Uygur devleti ( 744 – 840 )

UYGUR DEVLETİ( 744 – 840 )
Uygurlar, Asya Hun Devleti’ne bağlı olarak Orhun ve Selenga nehirleri kıyılarında yaşamışlardır. II. Kök Türk Devleti’nin son zamanlarında Basmiller ve Karluklarla birleşen Uygurlar, bu devlete son vererek kendi devletlerini kurmuşlardır (744). Uygurların merkezi Ötüken’dir.Kutluk Bilge Kül Kağan Dönemi: Uygurların ilk hakanı, Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.(744 -747). Onun döneminde başkent Ötüken’den Orhun Nehri kıyısındaki Ordubalıg’a (Karabalgasun) taşınmış, devletin sınırları Amur Irmağı boylarından Altay Dağları’na kadar uzanmıştır. Kutluk Bilge Kül Kağan ‘ın ölümünden sonra yerine Uygurların en parlak döneminioluşturan oğlu Moyen-Çur(747-759) geçmiştir.
Moyen-Çur (Bayan Çur) Dönemi: Moyen-Çur başa geçtiğinde Çin’de büyük bir karışıklık yaşanmaktaydı. Talas Savaşı (751) nedeniyle Çin İmparatoruna karşı isyanlar çıktı. Zor durumda kalan imparator, Moyen-Çur’dan yardım istedi. Moyen-Çur imparatorun arzusunu yerine getirmekten kaçınmayarak harekete geçti. İmparator bu yardımdan dolayı kızını eş olarak Moyen-Çur’a verdi. Bu durum Türk-Çin yakınlığını sağlamıştır.
Moyen-Çur komşu Türk boyları üzerinde seferler yapıp onları denetim altına aldı. Ülke sınırlarını genişletti.
Moyen-Çur’un ölümünden sonra yerine oğlu Bögü Kağan geçmiştir.
Bögü Kağan Dönemi: Bögü Kağan(759-780) zamanında Çin karışıklık içindeydi. Bögü Kağan, ayaklananlara karşı Çin imparatorunu tutmuş ayaklanmalara müdahale etmiştir. Fakat bir süre sonra Çin’e karşı korumacı uygulamadan vazgeçti. Çin’in içinde bulunduğu karışıklıktan yararlanmak isteyen Bögü Kağan bu ülkeyi ele geçirmek istedi ve Çin’in bir çok şehrini işgal etti. Bu işgaller sırasında pek çok ganimet elde etti. Uygur Devleti Bögü Kağan döneminde oldukça zenginlemiştir.Büyük saraylar onun döneminde yapılmıştır.
Bögü Kağan döneminin önemli olaylarından biri de Manihaizm dininin ülkeye girmişş olmasıdır. Manihaizm dinini kabul eden Bögü Kağan, Karabalgasun şehrinde bir tapınak yaptırmıştır. Onun zamanında Mani dini devletin resmi dini haline geldi. Ancak bu din yalnızca Kağan ve çevresinde kabul görmüştür.
Manihaizm dini, et yemeyi ve savaşmayı yasakladığı için Türk inancı ve yaşantısına uygun değildi. Bu özellikleri ile Uygurların savaşçı yeteneklerini azaltmıştır. Manihaizmin Uygurlar üzerinde olumlu etkileride oldu; Uygurlar bu dinin etkisiyle yerleşik hayata geçtiler. Yeni dinlerini halkın öğrenmesi için birçok kitap yazdılar. Bu kitapların basımında matbaanın temeli sayılacak kalıplar kullanıldı. Yerleşik hayata geçen Uygular tarım ve ticarette önemli gelişmeler kayıt etti. Tarım alanlarında sulama kanalları yaptılar. Ticari alanda daha çok Çinlilerle ilişki kurmuşlardı.
Bögü Kağan, Çin seferine karar verme konusunda çıkan bir anlaşmazlık bahanesiyle veziri Baga Tarkan tarafından öldürülmüştür (780). Ondan sonra Uygur devleti başına Baga Tarkan geçmiştir.
Baga Tarkan Dönemi (780-789): Baga Tarkan ülkede düzeni sağlamak için bazı kanunlar çıkarmıştır. Uygular içinde bulunan Dokuz Oğuzlara karşı olumsuz tutum sergilemiştir. Onun bu tutumu devlet içinde büyük karışıklığa neden oldu Baga Tarkan ve daha sonraki kağanlar zamanında ortaya çıkan kıtlık ve salgın hastalıklar devleti iyice zayıflattı. 840 yılında Kırgızlar Uygur ülkesine girdiler. Başkente girerek Hakanı öldürdüler ve Uygur devletine son verdiler.