Kaynaştırma Eğitiminde Rehberlik Hizmetleri

Kaynaştırma Eğitimindeki Öğrencilere ve Ailelere Verilecek Rehberlik Hizmetleri.

KONU: Kaynaştırma Eğitimindeki Öğrencilere ve Ailelere Verilecek Rehberlik Hizmetleri.

Kaynaştırma nedir?
Kaynaştırma, engelli öğrencinin normal sınıfa yerleştirmenin yanı sıra çeşitli düzenlemeleri gerektiren oldukça teknik bir uygulamadır.

Kaynaştırma ile ilgili bazı varsayımlar:
*Özel gereksinimli öğrencileri normal yaşıtlarından ayırmak insan haklarına aykırıdır.
*Ayrı eğitim ortamlarında sağlanan özel eğitim hizmetleri, özel gereksinimli öğrencilerin normal toplum yaşamına uyum sağlamalarını zorlaştırmaktadır.
*Genel eğitim ile özel eğitim arasında, sanıldığı kadar büyük bir fark yoktur; etkili öğretim yöntemlerinin büyük bir çoğunluğu, tüm öğrencilerde işe yaramaktadır.
*Bazı özel gereksinimli öğrencilerin eğitim gereksinimleri normal eğitim ortamlarında, özel eğitim ortamlarına kıyasla daha iyi karşılanabilir.

Yukarıdaki varsayımları göz önüne alarak kaynaştırmayı şöyle tarif edebiliriz:
Kaynaştırma; özel gereksinimli öğrencilerin, normal öğrencilerin devam ettiği eğitim ortamlarında eğitilmesidir.
Kaynaştırma uygulaması, her türde ve düzeyde engele sahip öğrenciler için söz konusu olabilmektedir. Özel gereksinimli öğrencilerin, genel öğrenci nüfusu içindeki oranları dikkate alındığında, bir sınıfa birkaç özel gereksinimli öğrenciden fazlasının düşme olasılığı azdır. Dolayısıyla, kaynaştırma uygulamalarının yaygınlaşmasının önemli bir niceliksel sakıncası bulunmamaktadır.
Hangi öğrencilerin kaynaştırılacağına karar verirken, en az kısıtlayıcı eğitim ortamı ilkesinden hareket etmek gerekmektedir.
En az kısıtlayıcı eğitim ortamı ilkesi, bir özel gereksinimli öğrencinin, hem normal yaşıtlarıyla olabildiğince fazla bir arada bulunmasını, hem de eğitim gereksinimlerinin en iyi şekilde karşılanmasını sağlayacak eğitim ortamına yerleştirilmesi gerektiğini öne süren ilkedir.
Özel eğitim ortamlarını, yaşıtlarla bir arada bulunma düzeyine göre, en fazla kısıtlayıcıdan başlayıp en az kısıtlayıcıya doğru şöyle sıralayabiliriz:
*Yatılı özel eğitim okulu,
*Gündüzlü özel eğitim okulu,
*Normal okul bünyesinde özel sınıf,
*Normal okul bünyesinde normal sınıf ( kaynaştırma).

Bir özel gereksinimli örenciyi, en az kısıtlayıcı eğitim ortamına, diğer bir deyişle, eğitim gereksinimlerinin en üst düzeyde karşılanacağı ve normal yaşıtlarıyla en fazla bir arada bulunacağı eğitim ortamına yerleştirmek gerekir. Tüm özel gereksinimli öğrencilerin özellikleri dikkate alındığında, çoğu özel gereksinimli öğrenci için en kısıtlayıcı eğitim ortamı kaynaştırmadır. Ancak, eğitim gereksinimleri normal sınıfta karşılanamayan özel gereksinimli öğrencilerin, daha fazla kısıtlayıcı eğitim ortamlarından birine yerleştirilmeleri kaçınılmazdır.
Kaynaştırma uygulamalarının yaygınlaşması, kaynaştırmanın etkililiğine ilişkin bilimsel araştırmaların da yaygınlaşmasına yol açmıştır. Yapılan araştırmaların çoğu, kaynaştırmanın, pek çok özel gereksinimli öğrencide, ayrı özel eğitim ortamlarında sağlanan eğitimden daha yararlı olduğunu ortaya çıkarmıştır.


