Taşıma ve dolaşım sistemleri

İnsanlarda Dolaşım Sistemi

Kapalı dolaşım görülür. Kalp, damar ve kandan oluşur.

1-Kalp

- Kalp dört odalıdır. Üstteki odalara kulakçık, alttaki odalara karıncık denir.

- Kalbin sağında kirli, solunda temiz kan bulunur.

- Kalbe akciğer toplardamarı temiz, alt ve üst ana toplarda¬marlar kirli kan getirir.

- Kalpten aort atardamarı temiz, akciğer atardamarı kirli kan götürür.

- Kalp İçten dışa doğru üç tabakadan oluşur.

a) Endokard Kalbin en iç kısmını döşeyen, tek sıralı yassı epitel hücrelerinden oluşur. Kayganlık sağlar.

b) Mivokard Ortada bulunur. Kalp kasıdır. Kasılarak kanı pompalar. Kalbin sol kısmı sağa göre daha kalındır.

c) Perikard En dıştadır. Çift zarlıdır. Bağ dokusundan oluşur. Kalbi korur.

- Kalp hücrelerini besleyen damarlara koroner damar denir.

- Kalpte kanın tek yönlü akışını sağlayan kapakçıklar bulunur.

- Bunlar;

- Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında üçlü kapak,

- Sol kulakçık ile sol karıncık arasında ikili kapak,

- Sol karıncık ile aort atardamarı arasında ve sağ karıncık ile akciğer atardamarı arasında yarımay kapağı bulunur.



- Kalp isteğimiz dışında çalışır. Kalbin çalışması omurilik so¬ğanı kontrolünde otonom sinir sistemi ile olur.

- Kalp kasının kasılmasına sistol, gevşemesine diastol denir. Kalp atışı 0,85 saniye sürer. Bunun 0,15 saniyesinde kulak¬çıklar, 0,30 saniyesinde karıncıklar kasılır. 0,40 saniyesinde kalp dinlenir.

- Kalbin çalışmasını kontrol eden iki sinir düğümü bulunur.

- Sinoatrial düğüm, sağ kulakçığın çeperinde bulunur, önce sağ kulakçık sonra sol kulakçığı kastırır. Bu arada atrioventri-küler düğümü de uyarır.

- Atrio ventriküler düğüm, sağ kulakçık ile sağ karıncık arasın¬daki çeperde bulunur. Önce sağ karıncığı sonra sol karıncığı kastırır.

Kalp çalışması şöyle gerçekleşir:

- Üst ve alt ana toplardamarlarla kirli kan sağ kulakçığa gelir.

- Giriş bölgesinde bulunan sino atrial düğüm uyarılır. Sino at-riol düğümün uyarılması ile önce sağ, sonra sol kulakçıklar kasılır.

- Kan karıncıklara giderken atrio ventriküler düğüm uyarılır, atrio ventriküler düğüm, his demejti ile önce sağ, sonra sol ka¬rıncıkların kasılmasını sağlar.

Kalbin Atış Sayısını Etkileyen Faktörler

a) Sinirler: Otonom sistemin kontrolünde çalışır. Sempatik si¬nirler artırır, parasempatik sinirler azaltır.

b) Hormonlar: Asetil kolin yavaşlatır, adrenalin ve tiroksin hızlandırır.

c) Sıcaklık: Sıcakta hızlı, soğukta yavaştır.

d) Karbondioksit Miktarı: Kandaki karbondioksit miktarı ar¬tarsa hızlanır.















e) Kimyasal Maddeler: Alkol, ilaç, uyuşturucu vs.

Küçük Dolaşım

Sağ karıncıktan kirli kanı alır, akciğerde temizlettikten sonra sol kulakçığa getirir.



Büyük Dolaşım

Sol karıncıktan temiz kanı alır, bütün vücudu dolaştırdıktan sonra kirli kan olarak sağ kulakçığa getirir.







2. Damarlar

Üç çeşittir.

a. Atardamar

- Kanı kalpten kılcaldamartara ve organlara ileten damarlar¬dır.

