Ses Olayları Örnekli Anlatım

* Ünlü Daralması
* Ünlü Değişmesi
* Ünlü Düşmesi
* Ünlü Aşınması
* Ünlü Türemesi
* Ulama
* Ünsüz Benzeşmesi
* Ünsüz Yumuşaması
* Ünsüz Düşmesi
* Ünsüz Türemesi
* Kaynaştırma
* N-B Çatışması

ÜNLÜ DARALMASI: -a, -e geniş ünlüleriyle biten bir kelimeye şimdiki zaman eki olan -yor getirildiğinde -a, -e ünlüleri dar ünlüler olan -ı, -i, -u, -ü ünlülerine dönüşür.
Örnek:
ağla-yor = ağlıyor
temizle-yor = temizliyor
oynu-yor = oynuyor

ÜNLÜ DEĞİŞMESİ: Türkçede sadece iki kelimede görülen bir ses olayıdır. Kelime kökündeki -e ünlüsü, -a ünlüsüne değişir.
Örnek:
ben → bana
sen → sana

ÜNLÜ DÜŞMESİ: İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bir kelimeye ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde genellikle ikinci hecedeki ünlü düşer. Bazı kelimelerde ise yapım eki yani bir kelime türetildiğinde ünlü kaybı yaşanır. Türkçede her ünlü harf bir hece olduğundan bu olaya hece düşmesi de denebilir.
Örnek:
burun = burnum (u)
akıl → aklım(ı)
fikir → fikrim(i)
omuz → omzum(u)

ÜNLÜ AŞINMASI: Bu ses olayında bir ünlü düşmesi; hece düşmesidir. Farkı ise iki ünlünün yanyana gelmesi ile ünlülerden birisinin düşmesidir.
Örnek:
ne için → niçin
ne asıl → nasıl
kahve altı → kahvaltı
cuma ertesi → cumartesi
sütlü aş → sütlaç

ÜNLÜ TÜREMESİ: Bazı kelimelere küçültme eki olan -cik, -cık eki getirildiğinde kelimede bulunmayan bir ünlünün ortaya çıktığı görülür.
Örnek:
bir → biricik
az → azıcık
genç → gencecik

ULAMA: Ünsüz bir sesle biten bir kelimeden sonra ünlü sesle başlayan bir kelime ünüsz ile ünlü bir heceymiş gibi okunur. Ulamadan söz edebilmek için iki kelimenin arasında hiçbir noktalama işaretenin olmaması gerekir.
Örnek:
ekmek al
çalışkan ol
tembel olma

ÜNSÜZ BENZEŞMESİ: Ünsüz sertleşmesi adı ilede bilinir. f, s, t, k, ç, ş, h, p sert ünsüzleriyle biten bir kelimeye c, d, g yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek getirildiğinde bu ünsüzler ç, t, k ye dönüşür.
Örnek :
sınıf-da → sınıfta
yet-gin → yetkin
kitap-da → kitapta
simit-ci → simitçi
at-gı → atkı

ÜNSÜZ YUMUŞAMASI : Ünsüz değişmesi olarak da isimlendirilebilir . k,t,p,ç(ketçap) ile biten kelimeye ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde bu sesler yumşar b , c , d ,g-ğ ye dönüşür .
Örnek :
renk → rengi
kitap → kitabı
geçit → geçidi
Tokat → Tokat ‘ ı

ÜNSÜZ DÜŞMESİ : Sonunda -k sesi bulunan bazı kelimelere küçültme eki -cık , -cik geldiğinde yada yapım eki -l geldiğinde -k sesinin düşdüğü görülür.
Örnek :
Minik-cik → minicik.
Küçük-cük → küçücük
Büyük-cük → büyücük

ÜNSÜZ TÜREMESİ : Yabancı dillerden Türkçeye geçmiş özellikle Arapça ‘dan geçen kelimelerde görülür.Bazı kelimeler ek aldıklarında ya da yardımcı bir eylemle (etmek ,olmak) gibi kullanıldıkarında fazladan bir ünsüz ortaya çıkar
Örnek :
hak -ım → hakkım
zan -et → zannetmek
sır-ım → sırrım

KAYNAŞTIRMA ÜNSÜZLERİ : Türkçede iki ünlü yanyana gelmez (aile , saat,vb = Arapça) ,iki ünlünün yan yana geleceği durumlarda araya y , ş , s , n ünsüzlerinden biri gelir . Bu ünsüzlerden -ş sadece sayılarda görülen bir kaynaştırma sesidir.
Örnek :
iki → iki – ş – er
yedi → yedi – ş – er
araba → araba – y – a
öğrenci → öğrenci – s – i
bahçe → bahçe – n – in


N-B Çatışması : Türkçe de bir kelimenin içerisinde – n ile -b yanyana geldiğinde -n sesi -m sesine dönüşür.
saklanbaç → saklambaç
canbaz → cambaz
penbe → pembe
çarşanba → çarşamba
istanbul →
alındır