KAYNAŞTIRMANIN YARARLARI

Kaynaştırma uygulamasının, gerek kaynaştırılan öğrenciye, gerekse çevresine pek çok yararları vardır.Bu yararlardan belli başlıları şöyle gruplanabilir:

Kaynaştırmanın özel gereksinimli öğrencilere yararları:
*Kaynaştırma, özel gereksinimli öğrencinin, içinde yaşadıkları toplumla bütünleşmelerini kolaylaştırır.
*Normal öğrencilerin davranışları, özel gereksinimli öğrencilere model olur.

Kaynaştırmanın normal öğrencilere yararları:
*Kaynaştırma sınıfındaki normal öğrenciler, bireyler arasında var olan farklılıklara karşı daha hoşgörülü olmayı öğrenirler.
*Kaynaştırma, normal öğrencilerin işbirliği ve yardımlaşma becerilerini arttırır.

Kaynaştırmanın normal sınıf öğretmenlerine yararları:
*Kaynaştırma sınıfı öğretmenlerinin özel gereksinimli öğrencilerle yürüttükleri çalışmalar (örneğin eğitim programlarının bireyselleştirilmesi), öğretmenlik bilgi ve becerilerine katkıda bulunur.
*Kaynaştırma uygulamaları, kaynaştırma sınıfı öğretmenlerinin diğer personelle iletişim ve işbirliğini arttırır.

Kaynaştırmanın anne-babalara yararları:
*Özel gereksinimli çocuklarının normal eğitim ortamına devam ediyor olması, anne-babalara moral verir ve onları çaba göstermeye güdüler.

KAYNAŞTIRMAYI BAŞARIYA ULAŞTIRAN ETMENLER

Kaynaştırma uygulamalarının başarıya ulaşması için, eğitim ortamının bazı özelliklere sahip olması gerekmektedir.Bu bölümde kaynaştırmanın başarıya ulaşmasında önemli olan belli başlı etmenler şunlardır:

1.Öğretmenin ve okul personelinin kaynaştırma yaklaşımını benimsemesi.
Kaynaştırma sınıfı öğretmeni, kaynaştırmanın özel gereksinimli öğrencilerin hakkı olduğuna inanmalıdır ve gerekleri yerine getirildiğinde başarıya ulaşacağına güvenmelidir. Ayrıca öğretmen, kaynaştırmada ortaya çıkabilecek sorunları gidermede gerekli çabayı göstermeye ve başkalarıyla işbirliği yapmaya hazır olmalıdır.
Benzer şekilde, başta yöneticiler olmak üzere tüm okul personeli, özel gereksinimli öğrencilerin normal eğitim ortamlarında eğitilme haklarına saygı göstermeli ve kaynaştırmanın yararlarına inanmalıdır. Okul yönetimi, kaynaştırma öğrencisi için gerekli hizmetlerin ve araç-gereçlerin sağlanmasında sınıf öğretmenine destek olmalıdır. Ayrıca okul personeli, kaynaştırma öğrencisinin tüm okul tarafından kabulünde de üzerine düşeni yapmalıdır.
2.Kaynaştırma sınıfının hazırlanması.
Kaynaştırmanın başarılı olmasının en önemli koşullarından biri de, özel gereksinimli öğrencinin normal sınıfa tam olarak kabul edilmesidir. Sınıftaki öğrenciler, kaynaştırma öğrencisinin sahip olduğu farklılıkların ( örneğin,işitme zorluğu,öğrenme zorluğu,konuşma zorluğu,vb.), her insanda var olan bireysel farklılıklara benzerlik gösterdiğini anlamalıdır. Ayrıca, kaynaştırma öğrencisinin o sınıfta bulunma hakkının diğer öğrencilerle aynı olduğu konusunda kuşkular olmamalıdır. Öğrenciler, kaynaştırma öğrencisine sağlayacakları yardımın, kendilerinin de akademik ve sosyal gelişimlerine katkı sağlayacağını bilmelidirler. Kaynaştırma uygulaması başlamadan önce kaynaştırma sınıfının hazırlanması, tüm bunların gerçekleşmesinde önemli katkılar sağlayacaktır.
Kaynaştırma sınıfı öğretmeni,kaynaştırılacak özel gereksinimli öğrenci kaynaştırma sınıfına gelmeden önce, sınıftaki öğrencilerle “özel gereksinime sahip olma” konusunda bir ders yapabilir.Bu derste, öğrencilerin özel gereksinimli bireylerle deneyimleri, özel gereksinimli öğrencilerle ilgili duygu ve düşünceleri, özel gereksinimli bireylerle benzerlikleri, özel gereksinimli bireylere yardımcı olmak için neler yapabilecekleri gibi genel konular yer alabilir. Daha sonra ise, sınıfa bir özel gereksinimli öğrencinin geleceği açıklanabilir ve bu öğrenci ile ilgili bilgi verilebilir. Özel gereksinimli öğrenci ile ilgili bilgiler aşağıdaki noktaları içermelidir:

*Kaynaştırılacak öğrencinin yaş, cinsiyet, fiziksel görünüm gibi özellikleri,
*Kaynaştırılacak öğrencinin zorluk çektiği alanlar,
*Kaynaştırılacak öğrencinin yaşadığı zorlukları yenmek için sınıfta nelerin yapılabileceği ( örneğin, öğrenciyi en ön sıraya oturtma, öğrencinin düzeyine göre ödev verme,vb.),
*Öğretmenin kaynaştırma öğrencisinde gerçekleştirmeyi planladığı genel hedefler (örneğin,sınıfa uyum sağlama,okuma-yazma öğrenme,dört işlemi yapma, vb.),
*Öğretmenin kaynaştırma öğrencisine ilişkin olarak diğer öğrencilerden beklentileri (örneğin, arkadaşlık etme, derslerde yardım sağlama, vb.).

Yukarıdaki önerilere ek olarak, normal sınıfa kaynaştırılacak özel gereksinimli öğrenciyle ilgili benzeşim etkinliklerine yer vermek de çok yararlıdır. Benzeşim etkinliklerinde, diğer öğrencilerin kendilerini kaynaştırılacak öğrencinin yerine koymaları ve bu öğrencinin sahip olduğu farklılıkları daha iyi anlamaları sağlanmaktadır. Örneğin, kaynaştırma öğrencisinin gözleri görmüyorsa, görmeyen bir kişinin neler yaşadığını gösterebilmek amacıyla, sınıfta öğrencilerin gözleri bağlanarak çeşitli şeyler yapmaları istenebilir. Devinsel gelişimde gerilik gösteren bir kişinin ellerini kullanırken yaşadığı zorlukları gösterebilmek için, öğrencilerden ellerine çorap giyerek yazı yazmaları istenebilir. Böylece sınıftaki öğrencilerin kaynaştırılacak öğrenciye ilişkin bilgilenmeleri ve gerçekçi beklentiler oluşturmaları sağlanacaktır.

3. Eğitim Programının Bireyselleştirilmesi.
Kaynaştırma sınıfı öğretmeninin kaynaştırma uygulamasını benimsemiş olması, kaynaştırmanın başarıya ulaşmasında gereklidir, ancak yeterli değildir. Aynı zamanda, öğretmen kaynaştırma öğrencisine uygulayacağı öğretim hakkında bilgi ve beceri sahibi olmalıdır. Bu bilgi ve becerinin başında, eğitim programının bireyselleştirilmesi yer almaktadır.
Eğitim programını bireyselleştirmenin ilk aşaması, özel gereksinimli öğrencinin, kaynaştırıldığı sınıfla ilişkili tüm alanlardaki ( örneğin, okuma-yazma, matematik, müzik, vb) işlevde bulunma düzeyinin belirlenmesidir. Kaynaştırma öğrencisi, bu alanların tümünde sınıf ortalamasının altında olabileceği gibi, yalnızca belli alanlarda gerilik gösteriyor da olabilir.
Bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlamanın ikinci aşaması, kaynaştırma öğrencisi için, sınıf arkadaşlarından önemli ölçüde gerilik gösterdiği alanlarda, işlevde bulunma düzeyini dikkate alarak, amaç saptamaktır. Öğrenci için amaç belirlerken, öncelikle öğrencinin en çok işine yarayacak beceri ve kavramlara yer verilmelidir.
Örneğin, ikinci sınıfta kaynaştırılan bir özek gereksinimli öğrenci 1’den 10’a kadar olan sayıları okuyabiliyorsa ve bu sayılara kavram olarak da sahipse ancak saati okuyamıyorsa, bu öğrenci için matematik dersinde belirlenebilecek uzun dönemli amaçlarda biri de “saati okumak” olabilir. Bu uzun dönemli amaca yönelik olarak ise aşağıdaki kısa dönemli amaçlar belirlenebilir:

*Öğrenci, akrep ve yelkovanı gösterir,
*Öğrenci, saat tamları gösterdiğinde saatin kaç olduğunu söyler,
*Öğrenci, saat buçukları gösterdiğinde saatin kaç olduğunu söyler,
*Öğrenci, saat çeyrek geçeleri gösterdiğinde saatin kaç olduğunu söyler,
*Öğrenci, saat çeyrek lalaları gösterdiğinde saatin kaç olduğunu söyler,
*Öğrenci, her durumda saatin kaç olduğunu söyler.

Öğrencinin saptanan amaçlara ulaşabilmesi için ise okulda ve evde yapılabilecek etkinlikler belirlenmelidir ve evde yapılacak etkinliklerle ilgili olarak aile bilgilendirilmelidir.

4.Etkili Sınıf Yönetimi Tekniklerinin Kullanılması
Kaynaştırma öğrencisinin normal sınıfta başarılı olabilmesinin en önemli koşullarından biri de öğretmenin etkili sınıf yönetimini sağlıyor olmasıdır. Etkili sınıf yönetiminin belli başlı öğeleri şöyle sıralanabilir:
*Sınıf kurallarının öğretilmesi : sınıf kuralları ve bu kurallara uymanın sonuçları belirlenmeli ve tüm öğrencilere öğretilmelidir. Uzmanlar sınıf kurallarının en fazla yedi tane olması durumunda akılda kalabileceğini belirtmektedirler.
*Öğrenci davranışlarının değiştirilmesi: öğrencilerin uygun davranışlarını arttırmak için , etkili ödüllendirme sistemleri ; uygun olmayan davranışlarını azaltmak için ise etkili caydırma sistemleri benimsenmelidir.
*Eğitim ortamının çekici kılınması: Eğitim ortamının tüm öğrenciler için zevkli ve ilginç hale gelmesine, dolayısıyla öğrencilerin dikkatlerinin ders dışına kaymasının önlenmesine yardımcı olacak araç- gereç ve etkinlikler hazırlanmalıdır.

5. Destek Özel Eğitim Hizmetleri
Kaynaştırma uygulamalarının yukarıda açıklanan gereklere uygun ve umulan yararları sağlayacak şekilde yürütülmesinde destek özel eğitim hizmetlerinin önemli bir işlevi vardır.
Destek özel eğitim hizmetleri, kaynaştırılan özel gereksinimli öğrenciye veya kaynaştırma sınıfı öğretmenine sağlanan özel eğitim hizmetleridir. Belli başlı özel eğitim hizmetlerinin özellikleri ile yarar ve sınırlılıkları şunlardır:
*Kaynak odada eğitim
Kaynaştırılan özel gereksinimli öğrencinin eğitim gereksinimlerinin tümünün normal sınıfta karşılanamadığı durumlarda öğrenci belli derslerde normal sınıftan çıkarılarak kaynak odada eğitim görebilir. Kaynak odadaki eğitim özel eğitim öğretmeni tarafında bireysel ya da küçük gurup eğitimi olarak yürütülür. Ancak, kaynak odadaki eğitimin amacına ulaşabilmesi için normal sınıf öğretmeni ile kaynak oda öğretmenin yakın iletişim ve işbirliği içinde olmaları gerekir. Bunların sağlanamadığı durumlarda normal sınıftaki eğitimle kaynak odadaki eğitim arasında tutarsızlıklar olabilmektedir. Ayrıca kaynak odada öğretmenle daha yakın çalışma fırsatı bulan öğrenci, normal sınıfta da benzer yakınlığı beklemeğe başlayabilmektedir. Bu da kaynaştırma öğrencisinin normal sınıfta zorlanmasına yol açabilmektedir.
*Sınıf İçi Yardım
Gerektiğinde kaynaştırma uygulamasının yürütüldüğü sınıfta özel eğitim öğretmeni ya da yardımcı öğretmen tarafından sınıf içi yardım sağlanabilir. Sınıf içi yardım kaynaştırma öğrencisine yönelik olduğunda sınıf öğretmeni sınıfın geri kalanıyla öğretim yaparken, yardım sağlayan öğretmen kaynaştırma öğrencisiyle bireysel çalışır. Bunun tersi de olabilir. Sınıf öğretmeni kaynaştırma öğrencisiyle bireysel çalışırken yardım sağlayan öğretmen sınıfların geri kalanıyla ders yapabilir. Örneğin matematik dersinde tüm sınıfla problem çözme üzerinde çalışırken kaynaştırma öğrencisiyle sayı kavramı üzerinde çalışılabilir. Bu tür sınıf içi yardım çalışmaları kaynaştırma öğrencisi için çok yaralı olabilmekle birlikte ortamın iyi düzenlenmemsi durumunda önemli sakıncalara yol açmaktadır. Örneğin dersliğin fiziksel özelliklerinin uygun olmaması durumunda kaynaştırma öğrencisiyle sınıfta yürütülen bireysel çalışmalar diğer öğrencilerin dikkatlerini dağıtabilmektedir.

