Anadoluda kurulan ilk çağ uygarlıkları

HİTİTLER:

◦M.Ö 2000 yıllarında Anadolu’ya gelerek Kızılırmak çevresinde devlet kurmuşlardır.
◦ Başkentleri Hattuşaş ( Boğazköy) şehridir. Çorum yakınlarındadır.
◦Ülke krallık ile yönetilmiştir.
◦Kraldan sonra en yetkili kişi kraliçedir. Kraliçeye Tavanana’da denir.
◦Hititler’de Pankuş adı verilen meclis vardı. Bu mecliste önemli devlet meseleleri görüşülürdü. Bu meclis gerektiğinde kral ve kraliçeyi yargılardı. Hatta mahkum bile edebilirdi.
◦Hititlerde hukuk suçluyu cezalandırmaktan çok hasarı ödetmeye dayalı bir sistemdir. Hititler’de sınıflar arası ilişkiler kanunlarla belirlenmişti. Mal sahibi olma, miras, evlenme , boşanma kanunlarla belirtilmişti.
◦Ülke sosyal sınıflara ayrılmış durumdaydı. Hititler’de Kral ve ailesi, soylular, rahipler ,askerler ve köleler olmak üzere sınıflar vardı. Bu sınıfların ayrı ayrı hakları vardı. Kölelerin ise hemen hemen hiçbir hakkı yoktu.
◦Hititler’de tanrı sayısı çok fazla olduğundan Hititlerin ülkesine “Bin Tanrı İli” denirdi. Hititler bir tür resimli yazı (hiyeroglif) ve çivi yazısını kullanmışlardır.
◦Anal adı verilen yıllıkları vardır. Bu yıllıklar krallar tarafından tanrıya hesap vermek için yazılmıştır. Bu sebepten dolayı bunlar tarihteki ilk tarafsız tarih metinleridir.
◦Hititliler Suriye’yi ele geçirmek için Mısırlılarla savaşmışlardır. Bu savaşın sonunda iki devlet arasında Kadeş Antlaşması imzalandı.
◦Kadeş Antlaşması (M.Ö 1280) Dünya tarihinde iki devlet arasında yapılan ilk antlaşmadır.
◦Hitit Devleti M.Ö 1200 yılında Anadolu’ya gelen Frigyalılar tarafından
yıkıldı.



FRİGYALILAR:

◦M.Ö 1200 yıllarında Hititlerin yıkıldığı bölge üzerinde ve Ankara ,Eskişehir ,Afyon dolaylarında devlet kurdular.
◦Devletin başkenti Ankara’nın Polatlı ilçesi yakınlarındaki Gordion şehridir.
◦Ülke krallık ile yönetilmiştir.
◦Frigyalılar krallarına Midas ünvanı verirlerdi.
◦Tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Tarım ve hayvancılıkla ilgili sert kanunlar koymuşlar tarıma ve hayvancılığa zarar verenleri şiddetle cezalandırmışlardır. Frigyalılar tarıma önem verdikleri için sert kanunlar koymuşlardır. Sabanını kıran öküzünü öldürene ölüm cezası vermişlerdir.
◦Dini inanış olarak çok tanrılı dine inanmışlardır. Frigyalılar tarımla uğraştıklarından bu durum dinlerine de yansımıştır. Frigyalıların en büyük tanrısı toprak ve bereket tanrısı olan Kibela’dır.
◦Kendilerine ait bir yazı türleri vardır. Fabl türü hikayeleri ilk kullananlar olarak kabul edilmektedirler.
◦Bazı ürünleri ilk icat eden Friglerdir. Bunlardan bazıları Fibula denilen çengelli iğnedir.
◦Dokumacılıkta ileri gitmişlerdir. Tapates adı verilen halı ve kilimleri çok önemlidir.
◦Kralları ve soyluları Tümülüs denilen anıt mezarlara gömmüşlerdir
◦Tümülüs: Ağaçtan yapılmış ve üzeri yığma toprak ile örtülmüş ola mezar.
◦Frigyalılar M.Ö 7.yüzyılda Kafkaslardan Anadolu’ya gelen Lidyalılar tarafından yıkılmıştır.




