--------------------------------------------------------------------------------
SOLUNUM FıZYOTERAPıSı
KOAH tedavisindeki amaçlardan biri de semptomları azaltmak ve yaşam kalitesini
yükseltmektir. Hastaların çoğunun nefes darlıŞİ nedeniyle hareketleri kısıtlıdır. Küçük bir
efor semptomları provoke edebilir. Akcişer rehabilitasyonu, hastaların yaşam kalitesini
yükseltmek amacıyla multidisipliner tedavi olanaklarının planlanıp uygulanması demektir.
Rehabilitasyon programlarının sonunda KOAH’lı hastalarda semptomlar azalır, egzersiz
toleransı artar, yürüme ve benzeri fiziksel etkinliklerde artŞİ olur, günlük yaşam
etkinliklerini bağarma yeteneşi artar, anksiyete ve depresyon azalır, kendine güven duygusu
artar ve yaşam kalitesi ile ilgili nesnel ölçütlerde artma meydana gelir ve dolayısıyla,
sağlık giderlerinde azalma sağlanmŞİ olur. Rehabilitasyon programlarının KOAH’lı hastaların
yaşam süresi üzerindeki etkileri de incelenmiştir, ancak sonuçlar deşişkendir.
KOAH, klinikte geleneksel olarak FEV1 deşerlerine göre hafif, orta şiddette ve ağır olarak
üç gruba ayrılırsa da rehabilitasyon programlarının seçiminde bu gruplara göre belirlenmiş
ilkeler yoktur. Çünkü, hastaların solunum fonksiyonları ile egzersiz toleransları arasındaki
bağıntı genellikle zayıftır. Sonuç olarak genellikle kabul gören anlayŞİ, ağır fonksiyon
bozukluşu ve egzersiz toleransı kaybı olan hastalar da dahil, tüm stabil KOAH hastalarında,
rehabilitasyonun uygun olduşudur. Hastanede yatmakta olan hastalar için de rehabilitasyon
programları tanımlanmŞİtır. Yatan hastanın genel durumuna göre bazı programlar seçilebilir.
Rehabilitasyon programlarından yararlanmayan KOAH’lı hasta sayısı oldukça azdır. Dil sorunu
olanlar, iş veya yolculuk gibi nedenlerle programı aksatanlar bu programlardan
yararlanamazlar. Şİitme sorunları aksaklık yaratabilir. Psikiyatri sorunları genellikle
rehabilitasyona engel olur. KOAH hastalarının hemen tümünde sigara içme öyküsü bulunduşundan
ve bu hastalar yaşlı olduklarından, nörolojik veya kardiyovasküler sorunların eılik etmesi
mümkündür. Bu gibi hastalar için aerobik egzersizler uygun değildir. Rehabilitasyon
programlarına bağlamadan önce kalp hastalıkları dŞİlanmalıdır.
ıdeal koğullarda, akcişer rehabilitasyonu programları KOAH hakkında bilgili ve deneyimli
profesyonel sağlık görevlileri tarafından uygulanır. Rehabilitasyon programlarını
uygulayacak ekipte hekim, diyetisyen, yoğun bakım elemanı, hemşire, fizyoterapist,
kardiyorespiratuar teknisyen, meslek terapisti, eczacı, egzersiz terapisti, psikososyal
eleman vb. görevliler bulunur. Seçilen programa göre bu görevlilerden biri veya birkaçı
programda yer alır.
Akcişer rehabilitasyonu genellikle ayaktan izlenebilen hastalara uygulanır. Uygulama yeri
hastanelerdeki rehabilitasyon birimleridir. Fiziksel etkinlik kapasiteleri çok düıük olan
hastalar rehabilitasyon merkezlerine gidemeyecekleri için bu tür programlardan
yararlanamazlar. Bu hastalara ev ortamında uygulanabilecek bazı programlar vardır.
Eşitim;
Rehabilitasyon programlarının temel öşesidir. Hastaya evde devam etmek üzere, seçilen
programı tamamlayan yazılı ve sözlü rehberler verilmelidir. Düzenli aralıklarla evde veya
hastanede yapılan kontroller hastayı motive eder. Hastalar özellikle ilaç ve oksijen
tedavisi konusunda düzenli olarak eşitilmelidir. Tedavide kullanılan araçlar (inhalasyon
veya egzersiz araçları) konusunda hasta ayrıntılı şekilde eşitilmelidir. KOAH’ın alevlenme
nedenleri, beslenme şekli, hava yolu hijyeni gibi birçok konu eşitim programında yer
almalıdır. Ailenin eşitimi de çok önemlidir. HastalıŞİn seyrini, prognozunu, hastaya nasıl
yardımcı olunacağını aileye öğretmek yararlıdır.
Fizyoterapi;
Akcişer rehabilitasyonunun vazgeçilmez elemanlarındandır. Nefes darlıŞİ, artmŞİ solunum iği,
artmŞİ oksijen tüketiminin fizyoterapi yöntemleriyle düzeltildiği saptanmŞİtır.
