H)OSMANLI AVRUPA ETKİLEŞİMİ
Osmanlı Devleti ile Avrupa devletleri önce savaş meydanlarında karşılaştılar. Savaşlar siyasi ilişkilere, siyasi ilişkiler ticari ilişkilere, ticari ilişkiler de kültürel olarak iki uygarlığın etkileşimine neden oldu. Osmanlı kültürü Avrupa’yı, Avrupa kültürü de Osmanlı’yı etkiledi.
Avrupa’da Türk Modası
Osmanlı Devleti ile Avrupa devletlerinin etkileşiminde elçilerin önemli katkısı oldu. Özellikle Osmanlı elçilerinin ziyaretleri Avrupa’da büyük yankı uyandırdı. Ziyaretler ile kültür ve sanat alanında Osmanlı esintileri Avrupa’ya yayıldı.
Türk müziği
XVII. yüzyılda Evliya Çelebi’nin de yer aldığı Osmanlı elçilik heyeti Viyana’ya doğru yola çıktı. Şehre büyük bir kalabalık hâlinde mehter takımı ile girdi. Osmanlı heyetini izleyen halk şaşkınlık ve hayranlık içindeydi. Böylece Osmanlı müziği Avrupa’da tanınmaya başladı. Mehterden etkilenen Beethoven (Beytofın), Mozart gibi müzisyenler eserlerinde Türk müziği nağmelerine yer verdiler. Mozart’ın “Türk Marşı” Beethoven’ın “Büyük Senfoni” adlı eserleri buna güzel bir örnektir.
Türk modası
Yine XVII. yüzyılda Fransa’ya Süleyman Ağa isminde bir elçi gönderildi. Süleyman Ağa ve maiyeti kısa sürede halkın hayranlığını kazandı. Maskeli balolarda Türk kültürünü yansıtan elbiseler giymek moda oldu. Süleyman Ağa evini halılar, minderler, divan adıyla meşhur olacak sedirler, gül suyu kokan eşyalar ile döşedi ve evi büyük ilgi gördü. Avrupa’da Alla Turka (Türk Usulü) denilen Türk Modası başladı.
Türk kahvesi
Süleyman Ağa içtiği kahve ile de ilgi odağı oldu. Böylece kahve Fransa’da yaygınlaştı. İngiltere’de de moda hâline gelen kahvenin tüketildiği Türk kahvehaneleri açıldı. Zaman içinde kahvehaneler Avrupa’da sosyal hayatın vazgeçilmez unsurları oldu. Kahvenin Türk usulüne göre tüketilmesi modası da yaygınlaştı. Avrupalılar, Osmanlı topraklarından ülkelerine geri dönerken kahve değirmenleri, kahve fincanları ve kaşıklar getirdi. Günümüzdeki “Kafe” kültürü işte böyle ortaya çıktı.
Türk sanatı
Avrupa’da, zenginler evlerinin bir odasını Türk köşesi olarak Türk çinileri, halısı ve divanlarla süslemeye başladılar. Türk kilim ve halı motifleri aşağıdaki tabloda olduğu gibi Avrupalı ressamların resimlerinde yer aldı.
Günlük eşyalar dışında mimari alanda da Osmanlı mimarisinin estetik unsurları Avrupa’da çeşitli eserlerde yer almaya başladı. XVIII. yüzyılda Almanların inşa ettiği aşağıda fotoğrafı bulunan ve Almanya sınırları içindeki Schwetzinger (Şatzinger) Camisi Osmanlı mimarisine olan hayranlığı yansıtır.
Ticaret, Osmanlı ile Avrupa devletleri arasındaki etkileşimi daha da arttırdı. Birçok ürün bu sayede Avrupa’da kullanılmaya başlandı. Osmanlı’da halı, madenî ve seramik eşyalarda kullanılan lale figürü özellikle Hollanda’da büyük ilgi gördü. Avusturya elçisi Busbecq’in (Busbek) İstanbul’dan Avrupa’ya taşıdığı lale, Hollanda’da “Türklerin Lalesi” olarak yaygınlaştı. Zamanla bir tutkuya dönüşen lale yetiştiriciliği sanata da yansıdı, birçok Hollandalı ressamın eserine konu oldu.
Lale Devri (1718-1730): Avrupa’ya Açılan Kapı
Osmanlı tarihinde 1718 Pasarofça Antlaşmasıyla başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona eren döneme LALE DEVRİ denir. İstanbul’da yetiştirilen Laleler bu dönemin simgesi.Dönemim padişahı III. Ahmet, Sadrazamı ise Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.