6.Özel Eğitim Danışmanlığı
Özel eğitim danışmanlığı, sınıfında kaynaştırma öğrencisi bulunan normal sınıf öğretmeninin, kaynaştırma öğrencisine ilişkin olarak aldığı danışma hizmetidir. Özel eğitim danışmanlığı, bu konuda uzmanlaşmış özel eğitim öğretmenleri tarafından sağlanabilir.Öğretmen, özel eğitim danışmanına, kaynaştırma öğrencisinin öğrenme ya da davranış sorunları için başvurabilir. Danışman ve öğretmen, birlikte çalışarak, kaynaştırma öğrencisinin sorunlarının olası nedenlerini irdelerler ve bu sorunların çözümüne yönelik öneriler geliştirirler. Öğretmen bu öneriler doğrultusunda, kaynaştırma öğrencisiyle sınıfta yürüttüğü çalışmaları farklılaştırır.
Özel eğitim danışmanlığı, kaynaştırma öğrencisinin davranış ve öğrenme sorunlarının çözümünün, sınıf öğretmeninin kendisi tarafından gerçekleştirilmesini sağlar. Dolayısıyla, sınıf öğretmeninin öğretmenlik bilgi ve becerilerinin gelişmesine yol açar. Böylece öğretmen, benzer sorunlarla ileride de karşılaşması durumunda, bu sorunları kendi başına çözme olasılığı artmış olur.
Anadolu Üniversitesi Engelliler Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen bir araştırmada, sınıfında kaynaştırılmış zihin engelli öğrenciler bulunan öğretmenlere, öğrencilerinin ilk okuma-yazma sorunları ile ilgili özel eğitim danışmanlığı hizmeti verilmiştir. Bu çalışmada, fiş okuma- yazmada önemli sorunları olan öğrenciler yer almıştır. Araştırma kapsamındaki öğrencilerin tümüne, özel eğitim danışmanının yönlendirmesiyle, sınıf öğretmenleri tarafından resimli fişler aracılığıyla fiş okuma- yazma çalışması yaptırılmıştır. Bu çalışmaların, araştırmada yer alan tüm öğrencilerde fiş okuma-yazma becerilerini geliştirdiği bulunmuştur.
Kaynaştırma uygulamalarının Türkiye’deki durumuna baktığımızda, kaynaştırmanın tüm engel gruplarında giderek yaygınlaştığı destek eğitim hizmetlerinin aynı hızla yaygınlaşmadığı görülmektedir. Dolayısıyla kaynaştırmanın başarıya ulaşması için, Türk Eğitim Sisteminin özelliklerine en uygun destek özel eğitim hizmetlerinin bir an önce belirlenmesi ve uygulamaya konması gerekmektedir.