Yapım ve Çekim Ekleri

Ekler işlevleri bakımından ikiye ayrılır: Yapım ekleri, çekim ekleri.
1.
Yapım Ekleri


Eklendiği sözcüğün anlamını değiştiren eklerdir. Bir sözcükten yeni anlamlı başka sözcük türetir. Yapım ekleri dörde ayrılır:
1.İsimden isim yapım ekleri

“-cı, -lık, -lı, -ce, -daş….”

Örnek:

İz-ci, diş-çi, aş-çı

Ön-lük, diz-lik, boş-luk

Akıl-lı, yol-suz, iş-siz

Türk-çe, yurt-taş, vatan-daş….


2.İsimden fiil yapım ekleri

“-la, -laş, -lan, -a, -l…..”

Örnek:

Baş-la, buhar-laş, akıl, lan

İnce-l, dar-al, kan-a, yaş-a


3.Fiilden isim yapım ekleri

“-i, ici, -im, gin, -me, -mek, -iş, -en…..”

Örnek:

Gez-i, yaz-ı, koş-u

Geç-im, seç-im, öl-üm

Gez-gin, bit-kin, düş-kün

Var-ış, giy-ecek, bak-ış….


4.Fiilden fiil yapım ekleri

“-ş, -il, -n, -dir, -ar, -t…..”

Örnek:

Ağla-ma, ağla-ş, kaç-ış

Ara-n, gez-dir, yaz-dır

Oku-t, ara-t, bekle-t…


2.
Çekim Ekleri


Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmeyen eklerdir. Çekim ekleri iki türlüdür.

A) İsim çekim ekleri

B ) Fiil çekim ekleri





1.İsim Çekim Ekleri

İsim türünden sözcüklere gelen çekim ekleridir. Başlıca isim çekim ekleri şunlardır:


•Çoğul ekleri: -lar, ler eklendiği sözcüğü sayı bakımından çoğaltır. Anlamını değiştirmez.

Ev-ler okul-lar ağaç-lar…….
•İlgi ekleri(tamlayan ekleri): -ın, in, un, ün…….

Ağacın (gövdesi) arabanın (hızı)
•İyelik ekleri: Bir varlığın, bir nesnenin kime ait olduğunu bildiren eklerdir.

Ev-im (benim) yolcu-su(onun)

araba-n(senin

•Hal (durum) ekleri:



Yalın hal: bir sözcüğün hiç ek almamış halidir. ağaç, elma,sıra, defter….

Belirtme hali: -i, -ı, -u, -ü, ekiyle yapılır. evi, arabayı, yolu, okulu……

Yönelme hali: -a, -e ekiyle yapılır. okula, eve, sınıfa, maça, doktora…….

Bulunma hali: -da, -de, -ta, -te ekleri getirilerek yapılır. evde, okulda, sınıfta….

Ayrılma hali: -dan, den, -tan, -ten ekleriyle yapılır. evden, okuldan, sınıftan, maçtan….

•Eşitlik eki: -ca, -ce. sınıfça, evce, ailece, topluca…


2.Fiil Çekim Ekleri

Fiillere getirilen zaman, kip ve şahıs ekleridir.

büyük ünlü uyumu, yazım kuralları.

Zaman Ekleri:

Şimdiki zaman: -yor

Öğrenilen geçmiş zaman: -mış, miş

Görülen geçmiş zaman: -dı, -di

Gelecek zaman: -acak, ecek

Geniş zaman:-r, -ar, -er



Kip Ekleri:

Gereklilik kipi: -meli, -malı

İstek kip: -a, -e

Şart kipi: -sa, se

Emir kipi. Eki yok.



Şahıs Ekleri:

1. tekil şahıs: ben

2. tekil şahıs: sen

3. tekil şahıs: o

1. çoğul şahıs: biz

2. çoğul şahıs: siz

3. çoğul şahıs: onlar