-
Eski Türk ölçü birimleri
Eski Türk ölçü birimleri
Osmanlılarda Eski Uzunluk Ölçü Birimleri
Osmanlı İmparatorluğu zamanında 75,8 cm'lik tarım mimari (veya sadece zirai), 68 cm uzunluğundaki çarşı arşını vardı. Daha sonra ipekli fiyatlarının artması dolayısı ile fiyatı yükseltme yerine ölçü birimi kısaltılarak 65 cm'lik Fars kökenli endaze birimi kullanıldı. III. Selim abanoz ağacından bir prototip olarak 1 zirai mimari yaptırdı. Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bölündü. Böylelikle bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti. Diğer tarafı sadece 20 eşit parçaya bölündü. Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin ast ve üst katları aşağıda gösterilmiştir.
1 zirai mimari = zirai = mimari arşını = 2 ayak (kadem) = 0,75774 m = 24 parmak = 288 hat = 3456 nokta
(yol, sokak uzunluğu, bina yüksekliği vb. için) - 1 parmak = 12 hat = 0,03157 m
- 1 hat = 12 nokta = 0,00263 m
- 1 nokta = 0,00022 m
- 1 kulaç = 2,5 zirai =1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb. için)
- 1 kara mili = 2500 zirai = 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
- 1 fersah = 3 mil = 7500 zirai = 5685 m
- 1 berid (menzil) = 4 fersah = 12 mil = 30900 arşın = 22740 m
- 1 merhale = 2 berid = 45480 m
- 1 çarşı arşını = 8 rubu (urup) = 0,680 m (kumaş için)
- 1 rubu = 2 kirah = 0,085 m
- 1 kirah = 0,0425 m
- 1 endaze = 8 rubu (urup) = 0,650 m (artan ipekli fiyatlarına karşılık konulan ölçü birimi)
Uzunluk ölçü birimlerinde ters dönüşümler:
Eski Alan Ölçü Birimleri
- 1 arşın (zirai) ²= 0,57417 m²= 4 ayak²
- 1 dönüm (yeni) = 2500 m²
- 1 dönüm (büyük) = 2720 m²
- 1 dönüm (atik) = 4 evlek = 1600 zirai² = 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
- 1 atik evlek = 400 arşın²= 229,668 m²
- 1 yeni evlek = 250 m²
- 1 cerip = 3600 zirai²= 2067,012 m²
- 1 ayak² = 144 parmak²= 0,14354 m²
- 1 parmak² = 144 hat²= 0,00099751 m²
- 1 hat² = 144 nokta²= 0,000006927 m²
- 1 çarşı arşın² = 0,46240 m²
- 1 urup² = 0,007225 m²
- 1 kirah² = 0,0018062 m²
- 1 endaze² = 0,422500 m²
- 1 urup² = 0,0066015 m²
- 1 kirah² = 0,0016504 m²
Alan Ölçü Birimlerinde Ters Dönüşümler- 1 m² = 1,740450 zirai²= 1 zirai²+ 426 parmak² + 71,89 hat²
- 1 m² = 2,162629 çarşı arşın² + 2 arşın² + 10 rubu² + 1,63 kirah²
- 1 m² = 2,366887 endaze² + 2 endaze² + 23 rubu² + 1,9 kirah²
- 1 ar = 0,1087781 dönüm = 174 zirai² + 25 parmak² + 133,24 hat²
Eski Ağırlık Ölçü Birimleri
Ağırlık ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu. Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Ölçü ve Ağırlık Birliğinden Türkiye'ye bir örnek verilmiştir.
1874 yılı iridyumluplatin alaşımından 1928/29 da yapılmış olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen dikkatsizlik ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir.- 1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr)
- 1 batman = 6 kıyye = 7,544 kg
- 1 kantar = 44 kıyye = 100 ludre = 56,320 kg
- 1 çeki = 4 kantar = 176 kıyye = 225,798 kg
- 1 tonilato = 1000 kg = 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
- 1 tonilato = 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
- 1 miskal = 1,5 dirhem = 4,8 gr
- 1 dirhem = 4 dünük = 3,2 gr
- 1 dünük = 4 kırat
- 1 kırat = 4 bakray = 1/24 misgal
- 1 bakray = 4 fitil
- 1 fitil = 2 nekir
- 1 nekir = 2 kıtmir
- 1 kıtmir = 2 zerre
Ters Dönüşümler- 1 kg = 312,5 dirhem = 0,781257 kıyye (okka)
- 1 kg = 0 okka + 311 dirhem + 12,5225 kırat
Kullanıldığı yere göre değişen alan ölçü birimleri
1 dönüm
2000,00 m²
1 satraç
0,57417 m²
1 mucur
32,3544 m²
Karapınar
1 çiftçi dönümü
2500,00 m²
1 şinik
129,1883 m²
1 yeni dönüm
2025,00 m²
1 yarım
516,753 m²
1 hükümetdönümü
1000,00 m²
1 satraç
0,57417 m²
1 çiftlik
3000,00 m²
1 kıye
150,00 m²
Kelkit
1 kile
918,672 m²
1 muzur
4643,36 m²
Niksar
1/2 tenekebuğday
1300,00 m²
Çumra
1 dönüm
2500,00 m²
1 kil
2067,75 m²
1 havayi
17 litre
1 kot
459,00 m²
1 kot
57,417 m²
1 evlek
229,75 m²
1 ölçek=4 kot
229,668 m²
1 kil
918,672 m²
1 urub (rubu)
918,672 m²
1 kesim
2765,0 m²
1 kil
3674,688 m²
1 kesim
2025,0 m²
1 araba ot
4-6 dönüm
1 kesim
3600,00 m²
1 batman
459,336 m²
Alaçam
1 kabak
8000,00 m²
1 kutu
4,5-5 kg
1 ölçek
918,672 m²
1 kile
160-170 kg
1 evlek
229,668 m²
1 timin
1/8 kile
1 kile
12861,408 m²
1 kod
1500,00 m²
1 rublağ
1837,344 m²
1 kıye
2500,00 m²
1 kot
1200,00 m²
1 karış
20 cm²
1 timin
1837,344 m²
Hadim
1 mandal
30-40 m²
1 kile
14698,752 m²
1 evlek
250,00 m²
1 ölçek
918,672 m²
1 dönüm
1435,4247 m²
1 kile
918,672 m²
1 kile
1837,344 m²
1 çerik
150,00 m²
1 müd
36746,88 m²
