Bazen bir anı daha önceden de yaşadığımızı hissetmemizin açıklaması nedir?

Bazen ilk kez gördüğümüz birisiyle daha önceden tanıştığımız, ilk kez gittiğimiz bir yeri daha önce de gördüğümüz veya bir anı daha önce de birebir aynı olarak yaşadığımız hissine kapılıyoruz. Bu hisse, Fransızca “daha önce yaşanmış” anlamına gelen “Déjà vu” adı veriliyor. Arthur Funkhouser isimli araştırıcı tarafından da bu hissin 3 farklı tipi tanımlanmış:
1. “Déjà vecu” (önceden tecrübe edilmiş),
2. “Déjà senti” (önceden hissedilmiş), ve
3. “Déjà visité” (önceden gidilmiş).
Bu durumların hepsi farklı sinirsel uyartılar sonucunda ortaya çıkıyor ve en sık görüleni de birincisi. Bu hislerin oluşumu konusunda, çok sayıda farklı yaklaşım bulunuyor. Örneğin, daha önceden hafızaya alınmış olan bir görüntünün veya olayın, belirli bir anda yeniden yarı-gerçekçi bir imaj halinde zihne yansıması (flashback) olarak veya sadece hafızada meydana gelen ufak karışıklıkların bir sonucu olarak açıklanıyor.

Önceden yaşanmışlık hissine getirilen en güncel açıklama, beyindeki kısa ve uzun dönem hafıza mekanizmalarında kısa süreli bir tutukluk meydana geliyor olması. Normal olarak bir algı, belirli bir müddet boyunca kısa süreli hafızada tutulduktan sonra uzun süreli hafızaya aktarılıyor. Ancak bazen, duyumlar kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya “kısa yoldan” da geçebiliyor. Böyle bir durumda da o anki algı, uzun dönem hafızadan gelmesi nedeniyle kişi tarafından “geçmişte yaşanmış” olarak nitelendiriliyor.

Normalde algı ve tepki arasında geçen belirli bir süre var. Örneğin bir uyartı aldığımızda, bunun almaçlarımız tarafından algılanması, sinirler aracılığıyla beyne iletilmesi, beyinde gerekli cevabın oluşması ve bu cevabın yeniden sinirler aracılığıyla tepkiyi oluşturacak vücut bölgesine gönderilmesi esnasında geçen zamanı biz fark etmiyoruz. Ancak bu süre, normal dışı bir şekilde kısaldığında, veya farklı bir yol izlediğinde, bunu fark ediyoruz ve olması gerektiğinden daha kısa bir süre içerisinde bu cevap oluştuğunda da “o anı daha önceden yaşamış olduğumuz” hissine kapılıyoruz.

Ek bir bilgi olarak, çoğu sinirsel hastalığın nöbet anları (örneğin sara nöbetleri) öncesinde, “déjà vu” hissinin daha sık yaşandığı saptanmış.