Sivas'ın Tarihi

İç Anadolu Bölgesi'nde bulunan Sivas İli, Doğu Anadolu Bölgesinin batı kesiminde kalır ve İç Anadolu bölgesinin doğu kısmında, Kızılırmak vadisinin başlangıcında yer alır. Kızılırmak nehrinin (Halys) doğusuna doğru Erzincan ve Malatya yaylalarına yaklaşırken yükseklik artar. Plato ile yüksek yaylalar arasında kalan Yukarı Kapadokia kalabalık bir bölge olarak bu bölgede yer almaktadır. Sahip olduğu geniş otlaklar, at yetiştirmedeki ünüyle Kapadokya, tarihte yer almaktadır. güzel atlar ülkesi anlamına gelmektedir. Kızılırmak nehri, tarih öncesi çağlarda Maraşşantiyaş, Hulaş, Huliaş, Halys, Balys, Balis, Baliş gibi isimlerle anılmıştır.

Sivas şehri ismini, hakimiyeti altında bulunduğu ulusların dini ve mitolojik dünyasıyla ilgili inançlara ait unsurlardan almıştır.

Sivas, Anadolu'nun en eski ve önemli şehirlerinden biridir. Sivas ve havalisinde bazı mıntıkalarda tarih öncesi çağlara ait tümülüs, hüyük, mağara duvar sanatına ait resim ve heykeller ve çeşitli insan ve hayvan heykelleri bulunmuştur. Bunlar Sivas ve havalisinin geçmişi hakkında çok önemli ölçüde bilgiler vermekte ve kaynaklık etmektedirler. Bunların yanısıra Sivas tarihiyle ilgili olarak antik çağlar, Roma ve Bizans dönemine ışık tutacak kaynakların başlıcası Kitabeler, Sikkeler, Vakfiyeler, Osmanlı Tahrir Defterleri, Vekayinameler, Seyahatnameler ve Coğrafya Eserleri, Destanlar ve çeşitli araştırmalardır.

Tarihçi Herodot, Halys ırmağının (Kızılırmak) Kavsi içinde yer alan Anadolu'nun büyük bir bölümünü içine alan bölgeye, Perslerin Katpatukya adını verdiklerini anlatır.

Strabon'un M.S 18-19. yıllarında yazdığı Geographika (Coğrafya) isimli eserinde, Kapodokya'nın o dönemdeki idari taskimatı, bölgenin coğrafyası, dini, tarihi ve ekonomik yapısıyla ilgili bilgileri vermektedir. Sivas ve havalisinin tarih boyunca içinde yer aldığı Kappodakia nın sınırlarını şöyle çizer:

