TEMEL HAKLAR VE ÇEŞİTLERİ
- İnsan Hakları kavramı, tüm insanlara verilen hak ve özgürlükleri kapsar.
- Yaşama hakkı, tüm insanların öncelikli hakkıdır. Yaşama hakkı olmadan diğer hak ve özgürlükler de olmaz.
- Temel hak ve özgürlükler üç büyük kümede toplanır.
1. Kişinin hak ve özgürlükleri
2. Sosyal ve ekonomik haklar
3. Siyasal haklar
- Bazı hak ve özgürlükler birbirinin temelini oluşturur. Örneğin, düşünce özgürlüğü, eğitim hakkına; eğitim hakkı, bilim ve sanat özgürlüğüne; bilim ve sanat özgürlüğü eğitim hakkına temel olabilir.
TEMEL HAK VE ÇEŞİTLERİ
a. Yaşama Hakkı
Yaşama hakkı, tüm hakların temelidir. Çünkü diğer hak ve özgürlüklere ulaşabilmek için yaşamak gerekir. Örneğin önemli bir sağlık problemi olan bir kişi, seyahat ve çalışma özgürlüğünden de mahrum kalır. Devletin yaşama hakkını korumak için aldığı önlemler:
- Anne ve çocuk sağlığını korumak
- Gençleri alkol ve uyuşturucudan korumak
- Korunmaya muhtaç çocuklara sahip çıkmak
- İnsanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamak
b. Kişi Dokunulmazlığı
Anayasamıza göre, bazı özel durumlar dışında kişinin vücut bütünlüğüne dokunulmaz. Anayasamıza göre şu özel durumlarda kişi özgürlüğüne dokunulabilir:
- Acil ameliyatlarda vücudun gerekli yerlerinin alınmasıyla
- Kişinin kendini savunma zorunluluğuyla saldırganı öldürmesiyle
- Cezalı kişilerin çalıştırılmalarıyla
- Çocukların ıslah evlerinde tutulmalarıyla
- Toplum için tehlike saçan kişilerin sınır dışı edilmeleriyle
- Suçluluğu konusunda önemli ipuçları bulunan kişilerin yakalanmalarıyla
c. Özel Yaşamın Gizliliği
Kişinin istediği şeyleri gizli tutmaya hakkı vardır. Gizlilik aile yaşamından başlar. Kişi, eşiyle ve çocuklarıyla arasında geçenleri açıklamak zorunda değildir. Özel yaşamın gizliliğine dokunulduğu durum: Mahkemede yargılama nedeniyle yetkililerin özel yaşamla ilgili araştırma yapmalarıdır.
ç. Konut Dokunulmazlığı
Kişinin izni olmadan konutlara girilemez. Kimsenin oturduğu eve dokunulmaz. Ancak anayasamız, bazı yetkilere, suçlu arama, suç kanıtı arama vb. nedenlerle konuta girme yetkisi tanıyor.
d. Sağlık Hakkı
Sağlık hakkı, hem beden hem de ruh sağlığı ile ilgili bir haktır. Devlet her yaştaki tüm vatandaşların beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır. Ancak sağlık hakkını gerçekleştirmek, sadece devletin görevi değildir. Sağlığın, çevrenin ve çevre sağlığının korunmasında kişilere önemli görevler düşmektedir.
e. Eğitim Hakkı
Anayasamızda eğitimle ilgili yer alan maddeler şunlardır :
- Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
- İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunlu devlet okullarında parasızdır. (md.42).
- Devlet, parasal olanakları yetersiz, başarılı öğrencilerin öğrenimlerini sonuna kadar sürdürebilmesi için onlara yatılı, burs, yurt olanakları gibi olanaklar sağlar.
- Devlet, durumları nedeniyle özel eğitime gereksinimleri olanların eğitimlerini sağlamak üzere gerekli önlemleri alır.
- Devlet başka ülkelerde çalışan yurttaşlarımızın çocuklarının eğitimi için gerekli önlemleri alır.
UYARI: Anayasamıza göre eğitim; Atatürk ilkeleri doğrultusunda, çağdaş ve milli olmalıdır.
f. Seçme Ve Seçilme Hakkı
Anayasamıza göre vatandaşlar; seçme ve seçilme, bağımsız olarak ya da bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma, halk oylamasına katılma hakkına sahiptir.
UYARI: Anayasamıza göre; seçmen yaşı 18, milletvekili seçilme yaşı 30, belediye ve muhtar seçilme yaşı, cumhurbaşkanı seçilme yaşı 40'tır.
Anayasamıza göre seçimlerde oy kullanmayacaklar şunlardır :
- Silâh altında bulunan er ve erbaşlar
- Askerî öğrenciler
- Hükümlüler
g. Dilekçe Hakkı
Dilekçe hakkı, diğer bir çok hakkı (çalışma, haberleşme, hak arama vs.) korumak için gerekli olan bir haktır. Kişi bu hakkını kullanarak hem kendi sorunlarını çözmeye çalışır hem de toplumun yönetiminde etkili olur.
Diğer Haklarımız :
Mülkiyet Hakkı
Mülkiyet; kişilerin taşınır ve taşınmaz mal varlığı anlamına gelir. Anayasamıza göre mülkiyet hakkı toplum yararına aykırı olarak kullanılamaz. Bu durumda devlet, mülkiyet ve miras hakkını sınırlandırabilir.
Çalışma Hakkı
Çalışma hem bir hak hem de yükümlülüktür. Anayasamıza göre; herkes dilediği alanda çalışma hakkına sahiptir.
Devlet, çalışma yaşamını düzenlemek, çalışanları korumak, işsizliği önlemek için gerekli önlemleri alır. Kimse, yaşına, cinsiyetine, gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar, çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.
Sosyal Güvenlik Hakkı
Sosyal güvenlik, emeği ile geçinenlerin, emeklilerin ve güçsüzlerin korunması için devletçe önlem alınması demektir.
UYARI: Sosyal güvenliği korumak için Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ - Kur gibi kuruluşlar kurulmuştur.
Anayasımıza göre; herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir.
