Osmanlıda Tugra Kavramı ve TUĞRALAR...
TUĞRA HAKKINDA
Tuğra Osmanlı sultanlarının gözalıcı kaligrafik nişan veya arması, bir çeşit imzasıdır. Sultanın ve babasının adını ve çoğunda el muzaffer daima dua ibaresini içerir. Örneğin Kanuni Sultan Süleyman’ın tuğrasında “Süleyman şah bin Selim şah han el-muzaffer daima” yazmaktadır. “bin” “oğlu” demektir. Tuğra bizatihi sultan tarafından yazılmayıp nişancı veya tuğrakeş veya tuğranüvis denilen görevlilerce yazılırdı. Sultanın mühürlerine de kazılmıştır. En eski Osmanlı tuğrası ikinci Osmanlı sultanı Orhan Gaziye aittir. Birinci sultan Osman Gaziye ait bir tuğraya günümüze dek hiçbir yerde rastlanmamıştır. Bu nedenle 36 Osmanlı padişahı ama 35 Osmanlı padişah tuğrası vardır. Tuğralar, Osmanlı devletinin kuruluşundan yıkılmasına kadar çok çeşitli yerlerde kullanılmış, hat sanatında bir kol olmuş ve resmi görevini tamamladıktan sonra tarihe mal olmuştur (1). Halen hat sanatını icra edenlerce sanatsal amaçlı olarak yaşatılmaktadır.
Önceleri fermanlar gibi pek çok resmi evrak üzerine resmiyet kazandırmak için çekilen tuğra daha sonraları hükümdarlık (hanedan) sembolü olarak paralar, bayraklar, pullar, resmi abideler, resmi binalar, camiler ve saraylarda da kullanılmıştır.
Tuğra tek başına Osmanlı kültür, sanat ve egemenliğini temsil eder. Türklere özgüdür. Türklerin bin yıllık Orta Doğu egemenliğinin mührüdür. Özellikle Türkiye dışındaki yabancılar arasında, Osmanlı denince tuğra akla gelir. Tuğranın şekli kendine mahsustur. Ne herhangi bir şey tuğraya benzer, ne de tuğra herhangi bir şeye. Her tuğrada bir yandan alışılmış tuğra şeklini korumak, diğer yandan her sultanın künyesini bu şekille barıştırmak. Zor sanat. Orhan Gazi’den Sultan Vahideddin’e kadar tekrarlanan ve değişen parçalarla tuğraların evrimini izlemek çok ilgi çekicidir. Tuğra bir güç ve egemenlik simgesi olduğu için belgelerin başında yer alır, sonunda değil...(2)
Tuğra kelimesi Osmanlıdan önceye dayansa da ve yine tuğra benzerleri daha eski Türk devletlerinin belgelerinde kullanılsa da Osmanlı tuğralarının kendilerinden öncekilerle isim benzerliği dışında ortak yanı pek yoktur. İlk Osmanlı tuğrasının sahibi Orhan Gazinin tuğrasında yazılı Orhan ve Osman kelimelerinin yazılış şekli kendinden sonra gelen tuğraların iskeletini oluşturmuştur.
Tuğralar bir arma olarak olgunlaşmış halini aldıktan sonra hattatlar sanatsal boyuta geçerek hep daha güzelini yazmaya çalışmışlardır. Sanatsal tuğra tabloları halinde padişah tuğraları dışında yakın zamanlarda Kur’an-ı Kerim’den ayetler, hadisler, dualar, şahıs isimleri vb. de yazılmıştır.
Bir padişahın tuğrası kabul gördükten sonra saltanatı boyunca içeriği değişmezdi. Ancak farklı ellerden farklı çıkan tuğralar da elbet olurdu. Bir Osmanlı belgesinin tarih tesbitinde, varsa üzerindeki tuğranın sahibinin bilinmesi çok yardımcı olur. Hatta tuğradaki nüanslar tarih aralığını daha da kısaltır.
Tuğraların okunabilmesi tüm Osmanlı tuğralarının bir araya getirilmesi ile mümkün olmuştur. Bu meyanda Sayın Suha Umur’un çalışmaları takdire şayandır, eseri bize yol göstermiştir, kendisini en iyi dileklerimle zikrediyorum.
.
TUĞRANIN BÖLÜMLERİ
1- Sere (Kürsü): Tuğranın en altında bulunan ve asıl metnin yazılı bulunduğu kısımdır.
2- Beyze’ler (Arapça: yumurta): Tuğranın sol tarafında bulunan iç içe iki kavisli kısımdır.
3- Tuğ’lar: Tuğranın üstüne doğru uzanan “elif” harfi şeklindeki uzantılardır. Her zaman elif değillerdir. Bazen harf de değillerdir. Yanlarında yer alan flama şeklindeki kavislere “zülfe” denir.
4- Kollar (hançere): Beyzelerin devamı olarak sağa doğru paralel uzanan kollardır.
Bazı tuğralarda sağ üst boşlukta ilgili padişahın “mahlas”ı da görülür.
http://www.tugra.org/images/tugrakisimlari.jpg
Anonim olarak üç tuğ Osmanlı İmparatorluğu’nun üç kıtaya hakimiyetini, küçük beyze Karadenize hakimiyetini büyük beyze Akdenize hakimiyetini temsil eder
Olgunlaşmış bir tuğrada iki beyze ve üç tuğ yer alır. İçerik metni bunları karşılamazsa bazı tuğralarda esas metinle ilgili olmayan şekiller de yer alır ki, bunlar klasikleşmiş tuğra şeklini korumak ve kendinden önceki tuğraya benzetebilmek için eklenmişlerdir. Bir anlam ifade etmezler (1).