Büyük Kapodokya'nın konumu: Batı'dan Halys (Kızılırmak) Nehri'ni Tatta gölü (Tuz Gölü); Güney'den Toros Dağları; kuzeyden Karadeniz ile çevrilidir: Doğu sınırları ise Malatya'nın doğusuna kadar uzanır. Kapadokia ise, Kızılırmak nehrinin (Halys) doğusuna kadar (Erzincan ve Malatya yaylalarına doğru) uzanan ve gittikçe yüksekliği artan Plato ile yüksek yaylalar arasında kalan bölgenin adıdır. Kızılırmak Havzasının Sivas'ı içine alan ve sayısız istilalara uğrayan kısmı, Doğu Anadolu'nun değişik zamanlardaki bölünmelerinde bazen Pontos, bazen de Kapadokya'ya katılmış ve Roma İmparatorluğu'nun son teşkilatında, Pontika Diyosez'in Birinci Armenia adı altında bir vilayet olmuştur. Anadolu'nun merkezi yaylasında Hattuşaş, Piterya (Boğazköy), Mazaka (Kayseri) etrafında kurulan Hitit İmparatorluğu daha sonraları genişleyerek Asurlar'ın Pont (Kyzouadna), Ermenistan (Harre), Küçük Ermenistan (Kaskhaı) ve Büyük Kilikya (Arzania) adlarını verdikleri sahalar da Kappodakia'nın sınırları içinde bulunuyordu. Tarihin başlangıcında, Anadolu'nun ilk büyük devleti, Büyük hatti Krallığı burada kurulmuştur. Hitit Uygarlığının ilk merkezi olan Kayseri (Kaneş/Kültepe/Caesarea/Mazaka) ye yakın olması sebebiyle bu uygarlığın hüküm sürdüğü bölgeler arasında yer almaktaydı. ProtoHititler'in başkenti Hattuşaş'tır. Kızılırmak nehrinin bu dönemdeki adı, Hulaş/Huliaş/Halys/Balys'dir. Hitit Krallığının başlıca şehirleri ise, Kuşşar, Kaneş, Puruşhanda olmak üzere Kapadokya'dan kuzeye doğru Harşana (Amasya), Harsanusiye (harşiana), Sanusiye (Sunisa), Muşalim gibi şehirleri, kuzeybatıya dogru Tumana, Ulama, Turhumit, Tuhiya, Tuvanuva, Hakmişşa, Zalpa gibi şehirleri, doğuya doğru ise; Sarişşina, Komana, Lahuzatiya, Razama, Hurama, Şamuha (Büyük ihtimalle Şarkışla ilçesidir), Sarissa (Altınyayla/Kuşaklı), Talaura/Talavra (Sivas), Tepriche (Divriği), Zaraşşina (Zara), Pakhuwa (Kangal), Tilgarimmu (Gürün), Timelkia(Darende), Milidia (Malatya) gibi şehirleri bulunmaktaydı. Sivas ve havalisi, ProtoHititler döneminde Yukarı Kapadokya (KUR-uru-UGU=Yukarı memleket) bölgesinin sınırları içinde kalıyordu.

Sivas ve havalisi, Kaskhaı bölgesinde kalıyordu. Sivas ili, bu tarihi bölgede (Doğu Kapadokya) yer almaktaydı. Hitit Uygarlığının ilk merkezi olan Kayseri (Kaneş/Kültepe/Caesarea/Mazaka) ye yakın olması sebebiyle bu uygarlığın hüküm sürdüğü bölgeler arasında yer almaktaydı. Burası bir taraftan Koküsos (Göksun), diğer taraftan Tilgarimmu (Gürün ilçesi) ya kadar uzanıyordu. Kapodokya (Kapodakia) adı ile ilk idari sistemi Persler kurmuştur. Küçükasya'da batıda Kızılrmak (Halys) tan doğuda Fırat'a, güneyde Toroslardan kuzeyde Karadeniz'e kadar uzayan geniş bölgeye Ahamenişler devrinde Kapadokya adı verilmiştir. Ahamenişler zamanında Kızılırmak ile Fırat Nehri arasındaki memleketin ortak adıydı. Kapadokya iki satraplığa ayrılmıştı: Büyük Kapadokya ve Pontos kapadokyası. Pontos Kapadokyası ormanlıktı ve maden bakımından zengindi. Birinci kısmın merkezi Mazaka=Kayseri, belli başlı şehirleri de Nitika=Niğde, Nysa=Nevşehir, Maraş, Kırşehir ve Güney Komana idi. Sivas yöresi ise Temisir, dini ve ticari bir merkez olan Kuzey Komana (Kömenek) ikinci bölüme dahil edildi. Kral Mitridat Evpator zamanında Kapadokya'nın en önemli şehirleri: Amasya, Laodike, Komana, Kabira, Gaziura, Timolisa, Talaura idi.