LİDYALILAR:

◦ Gediz ve Büyük Menderes ırmakları arasında kurulmuştur.
◦Kral Giges zamanında bağımsız bir devlet kurmuşlardır.
◦Başkentleri Sard şehridir.( Bugünkü Manisa-Salihli yakınlarındadır.)
◦ Ticaretle uğraşmışlardır. Kral Giges Efes’ten başlayıp Mezopotamya’ya kadar uzanan Kral Yolu’nu yaptırmıştır.
◦ Ticaretteki bu gelişmeler nedeniyle Lidyalılar tarihte ilk kez parayı icad ettiler.
◦Lidyalılar kara ticaretine önem vermişler ve Kral Giges Ege kıyılarından başlayan ve Mezopotamya’ya kadar uzanan “Kral Yolu’nu” yapmışlardır. Böylece ticaret canlanmıştır.
◦Lidyalılar İyonlardan etkilenerek onların tanrılarına tapmışlardır.
◦Lidyalılar, Artemis, Zeus, Apollo gibi pek çok Yunan tanrısını İyonlardan alarak kendi tanrıları haline getirmişlerdir.
◦ Lidyalılar M.Ö 547 yılında Anadolu’yu işgal eden Persler tarafından yıkıldılar.

URARTULAR:

◦M.Ö 900 yılında Doğu Anadolu’da kuruldu.
◦ Başkenti Tuşpa(Van) şehridir.
◦ Maden işlemeciliğinde ilerlemişlerdir.
◦Halk doylular ve köleler olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
◦ Tarımla ve hayvancılıklada uğraşmışlardır. Van ovasını sulamak için yaptıkları su kanalları (Şarman kanalı) günümüzde bile kullanılmaktadır.
◦Dini inanış olarak Hititler gibi çok tanrılı inanışa sahiplerdir.
◦ Urartu Devleti M.Ö 600 yılında Medler tarafından yıkılmıştır.

İYONYALILAR:

◦M.Ö 1200 yıllarında Yunanistan’dan göç ederek Ege kıyılarına yerleşen Akalar tarafından kuruldu.
◦İyonlarda şehir devletleri yönetimi önce krallar sonra soylular, daha sonra demokratik hükümetler tarafından yönetilmiştir.
◦ Akalar Ege kıyılarında 12 ayrı şehir kurmuşlar ve şehir devletleri halinde yaşamışlardır.
◦ En önemli İyon şehirleri İzmir, Efes, Milet, Foça’dır.
◦ Her şehrin başında ayrı bir kral bulunuyordu. Bundan dolayı hiçbir zaman güçlü bir krallık kuramamışlar ve ayrı ayrı şehir devletleri halinde yaşamışlardır. Siyasi birlik yoktur.
◦İyonyalılar deniz ticaretinde ileri gittiler ve Akdeniz ve Karadeniz’de koloniler kurdular.
◦İyonya’da bilim ve sanat çok gelişmiştir. Bunun sebebi deniz ticaretiyle uğraşmaları uygarlıkların kesiştiği yerde olması bilimin zengin kişilerce desteklenmesi Ön Asya’dan gelen yolların bitiş yerinde olması bilimin gelişmesini sağlamıştır.
◦ Tales, Diyojen, Pisagor, Heredot, Homeros gibi bilim adamları İyonya’da yaşamışlardır.
◦İyonyalılar denizcilikte ileri gitmişlerdir. Ancak zamanla Lidyalıların, Perslerin ve Romalıların egemenliğine girerek kaybolmuşlardır.




ÇEVRE UYGARLIKLAR VE ANADOLU’YA ETKİLERİ

◦ İlk Çağ’da Anadolu’yu en fazla etkileyen uygarlık merkezi Mezopotamya olmuştur.
◦ Mezopotamya iki nehir arası demek olup Dicle ve Fırat nehirleri arasındaki bölgeye denir.
◦ İlk Çağ’da Mezopotamya’da kurulan devletler ;Sümerler, Babilliler, Asurlular ve Akadlardır.