Elçiler Osmanlı kültür, sanat ve estetik anlayışını tanıtırken Avrupa’nın kültür, sanat ve teknolojisi hakkında edindikleri bilgileri Osmanlı’ya aktardılar. Lale Devri barış, kültürel gelişme ve yeni açılımlar yapma devriydi. Bu dönemde elçilerin de etkisiyle Osmanlı Devleti, Avrupa ile yakın ilişkiler kurdu. Bu sayede Avrupa’daki başta askerî yenilikler olmak üzere teknik gelişmeleri alarak zayıflayan devleti güçlendirmek istedi.
Lale Devrinde Yapılan Yenilikler
•1- İbrahim Müteferrika ve Said efendi tarafından İstanbul da ilk matbaa kurulmuştur. Bu matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügati idi.
•2-Avrupa’nın Osmanlı Devleti’ni etkilediği alanların biri de mimaridir. XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı mimarisinde Avrupa’nın etkileri görülmeye başladı.
•3-Viyana, Paris gibi Avrupa başkentlerine ilk kez geçici elçi heyetleri gönderildi. Amaç Avrupa’daki gelişmeleri yakınan takip etmekti.
•4- Padişah tarafından Topkapı Sarayı’na ve Yeni Camii’ye bir kütüphane kuruldu.
•5-İstanbul’un su ihtiyacını karşılamak için Derya-ı Sim denilen su bendi yaptırıldı.
•6- İlk kez çiçek aşısı yapıldı.
•7-Yeniçerilerden bir İtfaiye teşkilatı kuruldu.
•8- Bir kağıt fabrikası ve Çini atölyesi kurulmuştur.
I)SEYYAHLARIN GÖZÜYLE OSMANLI
Seyyah, gezmeyi görmeyi kendisine iş edinen kimselere denir. Seyahatname, seyyahın gezip gördüğü yerleri metne döktüğü yazılardır. Seyahatnameler bir yerin bir kültürün bir devletin tanınması için önemli kaynaklardır. Bu eserleri kaleme alanlar gezdikleri, gördükleri yerleri kendi bakış açılarıyla okuyucularına aktarırlar. Seyyah denilince aklımıza ilk olarak Evliya Çelebi, seyahatname denilince de Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi gelmektedir. Evliya Çelebi gibi bizden seyyahlardan başka Osmanlı topraklarını yabancı birçok seyyah ziyaret etmiştir.
Yabancı seyyahların Seyahatnamelerine göre Türkler hakkında şu çıkarımlarda bulunulabilir:
•Türkler temizliğe son derece düşkündürler.
•Türkler misafirperverdir.
•Türkler huzur ve barışa önem veren bir millettir.
•Türkler cesur askerlerdir.
•Türkler yardımlaşma ve dayanışmaya önem verirler.
•Türkler hoşgörülüdür.
•Türkler sağlık konusunda ileri bir toplumdur.
•Türkler gösterişten uzak bir yaşam sürerler.
•Türkler ailelerine çok önem verirler.
•Türkler kahve kültürüne değer veriler. Kahvehaneler toplumsal kaynaşma yerleridir.
•Türklerde değişik sanat dalları gelişmiştir.
•Türkler arasında kavga gürültü, küslüğe çok az rastlanır.
İ)OSMANLI DEVLETİNDEKİ ISLAHATLAR(Toplum Hayatı Değişiyor)
Islahat: Osmanlı tarihinde gerileme döneminden başlanarak zaman zaman Batı örneğine göre girişilen yenileşme ve ilerleme atılımlarına verilen ad.
Osmanlı Devleti’nin Avrupa karşısında XVII. yüzyıldan itibaren gerilemeye başlamasıyla devlet adamları bu duruma çareler aradılar. XVIII. yüzyıldan itibaren gerçekleştirilen ıslahatlarla Avrupa’daki kurum ve gelişmeler alınarak ülkenin ilerlemesi yönünde çalışmalar yapıldı. Islahatlardan en önemlileri haberleşme ve ulaşım alanındaydı.
18.YÜZYIL ISLAHATLARI
•I.MAHMUT (1730–1754)
•-Topçu ve humbaracı ocakları ıslah edildi.
•-Orduda; takım, tabur, bölük ve alay teşkilatı kuruldu.
•-Orduya subay yetiştirmek için Kara Mühendishanesi (Mühendishane-i Berri Hümayun) açıldı (1731).
•III. MUSTAFA (1757–1774)
•-Tophane ıslah edildi, yeni toplar döktürüldü.
