan ilk 'opera', 19 Haziran 1934 tarihinde Ankara'da sergilenmisti. Türkiye'yi ziyaret edecek olan Iran Sahi'nin Atatürk Orman Çiftligi ile Merinos Fabrikasi'na götürülmesi yönündeki gezi program taslaklarini begenmeyen Atatürk'ün, 'Bunlar Iran'da da var. Pehlevi'ye Iran'da olmayan bir sey sunmali. Mesela bir opera. Ona bir opera hazirlayin' seklindeki talimati üzerine bir ay içerisinde Münir Hayri Egeli -bazi bölümlerini Atatürk bizzat dikte ettirmisti- metni yazmis, Adnan Saygun da besteyi hazirlamisti. Türk-Iran dostlugunu konu alan Özsoy, böylece Cumhuriyet döneminin ilk operasi sayilmisti.

Ilk ligler

1904 yilinda bir Ingiliz tarafindan Türkiye'ye getirilen futbol oyunu öncelikle Istanbul'da yayginlasmisti. Galatasaray, Besiktas ve Fenerbahçe bu süreçte kurulmuslardi. Cumhuriyet döneminde ise Istanbul, Ankara, Izmir ve Trabzon'da ligler olusturulmustu. Cumhuriyet'in ilk sampiyonlari Istanbul'da Fenerbahçe, Ankara'da Gençlerbirligi, Izmir'de Altay, Trabzon'da ise Idman Ocagi olmustu. Fenerbahçe, 1923 sampiyonlugunu 12 maçta 11 galibiyet ve 1 beraberlikle 58 gol atip hiç gol yemeden tamamlayarak 'Cumhuriyet' in ilkleri'ne bir de böyle katkida bulunmustu. Fenerbahçe'yi bu alanda yalniz birakmayan bir diger takim da Izmir Ligi'nden Karsiyaka takimi olacakti. Bu ekip, 1926'daki sampiyonluguna hiç gol yemeden ulasmisti.

Ilk 'gökdelen'

'Türkiye'nin ilk gökdeleni' olarak anilan Ankara Kizilay'daki Emekli Sandigi'nin mali Emek Ishani, Demokrat Parti iktidari döneminde yapilmisti. 1959-1965 yillari arasinda tamamen Türk mühendis ve isçileri tarafindan insa edilen 24 katli, 76 metre yükseklikteki ishani 50 milyon liraya mal olmustu. Buradaki isyerleri 4 Kasim 1965'te 350 lira ile bin lira arasinda degisen fiyatlarla satisa çikarilmisti. Is Bankasi'nin Istanbul'da yapip 2001 yilinda hizmete soktugu üç bloklu Is Kuleleri ise Türkiye'nin bugün itibariyle en yüksek gökdeleni unvanini tasiyor. Kompleksin Kule 1'i 52 kattan olusan 181 metrelik bir uzunluga sahip.

Ilk heykel
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/icatlar-ve-buluslar/50853-ilkler.html#post104516

Cumhuriyet döneminde ilk heykel, daha dogrusu Atatürk heykeli çalismasi 1925 yilinda Konya'da baslamisti. Ancak Istanbul Belediyesi elini çabuk tutmus ve 3 Ekim 1926'da Heinrich Krippel'e yaptirdigi Sarayburnu Atatürk Heykeli'ni törenle açmisti. Konya Belediyesi ise heykeli ancak 29 Ekim'e yetistirebilmisti. Devrin ünlü yazari Ahmet Hasim, Gurabahane-i Laklahan isimli kitabinda, Sarayburnu Heykeli ile ilgili olarak heykeltiras Krippel'e, Atatürk'ü 'Isveç'li jimnastikçi Müller'e benzettigi ve genel havasinda da bir gayri tabiilik yansittigi' seklinde elestiriler yöneltmisti.

Ilk internet baglantisi

Türkiye internete ilk olarak Nisan 1993'te ODTÜ'den baglanmisti. 64 kbit/san hizinda olan bu hat, uzun bir süre, tüm ülkenin tek çikisi olmustu. Ikinci baglanti ise Ege Üniversitesi' nden yine 64 kbit/san hizi ile gerçeklesmisti.