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra02.jpg 2- Orhan Gazi / Orhan Ghazy
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra03.jpg 3- I. Murad / Murad I
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra04.jpg 4- Yıldırım Bayezid / Bayezid I (Thunderbolt)
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra05.jpg 5- Çelebi Mehmed / Mehmed I
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra06.jpg 6- II. Murad / Murad
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra07.jpg 7- Fatih Sultan Mehmed / Mehmed II (Sultan Mehmed the Conqueror)
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra08.jpg 8- II. Bayezid / Bayezid II
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra09.jpg 9- Yavuz Sultan Selim / Selim I (Yavuz Sultan Selim)
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra10.jpg 10- Kanuni Sultan Süleyman / Suleyman I (Suleyman the Magnificient)
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra11.jpg 11- II. Selim / Selim
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra12.jpg 12- III. Murad / Murad III
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra13.jpg 13- III. Mehmed / Mehmed III
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra14.jpg 14 - I. Ahmed / Ahmed I
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra15.jpg 15. I. Mustafa / Mustafa I
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra16.jpg 16- Genç Osman / Osman II (Osman the Young)
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra17.jpg 17- IV. Murad / Murad IV
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra18.jpg 18- İbrahim / Ibrahim
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra19.jpg 19- IV. Mehmed / Mehmed IV
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra20.jpg 20- II. Süleyman / Suleyman II
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra21.jpg 21- II. Ahmed / Ahmed II
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra22.jpg 22- II. Mustafa / Mustafa II
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra23.jpg 23- III. Ahmed / Ahmed III
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra24.jpg 24- I. Mahmud / Mahmud I
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra25.jpg 25- III. Osman / Osman
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra26.jpg 26- III. Mustafa / Mustafa III
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra27.jpg 27- I. Abdülhamid / Abdulhamid I
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra28.jpg 28- III. Selim / Selim III
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra29.jpg 29- IV. Mustafa / Mustafa IV
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra30.jpg 30- II. Mahmud / Mahmud II
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra31.jpg 31- Abdülmecid / Abdulmecid
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra32.jpg 32- Abdülaziz / Abdulaziz
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra33.jpg 33- V. Murad / Murad V
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra34.jpg 34- II. Abdülhamid / Abdulhamid II
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra35.jpg 35- V. Mehmed (Reşad) / Mehmed V (Sultan Resad)
http://www.tugra.org/tugralar/images/tugra36.jpg 36- VI. Mehmed (Vahideddin) / Mehmed VI (Vahideddin)
PADİŞAHTUĞRA METNİ1. Osman Gazi
Osman Gazi (bugüne kadar bulunamadı)
2. Orhan Gazi
Orhan Bin Osman
3. I. Murad
Murad bin Orhan
4. Yıldırım Bayezid
Bayezid bin Murad han
5. Çelebi Mehmed
Mehmed bin Bayezid han
6. II. Murad
Murad bin Mehmed han muzaffer
7. Fatih Sultan Mehmed
Mehmed bin Murad han muzaffer daima
8. II. Bayezid
Bayezid bin Mehmed han muzaffer daima
9. Yavuz Sultan Selim
Selim-Sah bin Bayezid han el-muzaffer daima
10. Kanuni Sultan Süleyman
Süleyman Sah bin Selim Sah han el-muzaffer daima
11. II. Selim
Selim Sah bin Suleyman Sah han el-muzaffer daima
12. III. Murad
Sah Murad bin Selim Sah han el-muzaffer daima
13. III. Mehmed
Mehmed bin Murad han el-muzaffer daima
14. I. Ahmed
Sah Ahmed bin Mehmed han el-muzaffer daima
15. I. Mustafa
Sah Mustafa bin Mehmed han el-muzaffer daima
16. Genç Osman
Sah Osman bin Ahmed han el-muzaffer daima
17. IV. Murad
Sah Murad bin Ahmed han el-muzaffer daima
18. İbrahim
Sah Ibrahim bin Ahmed han el-muzaffer daima
19. IV. Mehmed
Sah Mehmed bin Ibrahim han el-muzaffer daima
20. II. Süleyman
Sah Süleyman bin Ibrahim han el-muzaffer daima
21. II. Ahmed
Sah Ahmed bin Ibrahim han el-muzaffer daima
22. II. Mustafa
Sah Mustafa bin Mehmed han el-muzaffer daima
23. III. Ahmed
Sah Ahmed bin Mehmed han el-muzaffer daima
24. I. Mahmud
Mahmud han bin Mustafa el-muzaffer daima
25. III. Osman
Osman han bin Mustafa el-muzaffer daima
26. III. Mustafa
Mustafa han bin Ahmed el-muzaffer daima
27. I. Abdulhamid
Abdulhamid han bin Ahmed el-muzaffer daima
28. III. Selim
Selim han bin Mustafa el-muzaffer daima
29. IV. Mustafa
Mustafa han bin Abdulhamid el-muzaffer daima
30. II. Mahmud
Mahmud han bin Abdulhamid el-muzaffer daima (adli)
31. Abdulmecid
Abdulmecid han bin Mahmud el-muzaffer daima
32. Abdulaziz
Abdulaziz han bin Mahmud el-muzaffer daima
33. V. Murad
Mehmed Murad han bin Abdulmecid el-muzaffer daima
34. II. Abdulhamid
Abdulhamid han bin Abdülmecid el-muzaffer daima (el-gazi)
35. V. Mehmed (Reşad)
Mehmed han bin Abdulmecid el-muzaffer daima (Resad)
36. VI. Mehmed (Vahideddin)
Mehmed Vahideddin han bin Abdülmecid el-muzaffer daima