SÜMERLER:

◦ Mezopotamya’da kurulan ilk uygarlık Sümerlerdir. M.Ö 3500’de Orta Asya’dan gelerek Mezopotamya’da devlet kurmuşlardır.
◦ Kanallar açmışlar ve bataklıkları kurutarak tarım ve hayvancılık yapmışlardır.
◦ Tarihte ilk yazıyı Sümerler bulmuşlar ve kullanmışlardır.( Çivi yazısı) M.Ö 3200
◦ Not: Yazının bulunmasıyla tarih devirleri başlamıştır.
◦ İlk yazılı kanunlar, ilk takvim, ilk matematik bilgileri de yine Sümerlere aittir.
◦ Sümerler çok tanrılı dine inanırlar ve Ziggurat adı verilen tapınaklarında tanrılarına tapınırlardı ve kurban keserlerdi.
◦Sümerler Mezopotamya’da kurulan Akadlar tarafından son verilmiştir.

BABİLLER:

◦ Aşağı Mezopotamya’da kurulmuştur.
◦ Devletin en güçlü zamanı kral Hammurabi zamanıdır. Kral Hammurabi Sümer kanunlarını geliştirerek uygulamıştır.( Hammurabi Kanunları diye bilinir)
◦ Babil , dünyanın yedi harikasından biri olan “Babil’in Asma Bahçeleriyle” ünlüdür.
◦ Babilliler M.Ö 6.yüzyılda Persler tarafından yıkılmıştır.

ASURLULAR

◦Yukarı Mezopotamya’da kurulmuştur. Ninova şehri başkenttir.
◦ Asurlular ticaretle uğraşmışlardır. Anadolu,Mısır ve Mezopotamya arasında ticaret yapmışlardır.
◦ Asurlular ticaret amacıyla Anadolu’ya geldiklerinde yazıyı da beraberinde getirmişlerdir. Böylece Anadolu hem yazıyı öğrenmiş hem de tarih çağlarına girmiştir.
◦Asurlular M.Ö 612 yılında Pers egemenliğine girmiştir.

AKADLAR:

◦ M.Ö 2300 lü yıllarda Arabistan’dan gelerek Mezopotamya’da devlet kurdular.
◦ Akadlar; Elam, Asur,Doğu Anadolu ve Akdeniz’i fethederek imparatorluk kurdular.
◦ M.Ö 2150 yıllarında kuzeyden gelen Gutiler tarafından yıkılmıştır.

ANADOLU’YU ETKİLEYEN DİĞER UYGARLIKLAR

◦ İran’da hüküm süren Persler M.Ö 6.yüzyılda Anadolu’ya gelerek 200 yıl hüküm sürdüler.
◦ M.Ö 7.yüzyılda kurulan Makedonya Devleti’nin kralı olan İskender Asya seferine çıkarak Anadolu Mısır ,Suriye, İran ve Hindistan’ı ele geçirmiş ve sefer dönüşü ölünce ülke küçük krallıklara bölünmüştür. Bunlardan biriside Batı Anadolu’daki Bergama krallığıdır. Bergama krallığı zamanında bilim ve kültür önem kazanmıştır. Parşömen (Bergamon) kağıdı icat edilmiş ve bilgiler kalıcı hale getirilmiştir.
◦ M.Ö 753’te İtalya’da kurulan Roma İmparatorluğu M.Ö 60 ‘lı yıllarda sınırlarını hızla genişletmiş ve Anadolu, Mısır, Suriye ve Kuzey Afrika’yı ele geçirerek büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. Anadolu’da Roma dönemine ait mimari eserler vardır.Bunlar; İstanbul’da Bozdoğan kemeri ve Çemberlitaş, Ankara’da ise Ogüst Mabedi( Tapınağı) ve Roma Hamamıdır.
◦ Roma İmparatorluğu M.S 395 yılında Batı Roma ve Doğu Roma ( Bizans İmparatorluğu.) olmak üzere ikiye ayrıldı. Doğu Roma’dan (Bizans’tan ) günümüze pek çok mimari eser kalmıştır bunların en önemlisi İstanbul’daki Ayasofya , Yerebatan Sarnıcıdır.
◦ Doğu Akdeniz kıyılarında denizcilikle uğraşan Fenikeliler buldukları 22 harflik alfabeleriyle Anadolu’yu ve Dünyayı etkileyerek katkıda bulunmuşlardır.
◦ Mısır uygarlığı ise kullandıkları resim yazısı(Hiyeroglif), güneş yılı esaslı takvim ile tıp , matematik , astronomi alanlarında dünya medeniyetine katkıda bulunmuşlardır.