İlkyardım bir kaza yada ani bir rahatsızlık sonucu yardıma gereksinim duyan bir kişiye profesyonel tıbbi yardım gelene dek yapılan yardımdır.
İlkyardımın amaçları:
1)Hayat kurtarmak.
2)Durumun daha kötüleşmesini önlemek.
3)İyileşmeyi hızlandırmaktır.
İlkyardımı Yapan Kişinin Sorumlulukları:
Çok sık Karşılaştığımız ciddi kazalar düşünülecek olursa ilkyardım yapan kişinin önemi daha iyi anlaşılır. İlkyardım yapan kişinin en çok dikkat edeceği durumlar:
1)Durumu kendi hayatınızı tehlikeye atmadan değerlendirin.
2)Mağdurun hangi nedenden dolayı ilkyardıma gereksinim duyduğunu hızlı bir şekilde anlamaya çalışın.Örneğin yüksekten düşme mi,yüksekten düşmüşse kaç metreden düşmüş,vücudunda hangi bölge en fazla travmaya maruz kalmış gibi ayrıntılar hızla değerlendirilir.Bu değerlendirme hem ilkyardım hem de daha sonra gelen tıbbi personel için gereklidir.
3)En hızlı,en uygun,en yeterli yardımı yapmaya çalışın.
Birden fazla ilkyardım yapılması gereken kişi varsa en acil yardımın hangisine yapılması gerektiğine karar verin.Genellikle en az sesi çıkan en çok yardıma ihtiyaç duyandır.
Çevrenizdeki kişileri en uygun şekilde organize etmeye çalışın.
İlkyardım yapılacak sadece bir kişi varsa birden fazla sorunu olabilir.Anlamaya çalışın.
4)Kendiniz veya çevrenizdeki kişiler hemen profesyonel tıbbi yardım çağırmaya yönelmelidirler.
5)Profesyonel tıbbi personel geldiğinde sizin rolünüz sona erer.Sizden yardım istenirse yardım edin.Onun dışında olayın dışında kalın.
Kazazedeyi hızla inceleyin.İnceleme baştan ayağa doğru olsun.Morarmalar,bereler,şişlikler,yaralar,kırıkla r gözden geçirilir.
Kazazedeyi mümkün olduğunca hareket ettirmeyiniz.
Bakınız,görünüz,işitiniz,hissediniz ve koku alınız.Tüm duyularınızı kullanarak hızla değerlendirme yapınız.Değerlendirme sırasında solunumla ilgili bir sorun hissederseniz hastayı kurtarma pozisyonuna getiriniz.
Eğer kazazede bilinçli ise ne olduğunu ve neresinin ağrıdığını sorun.çevrede birileri varsa onların dediklerini de dikkate alabilirsiniz.Örneğin bir çocuk "Ben düştüm" derken çevreden biri "Çocuk düştü ve başını kötü çarptı" diyebilir. Bu bilgileri sağlık personeline de aktarın.
Nefes alıp verebilen bir kazazedeyi sırt üstü yatırın.İncelemeye ağızdan başlayın.Ağız içindeki yabancı cisimleri çıkarın.Dili öne çekin.Dil geriye gidiyorsa bilinçsiz kişide iki parmağınızla dili aşağı doğru bastırarak hava yolunu açık tutmaya çalışın.
Gözleri birbiriyle kıyaslayın.
Burunda kan,berrak sıvı var mı kontrol edin.
Yüzün rengine bakın.Solgun,kırımızı hatta
Mavimtrak olabilir. Yüzün ısısını da anlamaya çalışın.
Kulaklarda yabancı cisim,kan,berrak sıvı var mı kontrol edin.Kulağına bir şeyler söyleyip duyup duymadığın kontrol edin.
Kafatasını kanama,şişme veya kırık açısından kontrol ediniz
Boyun çevresindeki giysileri sıyırın.Elinizi kafatasından başlayarak aşağı doğru omurga üzerinde gezdirerek farklı bir durum olup olmadığını kontrol ediniz.Karotis arteri kontrol ediniz.
Omurgayı hastayı hareket ettirmeden ve giysileri soymadan aşağı doğru kontrol etmeye devam ediniz.
Göğüs kafesini kontrol ediniz.Farklı hareket eden bir kaburga veya hava yutan yaralar varsa bu biraz sonra solunum problemi yaşayacağınıza bir işaret olabilir.
Kazazede yada hastanın bilinç durumunun değerlendirilmesi çok önemlidir.Başında durduğunuz süre boyunca her 10 dakikada bir hastanın bilinç durumunu değerlendirin. Her 10 dakikada bir solunum,dolaşım ve ısı durumunu da kontrol altında tutun.
Bilinç durumunu değerlendirirken:
1)Kulağına doğru seslenin.
2)Omuzlarından hafifçe sarsın.
3)Çimdik atarak tepkisini değerlendirin.