•-Sürat Topçuları birliği kuruldu.
•-Maliye alanında düzenlemeler yapıldı.
•-Donanmaya subay yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahri Hümayun) açıldı (1773).
•I.ABDULHAMİT (1774–1789)
•-İstihkâm Okulu açıldı.
•-Sürat topçularının sayısı arttırıldı.
•-Kara ve deniz kuvvetlerini ıslah etmek için Avrupa’dan subaylar ve uzmanlar getirildi.
•-Maliye alanında düzenlemeler yapıldı.
•
•III. SELİM (1789–1807)
•-III. Selim döneminde yapılan ıslahatların tümüne “Nizam-ı Cedit” (Yeni Düzen) denir.
•-Avrupa tarzında bir ordu kuruldu. Bu orduya “Nizam-ı Cedit Ordusu” denir (Nizamı-ı Cedit ordusunun eğitim ve öğretimi için Fransa ve İsveç’ten subaylar getirildi. Bu ordu Akka Kalesi önünde Napolyon’un ordusunu yenilgiye uğrattı).
•-Nizam-ı Cedit ordusunun masraflarını karşılamak için “İrad-ı Cedit” hazinesi kuruldu.
•-Kara ve Deniz Mühendishanesi yeniden düzenlenerek geliştirildi.
•-Yerli malı kullanımı teşvik edildi.
•-Avrupa’yı yakından takip edebilmek için Londra, Paris, Viyana ve Berlin’de sürekli elçilikler kuruldu.
•-Okullarda yabancı dil uygulaması başlatılarak Fransızca zorunlu yabancı dil haline getirildi.
•-III. Selim dönemi Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona erdi. Nizam-ı Cedit Ocağı kaldırıldı.
19.YÜZYIL ISLAHATLARI
•II.MAHMUT (1808–1839)
•Askeri Alandaki Islahatlar
•-Sekban-ı Cedit Ocağı kuruldu.
•-Eşkinci Ocağı kuruldu.
•-İlk kez askeri amaçlı nüfus sayımı yapıldı, sadece erkekler sayıldı. (1831).
•-Yeniçeri Ocağı kaldırıldı (1826). Tarihte bu olaya “Vaka’yı Hayriye/Hayırlı Olay” denir.
•-Yeniçeri Ocağı’nın yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” (Muhammed’in Övülmüş Askerleri) ordusu kuruldu.
•-Tıp Okulu ve Harp Okulu kuruldu.
•NOT: Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ile padişahlar yeniden yönetime egemen olmuştur. Yapılacak ıslahatların önü açılmıştır.
•Yönetim Alanındaki Islahatlar
•-Divan kaldırılarak yerine “nazırlılar/bakanlıklar” kuruldu.
•-Memurlar, “iç işleri/dâhiliye” ve “dış işleri/hariciye” memurları olmak üzere ikiye ayrıldı.
•-Askeri ve idari işleri düzenlemek için danışma meclisleri kuruldu.
•-Dirlik sistemi (tımar ve zeamet) kaldırıldı, memurlara maaş bağlandı.
•-“Sened-i İttifak” imzalandı (Sened-i İttifak; II. Mahmut ile ayanlar [büyük toprak sahipleri] arasında imzalandı. Sened-i İttifak’a göre, ayanlar devlet otoritesini tanıyacak, ıslahatları benimseyecek, buna karşılık bulundukları bölgede vergi toplama hakkını elde edeceklerdi).
•NOT: Osmanlı Devleti’nde demokratikleşme alanında atılan ilk adım 1808 yılında imzalanan Sened-i İttifak’tır. Bu belge ile padişahın otoritesi ilk kez kısıtlanmıştı. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin ayanlara söz geçiremeyecek kadar zayıf olduğunu gösterir.
•Kültür ve Eğitim Alanındaki Islahatlar
•-Ortaokul seviyesinde Rüştiye okulları açıldı.
•-Medreselerin yanında Avrupa tarzında eğitim kurumları açıldı. Bu da kültür ikiliğine neden oldu.
•-Enderun kaldırılarak yerine devlet adamı yetiştiren okul kuruldu.
•-İlköğretim zorunlu oldu.
•-İlk defa Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
•-Harp Okulu, Tıp Fakültesi ve Bando Okulu açıldı.
•-“Takvim-i Vakayi” adıyla ilk resmi gazete çıkarıldı.
•Sosyal Alanda Yapılan Islahatlar
•-Müsadere Usulü, yani devletin vatandaşların mallarına el koyması uygulaması kaldırıldı.