Solunum egzersizleri gevşeme egzersizleri, solunumun kontrolü, sekresyonların mobilizasyonu
gibi yöntemleri içerir. Nefes darlıŞİnın azaltılması, iyi ventile olmayan akcişer
ünitelerinin ventilasyona katılmasının sağlanması ve solunum kaslarının daha etkin bir
biçimde kullanılmasını sağlamakta yararlıdır. Solunum kaslarının gevşetilmesi için hastanın
bağ, boyun, gövde ve ekstremitelerinin fleksiyon durumunda bulunmasını sağlayan pozisyonlar
öğretilir (örneşin, öne eşilerek oturma veya arkaya yaslanarak ayakta durma gibi)
Kontrollü solunum teknikleri (büzük dudak solunumu ve diyafragma solunumu), KOAH’lı hastanın
genelde yaptıŞİ yüzeyel ve hızlı solunum yerine, daha etkin bir ventilasyon sağlayan derin
ve düıük frekanslı bir solunum yapmayı amaçlar. Büzük dudak solunumu için, burundan derin
bir soluk alınır ve daha uzun bir sürede, ıslık çalar gibi verilir. Hastaların hemen hepsi,
büzük dudak solunumunu kendi kendine keıfetmiş durumdadır. Özellikle eforda dudaklarını
büzerek ekspire ederler. Diyafragma solunumu nun amacı da ventilasyonu daha etkin kılmaktır.
KOAH’ta diyafram hareketleri kısıtlıdır. Hastaya, inspirasyon sırasında karın duvarının
ekspansiyonunu sağlaması öğretilir. Yatar pozisyonda iken hasta bir taraftan büzük dudak
solunumu yapar, diğer taraftan bir elini göısüne, diğer elini karnına koyar ve derin nefes
alırken karnının ileriye doğru genişlemesini izler.
Balgamın mobilizasyonu vibrasyon, perküsyon, postüral drenaj gibi tekniklerle sağlanır ve
genellikle bir fizyoterapistin yardımına gerek vardır.
Öksürme veya zorlu ekspirasyon teknikleri , balgam çıkarma semptomu fazla olan hastalarda
bronı drenajını kolaylaştırmak için önemlidir. Hasta oturur durumda önce derin bir nefes
alır, tercihan hafif öne eşilmiş durumda, karın kaslarını kasarak, 2-3 kez kısa ancak güçlü
bir şekilde öksürür veya bir borunun içine öksürür.
Egzersiz eşitimi
KOAH rehabilitasyon programlarında yer alması gereken yöntemlerden biridir. Hastalar var
olan fizyolojik bozukluşa bağlı olarak, özellikle ileri evrelerde,
dispne-hareketsizlik-depresyon-sosyal izolasyon kısır döngüsüne girerler. Hastanın durumuna
göre seçilen ve düzenli yapılan egzersizler hastanın fiziksel dayanıklılıŞİnı ve kas
kondüsyonunu artırır, aerobik kapasiteyi (VO2max ) iyileıtirir. Egzersiz programlarının
ağırlık derecesi ve sıklıŞİ deşişken olabilir, ancak devamlı yapılması yarar açısından çok
önemlidir. Egzersiz programları inspirasyon kası egzersizleri, alt ve üst ekstremite
egzersizleri olmak üzere üç gruptur.
ınspirasyon kası (veya solunum kasları) egzersizleri nin ventilasyonu düzelttiği ve dispne
hissini azalttıŞİ kanıtlanmŞİtır. Dirençli inspirasyon kası egzersizleri küçük tağınabilir
araçlarla yapılır. Sürekli hiperpne diğer bir yöntem olup hastane koğulları gerektiren büyük
araçlarla uygulanır.
Alt ekstremite egzersizleri KOAH hastalarının günlük yaşam etkinliği performanslarını
artırmak için çok yararlıdır. ***iklet, koğu bandı gibi araçlarla veya basit yürüme
e¤itimiyle yapılabilir.
Üst ekstremite egzersizleri de KOAH hastalarında yararlı olacağı düıünülen, ancak yararı
kesin kanıtlanamamŞİ bir yöntemdir. Üst ekstremite kaslarının günlük yaşamdaki rolü
sanıldıŞİndan fazladır. Giyinmek, banyo yapmak vb etkinlikler ağır KOAH’lı hastalarda nefes
darlıŞİna yol açar. Bu nedenle, egzersiz programlarında üst ekstremite egzersizlerine de yer
verilmesi yararlı olabilir.
Beslenme desteşi
KOAH rehabilitasyon programlarında yer alması gereken bir yaklağımdır. KOAH’ta kötü beslenme
ve kilo kaybı sık rastlanan bir durumdur. Özellikle ağır obstrüksiyonu bulunan amfizemli
hastalarda bu durum belirgindir. Kötü beslenmenin nedenlerinden biri yemekle oluşan nefes
darlıŞİ hissidir. Kilo kaybı kas erimesine ve solunum kası güçsüzlüıüne yol açar. Bu da
hiperkapnik solunum yetmezliğini hazırlayan nedenlerden birisidir. Bu nedenlerle hastaların
beslenme şekilleri incelenmeli ve gerekirse bir diyetisyen tarafından düzenlenmelidir.
Hastalar ideal kiloları civarında tutulmalıdır. ıdeal kiloya göre %10’dan fazla kayıp
malnütrisyon olarak deşerlendirilmelidir. Egzersiz eşitimi yapan hastalarda ek kaloriye
gereksinim vardır. KOAH hastalarının protein gereksinimi herhangi bir erişkininki kadard›r;
yüksek lipid ve düıük karbonhidrat içeren beslenme şekli uygundur. Fazla karbonhidrat veya
metabolik gereksinimden fazla kalori alınırsa, lipogenezise ve RQ’da (Respiratory Quotient)
artŞİa ve dolayısıyla CO2 yapımının artmasına yol açılmŞİ olur.
Psikososyal destek
SanıldıŞİndan çok daha önemlidir. KOAH kronik, ilerleyici ve iş görmezli¤e yol açan bir
hastalık olduşundan anksiyete, depresyon, sosyal ve cinsel yaşamın bozulması gibi sorunlar
sık görülür. Dişer tedavi yaklağımları ile birlikte hastanın bu sorunlarına da eşilmek ve
yardımcı olmak gerekir.