Kazazede yada hastaya sorularak anlaşıla bilinecek durumlar:
Ağrı/Normal hareketin kaybı/His kaybı/sağlık/Sıcak/Susama/Mide bulantısı/Zayıflık/Baş dönmesi/Bayılma/Bilincin geçici kaybı/hafıza kaybı/ Kırık hissi
İlkyardım yapanın kendi kendine anlayabileceği durumlar:
1) Görüntü ile: Solunum/Kanama/Yaralar/Yabancı cisimler/Yüz rengi/Şişme/Deformite/Bereler/Refleksler/ Ses ve dokunmaya tepki/İdrar veya Geita kaçırma/ Kusma
2) Ses ile: Solunum/inleme
3) Dokunma ile: Islaklık(kanama-idrar kaçırma)/Isı /nabız/Şişme/Deformite/hassasiyet
4) Koku: Solunum/Yanma /Gaz
CANLANDIRMA
Düşme,çarpma,kaza,boğuma,yangın...Hangi amaçla yangına gidiyorsanız ilk yapacağınız şey kendi güvenliğiniz sağlamaktır.Kendi güvenliğinizi sağlamadan kimseye yardım edemezsiniz.
Yardıma gittiğiniz kişi bilinçli ise kazanın durumuna göre gereken önlemleri alıp yardım çağırın. Bu arada çevrede işinize yarayabilecek birileri varsa onlardan da yardım alın.Şöyle ki kaza yerini güvenli hale getirmek,ilkyardım çağırmak,hastayla konuşmak,bir travma söz konusuysa hareketsizliği sağlamak gibi.
Eğer yardıma gittiğiniz kişi bilincini kaybetmiş ama solunumu ve kalp atışları normalse hastayı hemen kurtarma pozisyonuna getirin.
Solunumu Kontrol Etmek
Ağız ve burnun önüne ayna tutulabilir.Göğüs kafesi ve karnı inip kalkıyorsa solunumu vardır.Hastanın rengi normalse solunumun var olduğuna bir işaret olabilir.
Hava Yolu
Bilincini kaybetmiş biri kendi dili veya tükrüğü ile boğulabilir.Bu nedenle hayata döndürme amaçlı ilkyardımda ilk adım hava yolunun açılmasıdır.Bunun için hastayı hemen yere yatırın.Ağzını açın,parmağınızı içeri sokarak yabancı bir cisim olup olmadığını kontrol edin.Ağız içinde yiyecek maddesi veya sakız varsa çıkarın.Dil geriye düşüp tıkanmışsa dili öne getirin.Bu şekilde hasta hemen nefes almaya başlayabilir.
Bilinci kapalı hasta nefes alıyorsa hemen kurtarma pozisyonuna getirin.Nefes alıp vermesini kontrol etmek ve sıcak tutmak koşuluyla yardım gelmesini bekleyin.
Bilinci kapalı hasta nefes almıyorsa:
YAPAY SOLUNUM
Erişkinler İçin yapay Solunum:
Ağızdan ağza yapılır.Burun iki parmakla kapatılır. Sırt üstü yatan hastanın ağzı çenesinden tutularak biraz açılır.Ağız içindeki yabancı cisim temizlenir.Yandan hava alınıp bu hava hastanın ağzına üflenir.Bu arada karın ve göğse bakılır.İni kalkma yoksa teknikte bir hata olabilir veya hastanın solunum yolu yabancı bir cisimle tıkalı olabilir.Bu durumda yabancı cismi çıkarma uygulaması yapılır.
İki kez hava verdikten sonra kalbin atıp atmadığı kontrol edilir.Eğer kalp atıyorsa dakikada 12-16 olacak şekilde yapay solunuma devam edilir.
Doğru yapılan yapay solunumda hastanın hava yollarında belirli bir direnç hissedilmelidir.
Hasta soluyuncaya dek yapay solunuma devam edilir.
Eğer hasta solumaya başlarsa kurtarma pozisyonuna alınır.
Hastanın kalp atımı yoksa kalp masajı da başlatılır.
Çocukta Yapay Solunum:
Çocuğun hava yolunu açın.
Ağzınız hem burnunu,hem ağzını içeri alacak şekilde yapay solunumu başlatın.
Dakikada 20 nefes verecek şekilde ayarlayın.İlk 2 nefesten sonra kalp atımını kontrol edin.Çocukta karotis arterindennabız almak sorun oluyorsa koltuk altında,iç kolda brakial arteri deneyin.
KALP MASAJI
Yapay solunum sırasında kalp durursa kalp masajı da başlatılmalıdır.
Bunun için kazazede ya da hastanın yanına diz çökülmeli.Kollar düz uzatılır şekilde,dirsekten bükülmeden eller birbirinin üzerine gelecek şekilde kaburgaların bittiği yerde,göğüs kemiğinin hemen altına gelecek şekilde konularak masaja başlanmalıdır.
Her 15 masaj için 2 yapay solunum yapılmalı.
Her 3 dakikada bir nabız kontrolü yapılmalı.
Kalp atımı geri geldiyse yapay solunuma devam edilir.
Solunum da geri geldiyse ama hasta bilinçsizse kurtarma pozisyonuna getirilir.Kontrol için karotisten veya çocuklarda brakial arterden nabız kontrolü yap.Kazazedenin yüzüne bak.Yüzü ve dudakları mavi-morsa solunumu yoktur.
