kök-ek-sözcüklerin yapısı

KÖK-EK-SÖZCÜKLERİN YAPISI

KÖK-EK

Sözcük (kelime ) : Anlamı olan veya cümle içinde çeşitli görevler üstlenebilen ses veya ses topluluğuna sözcük denir .
Türkçe sözcükler kök halinde bulunabilecekleri gibi çeşitli ekler alarak da bulunabilir .

KÖK: Sözcüklerin kendi anlamlarıyla ilgili en küçük parçalarına kök denir .
Yüz,insan,balık ,söz .

• Bir sözcüğün kökü ,ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı en küçük parçasıdır .

Yol-cu-luk-lar (kök-ek-ek-ek )
Süs-lü(kök-ek)

UYARI : Sözcüğün kökü ile bütünü arsında bir anlam ilişkisi olmalıdır . Sadece anlamlı olması yetmez
Balıkçı-------- balık-çı (kök-ek ) ------ bal-ık-çı değil çünkü “bal” ile balık arasında anlam ilişkisi yoktur

Bal-cı(kök-ek )
Ay-ran (kök-ek )
Ay-lık (kök-ek )

Türkçede sözcük kökleri çoğunlukla tek hecelidir .”Yap,kıl,git,çöz,bil,sus,yol,yıl,say…”

Dilimizde iki çeşit kök vardır :

1 – AD (İSİM ) KÖKÜ : Nesneleri ,varlıkları kavramları anlatan köklerdir . (“At, tavuk ,araba ,saman ,karpuz,iyi ,kötü “

2 – FİİL (EYLEM ) KÖKÜ : Varlıkların hareketlerini karşılayan köklerdir .”Sev,sus,çalış ,koş …”

EK : Tek başına anlamı olmayan ,sözcüklerin kök veya gövdelerine gelerek onlardan yeni sözcükler türetmeye yarayan veya sözcükler arasında anlam ilişkisi kurma görevi bulunan ses ya da ses birlikteliklerine ek denir .

Örnekler :
Simit ----simit-çi ---Simit yapan veya satankişiye simitçi denir .Burada “ci”eki yeni kelime türetmiştir .
Yol----yol-lar :”lar”eki yolun sayısının birden çok olduğu anlamı katmıştır .

Ekler görevleri bakımından ikiye ayrılır :
A-ÇEKİM EKLERİ
1 – İsim çekim ekleri

a) Çoğul eki
b) Ad durum ekleri
c) İyelik ekleri
d) İlgi ekleri

2 – Fiil Çekim ekleri
a) Kip ekleri
b) Şahış ekleri

B-YAPIM EKLERİ
1 – İsimden isim türeten ekler
2 – İsimden fiil türeten ekler
3 – Fiilden fiil türeten ekler
Fiilden isim türeten ekler

A_ ÇEKİM EKLERİ :
Sözcükler arasında anlam ilişkisi kurmaya yarayan ,sözcüklere eklenerek onlara durum ,çoğulluk,aitlik,kişi ve zaman anlamları katan eklere çekim eki denir .
“İnsan-lar” sözcüğüne eklenen “-lar” eki sözcüğün anlamını değiştirmemiş ,varlığın sayısının birden fazla olduğu anlamı katmıştır .

İsimlere gelen çekim ekleri
a) Durum (hal ekleri )
Adın beş hali vardır .Bunlardan dört halin eki vardır .
1 – Belirtme hali (-i hali )ekleri : ( -ı,i,u,ü )
Arabayı otoparka çekip geliyorum .
İyiyi,kötüyü el bilir ,dereyi ,tepeyi sel bilir .

2 – Yönelme durumu (-e hali) ekleri :(-e,-a)
İki karpuz bir koltuğa sığmaz .
Sanki herkes bize bakıyor .

3 – Ayrılma durumu (-den hali)ekleri :(-den,-dan-ten-tan )
Huylu huyundan vazgeçmez .
Sabahtan beri durmaksızın çalışıyorum .

4 – Bulunma durumu(-de hali )ekleri :( -de,-da,-te,-ta )
Demir tavında dövülür .
Av mevsiminde avlanır .

b) Çoğul eki
Varlıkların ve kavramların çoğullarını (birden fazla olanlarını) ifade eder .
Ağaç-lar
Gemi-ler
Düşünce-ler

c) İyelik ekleri (Aitlik ekleri )
İsim soylu sözcüklere gelerek varlığın kime ya da neye ait olduğunu bildirir .
“Aram çalışmıyor .”cümlesinde “araba” sözcüğüne getirilen “-m” ekinin arabanın sahibini bildirdiğini görüyoruz .

*İyelik eki alan kelime “kimin ,neyin” sorusuna cevap verir .
Yüzüğüm (benim )yüzüğün (senin)yüzüğü(onun)
Masanın üstü (neyin üstü)masanın .

TEKİL ÇOĞUL
1.-(ı)m,-(i)m,-(u)m,-(ü)m _(ı)mız,-(i)miz,-(u)muz,-(ü)müz
2.-(ı)n,-(i)n,-(u)n,-(ü)n -(ı)nız,-(i)niz,-(u)nuz,-(ü)nüz
3,-ı,-i,-u,-ü -ları,-leri

d)İlgi ekleri
Ad tamlamalarında kullanılır .Eklendiği sözcüğün bir şeye sahip olduğunu bildirir.
Ekler :”-ın,-in,-un,-ün”
Ağac-ın dalları
O-n-un arabası
Dedem-in bastonu

UYARI :İlgi eki 1.Tekil ve çoğul zamirlere (-im) alarak gelir .
Ben-im düşüncem
Biz-im evimiz

İlgi ekleri belirtili ad tamlamaları kurar :Yol-un(ilgi eki) son-u (iyelik eki)-------Belirtili ad tamlaması .