Dünya’mızın Yapısını Tanıyalım

Dünya’mızın Yapısını Tanıyalım

Bilim Adamlarına göre evrenin oluşumu 15 milyar yıl önce gerçekleşmiştir.
Dünya’nın oluşumu da aşağıdaki gibi olduğu varsayılmaktadır;
• Evrende bulunan maddeler patlamaya başladı.
• Bunun sonucunda evreni gaz ve toz bulutu kapladı.Bu görüşe Büyük Patlama denilmektedir.
• Evreni dolduran gaz ve toz bulutları dağılarak soğudu.
• Çeşitli gazların bir araya gelmesiyle Galaksi adı verilen Gök Adalar oluştu.Bu oluşum patlamadan milyonlarca yıl sonra gerçekleşti.
• Yukarıda bahsettiğimiz soğuma sonucu gezegenler oluştu.Bu gezegenlerden biri de Dünya’mızdır.

Dünya’mızın diğer bir adı da Yerküre’dir.

1)Dünya’mızın Gözlenebilir Katmanları

Dünya’nın gözlenebilir 3 katmanı vardır.Bunlar;

a) HAVA KÜRE ( ATMOSFER)
Çeşitli gazların karışımından oluşmuştur. Yer küreyi sarar, çevresinden uzaklaşmaz.Su buharı bu katmanda bulunur.Güneş’ten gelen zararlı ışınları engeller.Canlılar için gerekli gazları içerir.Bunlar; %78 Azot, %21 Oksijen, %1 ise diğer gazlar (Karbondioksit, su buharı…vb.).Hava Küre (Atmosferin) kalınlığı 100 km’dir.Rüzgar,Yağış,şimşe k gibi hava olayları ilk 11 km’de gerçekleşir.

KARALAR-SULAR (SU KÜRE ve TAŞ KÜRE)
Bunlar iki şekilde incelenir;

B)SU KÜRE
Taş küre ile iç içe olan katmandır. Su küreyi; okyanuslar, denizler, iç kesimlerindeki çukurlara suların birikmesiyle oluşan göller, akarsular ve yeraltı suları oluşturur. Canlılar için çok önemli yaşam kaynağıdır. Su kürenin yaklaşık YÜZDE BİRİ içme suyu olarak kullanılabiliyor. Kullanılan bu suya tatlı su da denilmektedir.
c)TAŞ KÜRE ( YER KABUĞU )
Üzerinde canlıların yaşadığı katmandır. Çeşitli yapıdaki kayaçlardan oluşmuştur. Üst kısımları yer yer toprakla örtülmüştür. Yer yer yükselti, düzlük, ve çukurlardan oluşur. Kalınlığı her yerde aynı değildir.Okyanusların dibinde ince ,dağlık bölümlerde kalındır. Yer kabuğunun derinliklerine inildikçe sıcaklık artar.Taş Kürenin kalınlığı 6-70 km arasındadır.Beş katman içinde en ince olanıdır.

2)Karaları Oluşturan Maddeler

a)Kayaç: Bir yada daha çok mineralden oluşan büyük kütlelere kayaç denir.Üzerinde yaşadığımız kara parçası kayaçlardan meydana gelmiştir.Kayaçlar yer kabuğunun yapı maddeleridir ve yer kabuğunda büyük yer kaplarlar.Kayaçlar 3’e ayrılır.
1)Püskürük Kayaçlar:Magmanın yeryüzüne çıkarak katılaşmasıyla oluşur.
2)Tortul Kayaçlar:Hava, su ve rüzgarın etkisiyle oluşan kayaçlardır.
3)Başkalaşım Kayaçları:Kayaçların sıcaklık ve basınç etkisiyle değişmesinden oluşan kayaçlardır.
b)Minareler:Kayaçların yapısında bulunan maddelere denir.Minerallerin bazı özellikleri şöyledir,
• Petrol ve civa dışındakiler katı haldedir.
• Genellikle kristal yapıdadır.
• Renk ve biçimleri farklıdır.
• Yaklaşık 15 bin çeşit mineral olduğu bilinir.

MİNERAL FAYDALARI NEREDE BULUNUR?