- Akciğer atardamarı hariç, temiz kan taşırlar.

- Üç tabakadan oluşur. Bunlar;

- Dışta bağ dokusu bulunur ve damarı korur.

- Ortada kas doku bulunur ve kasılır.

- İçte epitel doku bulunur ve kayganlık sağlar.

- Kanın akış hızı ve basıncı yüksektir.

- Atardamardaki kanın damar çeperine yaptığı basınca tansi¬yon; atardamarların hissedilen kasılıp gevşemelerine nabız denir.

b. Toplardamar

- Kanı kalbe getiren damarlardır.

- Akciğer toplardamarı hariç, kirli kan taşırlar.

- Üç tabakadan oluşur. Bunlar;

- Dışta bağ dokusu bulunur ve damarı korur.

- Ortada kas doku bulunur.

- İçte epitel doku bulunur ve kayganlık sağlar.

- Toplardamardaki basınç azdır.

- Toplardamarın iç çapı, atardamarın iç çapından daha geniş¬tir.

- Kalbe doğru açılan tek yönlü kapakçıklar vardır.

- Kanın toplardamarda ilerlemesinde;

- Kulakçıklarda oluşan emme basıncı,

- İskelet kaslarının kasılması,

- Soluk alma sırasında göğüs boşluğunda basıncın düş¬mesi,

- Yapılarındaki düz kasların kasılması,

- Tek yönlü kapakçıkların olması,

- Üst kısımdaki damarlar için yerçekimi etkilidir.

c. Kılcaldamar

- Atardamar ile toplardamar arasında bulunur.

- Kan ile doku sıvısı arasında madde geçişlerini sağlar.

- Tek Sırplı uaccı ar^'tial K.-..----!__:_-•--

Madde Geçişleri

' Kılcal damarlarda iki kuvvetin etkisiyle olur.

1. Kan Basıncı

Kalbin kanı pompalası ile kanın damarlara içten yaptığı ba¬sınçtır. Kalp atış sayısı, damar tipfve kalpten uzaklık kan ba¬sıncını etkiler.















2. Kanın Osmotik Basıncı

Kanın yoğunluğundan dolayı damar dışındaki maddelerin dı¬şardan damara yaptığı basınçtır. Sabittir.



Kan basıncı > Kanın osmotik basıncı ise maddeler damar dı¬şına çıkar. Kılcal damarın ilk yarısında olur.

Kan basıncı = Kanın osmotik basıncı ise maddeler geçmez.

Kan basıncı < Kanın osmotik basıncı ise maddeler damar içi¬ne girer. Kılcal damarın son yarısında olur.



Kanın akış hızı ve toplam damar çapı aşağıdaki gibi olur.









3. Kan

Taşıyıcı ve düzenleyici bir sıvıdır. İki kısımdan oluşur.

a) Kan Sıvısı

İnorganik (su, tuz, mineral vs.) ve organik (glikoz, amino asit, vitamin, protein, hormon vs.) maddelerden oluşur. (% 55)

b) Kan Hücreleri

Üç çeşittir. (% 45)

1. Alyuvarlar (Eritrosit)

- Kırmızı kemik iliğinde yapılır.

- Üretildiğinde çekirdekli ve organellidir.

- Erginlerinde çekirdek ve organel yoktur.

- İçerisinde hemoglobin bulunur.

- 1 mm3 kanda 3,5 ile 5 milyon tane bulunur.

- Yaşlı alyuvarlar karaciğerde parçalanır.

- Görevi oksijen ve karbondioksit taşımaktır.

2. Akyuvarlar (Lökosit)

- Lenf düğümü ve sarı kemik iliğinde yapılır.

- Çekirdekli ve organellidir.

- Damar dışına çıkabilir.

-1 mm3 kanda 5 ile 6 bin tane bulunur.

- Görevi vücudu mikroplara karşı korumaktır. Bunu, fagositoz¬la mikropları içine alarak veya antikor oluşturarak sağlar.