Kapadokia, Kızılırmak nehrinin (Halys) doğusuna kadar (Erzincan ve Malatya yaylalarına doğru) uzanan ve gittikçe yüksekliği artan Plato ile yüksek yaylalar arasında kalan bölgenin adıdır. Kızılırmak Havzasının Sivas'ı içine alan ve sayısız istilalara uğrayan kısmı, Doğu Anadolu'nun değişik zamanlardaki bölünmelerinde bazen Pontos, bazen de Kapadokya'ya katılmış ve Roma İmparatorluğu'nun son teşkilatında, Pontika Diyosez'in Birinci Armenia adı altında bir vilayet olmuştur. Anadolu'nun merkezi yaylasında Hattuşaş, Piterya (Boğazköy), Mazaka (Kayseri) etrafında kurulan Hitit İmparatorluğu daha sonraları genişleyerek Asurlar'ın Pont (Kyzouadna), Ermenistan (Harre), Küçük Ermenistan (Kaskhaı)ve Büyük Kilikya (Arzania) adlarını verdikleri sahalar da Kappodakia'nın sınırları içinde bulunuyordu. Sivas ve havalisi, Kaskhaı bölgesinde kalıyordu. Sivas ili, bu tarihi bölgede (Doğu Kapadokya) yer almaktaydı. Sivas ili, bu tarihi bölgede (Doğu Kapadokya) yer almaktaydı. Sivas ve havalisi, coğrafyası itibariyle, tarihi Kapodakya Bölgesinde yer almaktadır. Dolayısıyla Kappodakia tarihi, Sivas ve havalisinin tarihi hakkında detaylı bilgileri ihtiva etmektedir. Sivas ve havalisi tarihini ortaya çıkarmak için Kapodakya tarihinin büyük ölçüde incelenmesi gerekmektedir.

Sivas, Kapadokya (Katpatukya:Güzel Atlar Ülkesi) Satraplığı'nın sınırlar içinde yer alıyordu. Güneyinde Kilikya Satraplığı, kuzeyinde Pontos (Karadeniz) Kapadokyası Satraplığı vardı. Halkı, hayvancılık ve tarımla uğraşan Kapadokya, ticari ulaşım açısından, Asur ve Geç Hitit Devletleri döneminden beri önemini koruyan Mastyaszaka (Kayseri) Kenti'ne bağımlıydı. Tilgarimmu (Gürün), bir başka önemli kentli. ÎÖ:1200'deki Frig istilasıyla doğuya sürülmüş olan Hitit balkının kalıntıları, ayrıca yerel halk sayılan Muşkiler (Moskoi), Tabeller(Tibaren) ve Kataonlar yörede bir arada yaşıyorlardı. Yeşil ırmak çevresinde ise Levko Suri olarak anılan topluluklar vardı. Persler, ilkin, yerel beylerin ve toprak sahiplerinin ellerindeki toprakları satın aldılar. Ardından, bunları Pers kökenli asker soylulara ve rahiplere sattılar. Böylelikle, küçük toprak isletmeleri ortadan kalktığı gibi, büyük topraklar da bütünüyle Pers kökenli kişilerin eline geçti. Persler, bir yandan yerel halkın dinsel inanışına karışmaz görünüyor, öbür yandan da kendi ateşe tapma geleneklerim yaymaya çalışıyorlardı. Halk üzerinde baskı kurabilecek yerel rahiplere mülkiyet hakkı tanıyarak,onları kendi yanlarına çekiyorlardı. Sivas, Pers din ve kültürünün yoğunlaştığı yörelerden biriydi. Bu dönemde Kızılırmak üzerinde kurulan köprüler, kuzey ve güney kentlerini birbirlerine yaklaştırmada büyük rol oynadı.imparatorun posta katarları Sivas vadileri arasından Mazaka'ya (Kayseri) kolayca gidebiliyordu.

Kapodakia eyaletinin sınırları Persler döneminde ve daha sonraları zaman zaman değişiklikler yaşamıştır. Pers İmparotorluğunun sonuna doğru Kapodakia eyaleti (Satraplığı) iki satraplığa ayrılmıştır. Bunlar: 1-Büyük Kapodakia veya Toros yakınındaki Kappodokia ve kuzeydeki. 2-Kappadokia Pontika (Karadeniz Kappadokiası): Sivas ve havalisi, Büyük Kappadokia sınırları içinde yer almaktadır. Fakat zaman zaman da karadeniz kappodakia sınırları içinde de kalmıştır. Hatti devletinin başkenti Hattuşaş burada geriye çekilmiş Boğazköy (Pteria) da bulunuyordu. Bu bölgede Hattiler'e ait çok kıymetli eserleri ihtiva eden harabeler vardır.