Lala Mustafa Pasa Camii Ve Külliyesi
Lala Mustafa Paşa Külliyesi 1576 1584 yıllarıarasında Mimar Kocasinan’a yaptırılmıştır. Ilgın Lala Mustafa Paşa Külliyesi,Osmanlı külliyeleri içinde önemli yer tutan yapılar topluluğudur. Lala Mustafa Paşa Külliyesi’nin çarşı vekervansarayı ağırlık noktasını teşkil etmektedir. Ilgın’ın coğrafi konumu dagöz önünde bulundurularak konaklama ve ticari amaç birinci planda tutulmuştur. Vakfiyesinde külliye; cami, sıbyan mektebi,imaret, tabhane adları, çarşı (arasta), iki han fırın, mutfak, medrese, hamam,kütüphane, dükkanlar, çeşme - şadırvan sebil, samanlık, odunluk, hela, görevliodalarından oluşmaktadır. LalaMustafa Paşa Külliyesi zamanın önemli ilim ve ticaret merkezlerinden biridir.Lala Mustafa Paşa Camiinde tek minareli, tek kubbeli kare planı uygulanmıştır;minber, mihrap, kürsü, mahvil ve iç süslemeler açısından orijinal mimariözelliklere sahiptir. Lala Mustafa Paşa Külliyesi’nin çarşı (tabhane) kısmı,1966 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından tamir edilmiş ve günümüzdekullanılan kapalı çarşı haline getirilmiştir. Konya Ilgın ilçesi, çarşı içerisinde bulunan Lala MustafaPaşa Külliyesi, cami, sıbyan mektebi, imaret, tabhane, han, arasta, fırın vesebilden meydana gelmiştir. Caminin kitabesinden 1576 yılında yapıldığıöğrenilmektedir. Ayrıca külliye ile ilgili bir de vakfiye düzenlenmiştir.

Cami:
Külliyenin ana noktasını oluşturan cami kesme taştan yapılmış, 16.00x17.30 m.ölçüsünde kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri pandantifli kasnaklı birkubbe ile örtülmüştür. Bu kubbe ayrıca ikişer tane payanda kemeri ile dedesteklenmiştir. Caminin ana duvarları iki sıra pencereler üzerindeki yataysilmelerle ikiye bölünmüştür. İç mekân mihrap yönü dışında üç yöne doğru sivrikemerlerle genişletilmiştir. Caminin içerisinde 1.35 m. derinliğinde kemerlerinüzerine mahfiller yerleştirilmiştir. Bunlardan kuzeydeki mahfil taş konsollarınyardımıyla öne doğru çıkarılmıştır. İbadet mekânı kuzey ve diğer iki yönde dörtsıra pencere ile aydınlatılmıştır. Güney ve kuzey yönlerinde ise dikdörtgenpencereler bulunmaktadır.

Caminin önündeki son cemaat yeri ikisi baklavalı, ikisi mukarnaslı dört sütununtaşıdığı beş bölüme ayrılmıştır. Bunların üzeri kubbe ile örtülüdür. Son cemaatyerinden iki renkli taşla örülmüş yuvarlak kemerli bir kapıdan ibadet mekânınageçilmektedir. Bu kapı üzerinde iki satırlık yapım kitabesi bulunmaktadır.Kitabe siyah zemin üzerine rumi ve bitkisel bezeli kompozisyonlariçerisindedir. Giriş kapısının iki yanına birer niş yerleştirilmiştir. Bunlarınyanında sivri kemerli dikdörtgen ve alınlıkları olan birer pencere ile birerkapı yerleştirilmiştir. Bu kapıların birinden sağdaki minareye, diğerinden deüst kattaki mahfile çıkılmaktadır. Köşede yer alan minare beden duvarlarınınüzerine oturtulmuştur. Pabuç kısmı üzerinde on altıgen gövdeli minareninortasında bir de bezemeli kuşak bulunmaktadır. Tek şerefenin altımukarnaslıdır.

Caminin mihrabı iki yanında yivli sütunçelerle sınırlandırılmıştır. Mihrap,mukarnaslı olup, beş kenarlı bir niş halindedir. Bu nişin köşeleri zikzaklarlahareketlendirilmiştir. Mihrap yüzeylerinin her birine birer rozet işlenmiştir.Bunların altında da bitkisel süsleme nişine yer verilmiştir. Ahşap minberkorkulukları, ajurlu geometrik kompozisyonları ile dikkati çekmektedir.Minberin kuzeybatı köşesine de ahşap bir müezzin mahfili yerleştirilmiştir.