Demir Kanda oksijenin taşınması için gereklidir Ispanak,kuru fasulye,et

Potasyum Kalp ritmini ve kan basıncını düzenler Muz,süt ürünleri domates,yeşillik,
Patates,çekirdek


Çinko Sindirim sistemini düzenler zehirli maddeleri zehirsiz hale getirir Çikolata,ciğer
Et kuru fasulye ,mısır,brokoli

Magnezyum Kalbi korur,saç ve tırnakları güçlendirir.Cildi besler Kakao,yağlı peynir,muz,ıspanak

kalsiyum Kemik ve diş oluşumunu sağlar Süt ürünleri






c)Maden:Ekonomik değeri olan mineral ve kayaçlara Maden denir.Minerallerin yeryüzüne çıkarılması uzmanlık isteyen bir iştir.Bu nedenle Jeoloji ve Maden Mühendisliği gibi bilim dalları ortaya çıkmıştır.Ülkemizde de Madencilik işlerini Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) yapmaktadır.Bu kurum ülkemizin bir çok yerinde madenler bulmuş ve ülke ekonomisine büyük katkılarda bulunmuştur.

MADEN ÇIKARILDIĞI YER KULLANILDIĞI YERLER

Bakır Elazığ-ergani
Artvin-Murgul
Kastamonu-Küre Elektrik motoru yapımında kablo üretiminde-süs eşyası yapımında kullanılır


Demir
Sivas-Divriği
Balıkesir-Eymir
İzmir –Torbalı
İnşaatlarda ve sanayi de kullanılır

Krom

Muğla –Fethiye
Denizli-Bursa
Elazığ-Kayseri
Adana-Mersin
Çelik yapımında ve kaplamada kullanılır


Linyit
(bir tür kömür) Kütahya-Tunçbilek
Manisa –Soma
K.Maraş-Elbistan
Termik santrallerde ve konutların ısıtılmasında kullanılır

3)Toprağın Oluşumu

Toprak kayaçların parçalanması sonucu oluşmuştur. Kayaçlar ise suyun, rüzgârın, iklim şartlarının ve bitki köklerinin etkisiyle parçalanmıştır.

Suyun Etkisi
*Akarsular taşları sürükleyerek birbirine çarpıp parçalanmasına neden olur.
*Kayaçlardaki çatlaklar giren su donar ve kayaçları parçalar.

Rüzgârın Etkisi
*Rüzgârın etkisiyle kayaçlar kopar, parçalanır ve aşınır. PERİ BACALARI bu şekilde oluşmuştur.

İklim Şartlarının Etkisi ( Isı Etkisi)
*Güneş’in etkisiyle kayaçlar gündüz ısınır ve genişler. Gece hava soğuyunca kayalar büzüşür.
Genişleme ve büzüşme kayaları çatlatır ve ufaltır.

Bitkilerin Kökleri
*Kayaçların çatlaklarına giren kökler burada büyüyüp kayaçların parçalanmasına neden olur.
Bütün Bu Oluşumların Yanında Bitki Ve Hayvan Atıkları Da Bu Parçalara Karışarak Toprağı Oluşturur.


4)Erozyon
Toprağın oluşumu yüzyıllarca sürmesine karşın yok olması bir anda gerçekleşir.Verimli Toprakların su ve rüzgar etkisiyle çukur yerlere taşınmasına Erozyon denir.Verimli tarım arazileri sel suları ile sürüklenerek deniz ve göl gibi yerlere taşınır.Bu yolla toprak yok olur.Ülkemizde her yıl ortalama 500 milyon ton verimli toprağımız bu şekilde kaybolmaktadır.

a)Erozyonla Mücadele
Verimli kısmı yok olan toprakta bir şey yetişmez.Toprak çoraklaşır.Bunun ne kadar önemli bir konu olduğunu gören Hayrettin Karaca ülkemizi karış karış gezer ve 1992 Yılında TEMA vakfının kurulmasında öncülük eder.TEMA, erozyonun önlenmesi ve toprağın ağaçlandırılması için mücadele eden sivil toplum örgütlerinin başında gelmektedir.
Arazi eğimi, bitki örtüsü, toprak özelliklerinin olumsuz etkileşimi sonucu erozyon oluşur.Erozyon ile mücadele etmek için yapmamız gerekenlerden başlıcaları;
• Yamaçlık yerler suyun yağmur yağdıktan sonraki toprak kaymasını önlemek için sürülmelidir.
• Dik tepe yamaçlarında geniş düzlükler oluşturulmalıdır.
• Ağaçlandırma yapılmalıdır.

