Harita Bilgisi ve Ölçekler

HARİTA: Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, kuş bakışı görüntüsünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerini aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir.
Bir çizimin harita özelliği taşıması için üç şart gereklidir. Bunlar;

1. Kuşbakışı olarak çizilmesi
2. Ölçekli olması
3. Bir düzleme aktarılmış olması

Not: Herhangi bir yerin kuşbakışı görüntüsünün, ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denir. Kroki ile harita arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ölçekli olmasıdır.
ÖLÇEK NEDİR?
Haritası çizilecek alanın boyutu oldukları gibi düzleme aktarılamayacakları için belirli oranda küçültülmeleri gerekmektedir. İşte haritalardaki küçültme oranına ölçek denir.
Haritalarda ölçek iki türlü gösterilir.

1. Kesir ölçek: Ölçeğin yani küçültme oranının kesirli sayılarla ifade edildiği ölçektir. 1 ∕ 5.000, 1 ∕100.000,

1 ∕ 500.000 gibi.
Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir. Payda da yer alan sayı alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir.
Yani 1 ∕ 100.000 lik ölçekli bir haritadaki alan 100.000 defa küçültülmüştür.
Not: Kesir ölçeklerde ölçekle payda arasında ters orantı vardır. Yani payda büyüdükçe ölçek küçülür, payda küçüldükçe ölçek büyür.

1. Çizik ölçek: Harita üzerinde uzunluğun, gerçek uzunluğa oranının (küçültme oranı), eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde gösterildiği ölçeklerdir.

Örnek:
0 50 100 150 200 km
Çizik ölçekli haritalarda her çizgi arası 1 cm. dir. Böylece sıfırın hemen kenarındaki rakama bakılarak haritadaki 1 cm. lik uzunluğun gerçekte kaç km. olduğunu öğreniriz. Yukarıdaki ölçekten gerçekte 50 km. olan bir uzunluğun haritada 1 cm. olarak gösterildiğini anlıyoruz.
Haritalar ölçeklerine göre üçe ayrılır.

• Büyük ölçekli haritalar: Ölçek paydası 1/ 200.000’ e kadar olan haritalardır.
• Orta ölçekli haritalar: Ölçek paydası 1/ 200.000 ile 1/ 500.000 arası olan haritalardır.
• Küçük ölçekli haritalar: Ölçek paydası 1/ 500.000’ den daha büyük olan haritalardır.

Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri

• Ölçek paydaları küçüktür.
• Küçültme oranı daha azdır.
• Küçük alanları gösterirler
• Küçük alanları gösterdikleri için ayrıntıyı gösterme güçleri fazladır. Yani bu haritalarda şehirler, göller, dağlar, akarsular daha iyi görülür.

Küçük Ölçekli Haritaların Özellikleri

• Ölçek paydaları büyüktür.
• Küçültme oranları fazladır.
• Geniş alanları gösterirler.
• Geniş alanları gösterdikler için ayrıntıyı gösterme güçleri azdır.

Soru: İki farklı Türkiye haritasından birisi büyük ölçekli, diğeri küçük ölçekli olarak çizilmiştir. Bu haritalardan hangisi daha büyük kağıda çizilmiştir.

Cevap: Büyük ölçekli haritada daha büyük kağıda çizilir. Çünkü büyük ölçekli haritalarda payda küçük olduğu için küçültme oranı da azdır. Bu nedenle Türkiye büyük ölçekli haritalarda daha az küçültüldüğü için büyük çıkacak ve daha büyük kağıda çizilecektir.

alıntıdır