Şadırvan:
Caminin avlusunda yakın tarihlerde yenilenmiş şadırvan bulunmaktadır. Orijinalşadırvanın sekizgen planlı olduğu ve üzerinin kurşun külahla kaplı olduğu bilinmektedir.Bu şadırvanın on ikigen su haznesi harap olmuştur. Haznenin bir yüzünde deortadaki bir daldan çıkan çiçek motifi, rozetler görülmektedir.

Sıbyan Mektebi:
Lala Mustafa Paşa vakfiyesinde sıbyan mektebi ile kütüphaneden sözedilmektedir. Caminin batısında, köşede 7.00x13.00 m. ölçüsünde dikdörtgenplanlı sıbyan mektebinin avluya açılan bir kapısı ile bir penceresi vardır.Sıbyan mektebinin güneyinde bir tepe penceresi bulunmaktadır. Üzeri aynalıtonozla örtülüdür.

İmaret:
Külliyenin avlusunun batısında, kuzey-güney doğrultusunda imaret bulunmaktadır.İmaret yan yana üç kubbeli bir birimden meydana gelmiştir. Bunlardan kuzeydeyer alan 8.00x8.00 m. ölçüsündeki kare planlı, tek kubbeli bölümün mutfakolduğu sanılmaktadır. Güneydeki diğer mekân ise 8.00x17.00 m. ölçüsündedikdörtgen planlı olup, üzeri iki kubbe ile örtülmüştür. Bu kubbelerde bireraydınlık feneri bulunmaktadır. Buradaki iki bölüm birer kapı ve pencere ileavluya açılmaktadır. İmaretin kuzeydoğu köşesinde arasta ile hana bitişik5.00x15.00 m. ölçüsünde dikdörtgen bir yapı bulunmaktadır. Üzeri aynalı tonozlaörtülü olan ve avluya bir pencere ve bir kapı ile açılan bu mekânın vakfiyedeismi geçen fırın olduğu sanılmaktadır.

Tabhane:
Avlunun batısında ve hana bitişik olarak yapılmış, kare planlı, kubbeliodaların vakfiyede ismi geçen tabhane odaları olduğu sanılmaktadır. Bunlardankuzeydeki iki oda arasında üzeri ayna tonozla örtülmüş bir bölüm bulunmaktadır.Tabhane odaları bu mekâna, pencereleri de avluya açılmaktadır. Güneydeki üçodanın kapıları ile pencereleri batı yönüne bakmaktadır. Ayrıca avlunundoğusunda, han kapısının yanlarında biri aynalı, diğeri kubbeli iki mekân dahavardır. Bunların samanlık ve depo olduğu sanılmaktadır.

Han:
Külliyenin avlusunun doğusunda bulunan han, yapı topluluğunun en büyükyapısıdır. Ortalama 36.00x50.00 m. ölçüsünde olan hanın yapım kitabesibulunmadığından, yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Yalnızca odalardan biriiçerisindeki ocağın taş konsolunda 1584 tarihi yazılıdır. Büyük olasılıklahanın yapımına külliye ile birlikte başlanmış, 1584’te de tamamlanmıştır.

Kuzeyden arasta ile birleşen hanın üzeri beş adet beşik tonozla örtülmüştür.Hanın ortasında bir koridor, iç mekânı üçe bölmüştür. Batıda cami avlusuna,doğuda da dışarıya açılan iki kapısı vardır. Ayrıca avlu yönündeki kapınınönüne de çapraz tonozlu bir sahanlık yerleştirilmiştir. Hanın kuzeydeki bölümüoldukça büyük olup, dört ayakla iki nefe ayrılmıştır. Güneydeki bölüm iseüçayakla iki nefe ayrılmıştır. Bu mekânların her biri içerisinde birer ocaknişi bulunmaktadır. Hanın ortasındaki koridordan bir merdivenle üst kataçıkılır. Üst katta tonozlu ve ocaklı üç oda daha bulunmaktadır.
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/showthread.php?p=134338

Arasta:
Yapı topluluğunun kuzeyinde, 11.00x87.00 m. ölçüsünde, boydan boya uzananarastaya yer verilmiştir. Arasta karşılıklı sıralanmış dükkân dizilerindenmeydana gelmiştir. Arastanın 70 m.lik bölümünün üzeri kapalı, diğer bölümü deaçıktır. Kapalı bölümün iki ucunda ve iki yanında birer kapı bulunmaktadır.Burada üzeri tonoz örtülü ocaklı 25 dükkân bulunmaktadır. Güney yönündekidükkân diğerlerinden daha kalın duvarlıdır. Burada vakfiyede belirtilen sebilinolduğu ihtimal dâhilindedir.