5)Hava, Toprak ve Suyun yaşamımızdaki önemi
Canlıların yaşadığı toprak ve suda hava bulunmaktadır.Toprak içinde bulunan canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için gerekli olan yaşam kaynakları hava ve suyu rahatça bulabilmektedirler.Bazı canlılar toprakta yaşar ve yuvalarını toprağa yaparlar.Bitkiler toprağa tutunarak yaşar.Hayat kaynaklarımızdan biri de sudur.Canlılar su olmadan yaşayamazlar.İnsanlar temizlik ihtiyaçlarını da su ile yapmaktadırlar.

6)Hava, Toprak ve Su kirliliğini önlemek için neler yapılabilir?
Hava, Su ve Toprağın kirlenmesini önlemek için kirlenmeye yol açan etkenleri ortadan kaldırmamız gerekir.Bunlar;
• Bireylerin çevre bilinci olması gerekir.
• Nüfus artış hızı azaltılmalıdır.
• Çarpık kentleşme önlenmelidir.
• Sanayi planlı olmalıdır.
• Nükleer denemeler ve savaşlar sona ermelidir.
• Ormanlık alanlar genişletilmelidir.
• Organik tarım kullanılmalıdır.
• Rüzgar, Güneş, su enerjisi kullanılmalıdır.(Bunlar havayı kirletmezler)
• Geri dönüşümlü ürünle kullanılmalıdır.

Çevre kirliliğinin birçok nedeni vardır.Fabrikalar, uçaklar,otomobiller, trenler insanların yararınadır fakat çevreyi de kirletirler.

7)Dünya’nın Katmanlarına Yolculuk
Dünya’yı en dıştan saran bir hava katmanı vardır.Buna Hava Küre veya Atmosfer denir.Dünya’da karaların oluşturduğu katman ise Taş Küre veya Yerkabuğudur.Suların kapladığı alana ise Su Küre denir.Dünya’nın yapısındaki katmanların özelliklerini karşılaştıralım.Yerkabuğu (taş küre), toprak ,taş gibi katı maddelerden oluşmaktadır.Su Küre, su ve çözünmüş minerallerden oluşmaktadır.Hava Küre çeşitli gazlardan oluşmuştur.
Yerin derinliklerine inildiğinde kızgın lavlarla karşılaşılır.Bu maddelerin sıcaklığı çok fazla olduğundan buraya Ateş Küre denilir.Dünya’nın merkezine yaklaştığımızda bu maddelerin sıcaklığı daha da artar.Bu kadar yüksek sıcaklıkta bütün maddelerin erimiş olması gerekir.Buna rağmen bu katmanların katı olduğu sanılmaktadır.Katı olduğu sanılan bu katmana Çekirdek (Ağır Küre) adı verilir.Yer kabuğunda Taş Küre diğer katmanlara göre daha kalındır.Çekirdek (Ağır Küre) ise bu katmanların içinde en sıcak olanıdır.Şimdi bu katmanları kısaca incelelim.

a)Ateş Küre
Taş Küre ve Ağır Küre arasında kalan katmandır.Hamur kıvamında olduğundan bu katmana Magma denir.Ateş Kürenin özelliklerinden başlıcaları şöyledir;
• Kalınlığı 2900 km dolayındadır.
• Sıcaklığı 1000-4000 derece arasındadır.
• Volkan lavları bu katmandan gelir.

b)Ağır Küre (Çekirdek)
Yerkürenin en içte kalan katmanıdır.Bu nedenle çekirdek olarak ta adlandırılır.Özellikler şöyledir;
• Yapısında demir ve nikel gibi ağır metaller bulunur.
• 5000-6000 dereceyi bulan sıcaklığı vardır.
• Bu katmandaki maddeler yüksek basınç nedeniyle katı haldedir.
M.Alper DEMİR