•-İlk Posta ve Polis örgütü kuruldu.
•-İlk Karantina Sistemi ve Sağlık Örgütü oluşturuldu.
•-Kıyafette değişiklikler ve düzenlemeler yapıldı. Memurlara fes ve pantolon uygulaması getirildi.
•-Devlet dairelerine padişah portresi asılması uygulaması getirildi.
•Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar
•-Yerli malı kullanımı teşvik edildi, memur ve asker elbiselerinin yerli kumaştan yapılması emredildi.
•-Yerli üretimi arttırmak amacıyla yerli üreticiye gümrük kolaylığı sağlandı.
•NOT: Her alanda (ekonomik, sosyal, askeri, eğitim gibi) ıslahat yapan tek padişah II. Mahmut’tur.
•NOT: 17. yüzyılda Avrupa örnek alınmamış, yapılan ıslahatlar yüzeysel olmuş, padişahın hayatıyla sınırlı kalmış, ayaklanmalar şiddet ve korkuyla bastırılmaya çalışılmıştır. 18. ve 19. yüzyılda yapılan ıslahatlarda Avrupa örnek alınmış, gerilemenin nedenleri araştırılmıştı.
•
•ABDÜLMECİD DÖNEMİ (1839–1861)
•-1839’da Tanzimat Fermanı yayınlandı. Tanzimat Fermanı; Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanarak Gülhane Parkı’nda halka okundu. Fermanın diğer adı da “Gülhane Hatt-ı Hümayunu’dur. Tanzimat Fermanı ile; Osmanlı topraklarında yaşayan herkesin (Müslüman, Hıristiyan, Musevi) can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması, mahkemelerin açık hale getirilmesi, kanun önünde eşitliğin sağlanması, vergilerin herkesin gelirine göre düzenlenmesi ve herkese mal edinebilme hakkı sağlandı.
•-1856 tarihinde Islahat Fermanı imzalandı. Islahat Fermanı ile; Hıristiyan ve Musevileri küçük düşürücü sözlerin kullanılmaması, azınlıkların kilise ve okul açması, devlet memuru olabilmesi, il genel meclisine üye olması, din ve mezhep özgürlüğünün tanınması, herkesin kanun önünde eşit olması, herkesin serbest ticaret yapmasına imkân sağlandı.
•-İlk defa kâğıt para basıldı (“kaime” adı verilir).
•-Galatasaray Sultanisi, Mülkiye, Darüşşüfaka ve Sanat Okulları açıldı.
•-Yeni yönetim birimleri oluşturuldu. Bunlar; il, liva, kaza, nahiye ve köylere ayrıldı.
•II.ABDÜLHAMİT (1876–1909)
•-1876’da I. Meşrutiyet Genç Osmanlılar (Jön Türkler/Namık Kemal, Mithat Paşa, Ziya Paşa)’ın çalışmalarıyla II. Abdülhamit tarafından ilan edildi. I. Meşrutiyet’in ilanı ile; padişahın yetkileri kısıtlandı. Halk ilk kez yönetime katılma hakkı elde etti. 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esasi kabul edildi.
•NOT: Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti ve Türk tarihinin ilk anayasasıdır.
•-Anayasaya göre, padişah meclisi kapatma yetkisine sahipti. II. Abdülhamit, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) bahane ederek meclisi kapattı ve milletvekillerini Malta’ya sürgüne gönderdi.
•-Meşrutiyeti yeniden kurmak isteyen aydınlar İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni kurdular. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin (Enver Bey ve Niyazi Bey) baskılarına daha fazla dayanamayan II. Abdülhamit 23 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan etti. Kanun-i Esasi bazı değişiklikler yapılarak yeniden ilan edildi. Padişahın meclisi açma-kapama yetkisi kısıtlandı, sürgüne gönderme yetkisi elinden alındı.
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/sosyal-bilgiler-dersi/67970-7-sinif-3-unite-turk-tarihinde-yolculuk-ozet.html#post132353
•31 Mart Olayı: Meşrutiyet yönetimine karşı olanların kışkırtmaları sonucu 13 Nisan 1909 günü (Hicri takvime göre 31 Mart) İstanbul’da ayaklanma çıktı. Ayaklanmayı bastırmak için İttihat Terakki Cemiyeti, Hareket Ordusu adı verilen bir birliği Selanik’ten İstanbul’a gönderdi. Ordunun kurmay başkanı, Mustafa Kemal idi. İsyan bastırıldı. II. Abdülhamit tahttan indirildi.