Gezegenimiz Dünya ve Yapısı

Gezegenimiz Dünya ve Yapısı

GEZEGENİMİZ DÜNYA
Dünya modelinde gözlemlediğimiz gibi dünyamız karalar ve denizlerle kaplıdır. Karalar dünya yüzeyinin ¼’ü kadardır. Sularla kaplı olan alan Dünya yüzeyinin ¾’ü kadardır.Suların oluşturduğu yüzey karaları oluşturan yüzeyden büyüktür.
Yerküre modelinde kuzeyden, güneye doğru inen eksen vardır.
Dünya’nın bu eksen etrafında döndüğü var sayılmaktadır.
Eksenin yerküreyi deldiği düşünülen noktalara kutup noktası denir.
Kutup noktalarından eşit uzaklıkta, Dünya’yı çevreleyen daireye ekvator denir.

Dünya’mız sadece karalardan oluşmamaktadır. Dünya’mızı incelediğimizde beş değişik katmanla karşılaşırız. En dıştan en içeri doğru bu katmanların sırasıyla;
Hava küre, Su küre, Taş küre, Ateş küre ve Ağır küredir.
Hava küre(Atmosfer)
Dünyamızı dıştan saran hava tabakasına hava küre veya atmosfer denir. Hava küre atmosferi oluşturan gazların karışımıdır. Tüm canlılar solunum yaparken havayı kullanır. Hava küre tüm canlılar için çok önemlidir. Hava sadece atmosferde değil, toprakta ve suda da vardır.
Su küre:
Su küreyi yeryüzündeki tüm sular oluşturur. Yer küre üzerinde bulunan okyanuslar, denizler, göller, akarsular, yer altı suları, buzullar su küreyi oluşturur.
Canlıların yaşamı için çok önemli bir maddedir. Su, bazı maddeleri içerisinde çözer. Örneğin tuz yeryüzünde karalarda karışım olarak bulunur. Suyun geçtiği yerdeki tuzlar su içerisinde çözünür. Bu sular denize karıştığında denizlerin suyunun tuzlu olmasına neden olurlar.
Taş küre(Yer Kabuğu)
Üzerinde yaşadığımız yeryüzü kısmıdır. Yeryüzü çeşitli taşların oluşturduğu kayalar ve topraklardan oluşmuştur. Taş kürenin çukur olan yerleri sularla dolarak göl ve denizleri, yüksek yerleri de dağları oluşturur. Düz, geniş ve verimli olan araziler ova, akarsuların geçerken derince yardığı yerler ise vadi adını alır.
Dünya’mızın katmanları içerisinde en ince olan katman, taş küredir. Sıcaklığı hava küreden fazla, ateş küre ve çekirdekten azdır.
Dünya’mızın hava küre, su küre, taş küreden başka gözle göremediğimiz ve hissedemediğimiz başka katmanları da vardır.
Taş küreden sonra Dünya’mızın merkezine doğru olan katmanları ateş küre ve ağır küre (çekirdek) dir.
Ateş küre(Magma)
Çekirdeğin çevresinde taş kürenin yani yer kabuğunun hemen altında bulunan kısımdır. Sıcaklığı hava, su ve taş küreye göre çok fazladır. Kalınlığı oldukça fazla olan bu katmanda çeşitli maddeler erimiş ve akışkan halde bulunur.
Ağır küre (Çekirdek)
Dünya’mızın merkezini oluşturur. En ağır maddelerin bulunduğu kısımdır. Kalınlığı ve sıcaklığı diğer bütün katmanlara göre çok fazladır. Bu katmanda en çok demir ve nikel gibi maddeler bulunur.
Hava
Dünya’mızın etrafını saran gaz katmanıdır. Suda, toprakta ve taşlarda hava bulunur.
Toprağı, taşı oluşturan minik tanecikler arasındaki boşluklarda hava vardır. Toprakta hava olmasaydı bitkiler büyüyemez, toprağın içindeki böcek ve solucanlar yaşayamazdı.
Sudaki hava erimiş halde bulunur. Suda yaşayan hayvanlar ve bitkiler, bu erimiş havayı solur. Zaten suda hava olmasaydı biz suyu içemezdik.
Karalar
Canlıların çoğu yer kabuğunda yaşar. Yer kabuğu, kaya ve taşlardan oluşmuştur. Yer kabuğunu oluşturan kaya ve taşlara kayaç denir. Kayaçların çoğunun üzeri toprak, kum, buz ve suyla örtülüdür. Bazı kayaçların kalınlığı yer kabuğunun kalınlığı kadardır.
Kayalardan kopan parçalara taş, taşların yuvarlak ve düzgün olanlarına çakıl, çakıldan daha küçük, ince parçalara kum denir. Kum, toprağın bir parçasıdır.
Kayalar farklı şekil, sertlik, büyüklük ve renktedir. Bunu nedeni kayaların yapısındaki minerallerin farklı olmasıdır. Kayaların yapı taşı minerallerdir. Yani doğada bulunan kristal yapılı maddelere mineral denir. Kayaların sertlik ve yumuşaklıkları da minerallere bağlıdır.
Yer kabuğunun büyük çoğunluğunu silisyum ve oksijenden meydana gelmiş mineraller oluşturur. Birçok aracın yapımında kullanılan demir, demir mineralinden elde edilir. Kurşun kalemin içindeki uçlar grafit mineralinden; tebeşir, alçı taşından elde edilir. Talk mineralinden pudra yapılır. Tuz, kaya tuzu minerallerinden elde edilir. Boroks mineralinden elde edilen bor, ülkemizde bol miktarda bulunan değerli bir mineraldir.
Erzurum’da çıkarılan oltu taşından takı ve süs eşyaları yapılır
Eskişehir’de çıkarılan lüle taşından süs eşyaları yapılır.
KAYAÇLARDAKİ MİNERAL
Taş küre karalar, kayaçlar ve topraktan oluşmuştur.
Çevremize baktığımızda kayaçları ve toprağı kullandığımız birçok ürün görürüz. Örneğin kuyumcudaki bilezik, evimizin camı, porselen tabağımız, çelik tenceremiz, elektrik telleri hepsi kayaçlardan ve toprağın içerisinde bulunan minerallerden yaralanarak yapılır.
Mineraller kayaçların yapısında bulunan doğal maddelerdir. Mineraller çok çeşitli boyut, biçim ve renklerdedir. Bazı minerallere çok kolay ulaşılırken bazılarına ulaşmak için taş kürenin derinliklerine inilmesi gerekir.
Ekonomik değeri olan mineral ve kayaçlara maden denir. Örneğin; kömür ve demir endüstride kullanılır. Gümüş, takı yapımında ve ayna yapımında kullanılır. Alüminyum mutfak ve inşaat malzemesi yapımında kullanılır. Bakır, süs eşyası yapımında, ısı ve elektriği iyi ilettiği için elektrik teli ve mutfak eşyası yapımında kullanılır. Krom, paslanmaz çelik yapımında kullanılır. Altın, elmas gibi parlak ve dayanıklı madenler de takı ve süs eşyası yapımında kullanılır.
Yurdumuzda önemli zenginlik kaynaklarından biri de madenlerdir. Madenler, yer altından çıkarılır ve fabrikalarda işlenerek sanayide kullanılır hale getirilir.

Sivas’ta demir madeni,
Ergani ve Küre yöresinde bakır madeni
Fethiye ve Kütahya’da krom madeni çıkarılır.
Ayrıca yurdumuzda tuz, kurşun, alüminyum, çinko, civa, kükürt, boroks, zımpara taşı gibi madenler de çıkarılır.