Eğer canlandırmayı 2 kişi yapıyorsa her 5 kalp masajına karşılık bir yapay solunum uygulanır.Her solunum sonrası kısa bir ara verilerek akciğerlere hava dolması beklenir.
Çocuklarda Kalp Masajı:
Tek elle yapılır Dakikada 100 atım hesabıyla 2.5-3cm derine inilecek şekilde.Her 5 masaja bir solunum uygulanır.
Bebekler ve 2 yaşın altındaki çocuklarda kalp masajı:bir kol çocuğun boyun altından ve sırtından geçirilir.Sadece 2 parmak kullanılır.Dakikada 100 masaj.1.5-2cm derine inilir.Her 5 masaj için bir solunum uygulanır.
ALLERJİ
Hafif:
- kaşıntı
- deride kızarıklık
- hapşırma
- gözlerde yaşarma
- vücutta kırmızı baloncuklar
Ciddi:
- ağız ve yüzün şişmesi
- yutkunma ve konuşmada güçlük
- nefes almada güçlük
- karın ağrısı,kusma
- baş dönmesi,bayılma
Eğer hafif bir vaka ise Difenhidtamine grubu
Antihistaminik verilebilir.
Ağır vakalar için evde Epipen bulundurulmalı.
KIRIKLAR
Bir düşme yada travma sonrası çocukta kemikte ağrı,acı,şişme,hassasiyet,batma gibi yakınmalar oluyorsa kırık söz konusu olabilir.Problemli olana herhangi bir ağırlık uygulamayınız ve hareket ettirmeyiniz.
- NE YAPMALI?
Problemli bölgeden giysileri çıkarınız:
Bir kumaşa sarılmış soğuk uygulayınız.
Bir tahta yada rulo yapılmış gazete ile destek uygulayınız.
Sağlık yardımı arayınız.
Cerrahi gerekebileceği düşüncesiyle çocuğa yiyecek ve içecek vermeyiniz.
YANIKLAR
1. Yanıklar : Sıcakta kısa temas sonucu oluşurlar.
Sıcaklık, ağrı,biraz şişme olabilir.
2. Yanıklar : Daha ciddidirler.Daha ciddi kızarıklık ve Büller oluşur.
3. Yanıklar : En derin yanıklardır.Sinir hasarın bağlı olarak ağrısız olabilirler.
- Yanık alanından giysileri çıkarın.Cilde yapışmış olan giysiyi zorla çıkarmaya çalışmayın.
- Yanık alana çok soğuk olmayan suyu ağrı,acı azalana dek dökün.
- Küçük bir 1. yanıksa bir gazlı bezle hafifçe sarın.
- Eğer yanık alan büyükse temiz,yumuşak bir kumaş veya havluyla sarın.
Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Yanıklar:
- 2. ve 3. derece yanıklar.
- Yanık alan büyükse.
- Yanık bir elektrik akımından kaynaklanıyorsa.
- Yanık yüz,kafa,eller veya genital organlarda ise.
- Yanık,iltihaplı bir görünümde ise.
KESİKLER
Eğer kesik ciddi is tıbbi yardımın gelmesini beklerken şunları yapabilirsiniz.
- Kesinin üzerine temiz bir kumaş veya bandajla bası yapın.
- Kesi yerini yükseğe kaldırın.
- Kanama kesilirse kesi yerini temiz,yeni bir bandaj ile sarın.
- Kanama kesilmezse tampon sayısını arttırarak daha fazla bası uygulayın.
- Tüm önlemleri almanıza rağmen kanama devam ediyor ve hayati tehlike arz ediyorsa san çareniz kol ve bacaklarda o bölgeyi besleyen ana damara bası yapmaktır.Tehlikeli olabileceğinden son çare olarak başvurulmalıdır.
Bu bası sırasında kol ve bacağın diğer bölümlerine de kan gitmeyeceğinden 15 dakikadan uzun sürdürülmemeli.,parmaklarda morarma olup olmadığı devamlı kontrol edilmelidir.
Bu durumda 2 tane bası noktası vardır.Biri koldaki brachial arter,diğeri kasıktaki femoral arter noktasıdır.
Yaralı yan yatarken elinizi kolunun altına koyun,parmaklarınızı üst kolda kasları arasın yerleştirin.Yukarı ve içe doğru bası yapın.
Femoral arter kasık kıvrımı ortasından kasık içine doğru gider.Artere kasıkta bası yapılır.(Altta yatan kemik hissedilecek şekilde)
Bu arada mutlaka acil yardımı çağırın.
AMPUTASYON SÖZ KONUSU
Parmak gibi vücudun herhangi bir organı kopmuşsa mümkünse buz dolu bir kaba konulmalı.Buzla organ arasında da buzun zarar vermesini engelleyecek uygun bir materyal kullanılmalı.Bu organ parçası kazazede de kanamayı önleyecek önlemleri alınarak tıbbi merkeze ulaştırılmalıdır.
DÜŞME
Şu durumlarda çocuğa hiç oynatmayın ve ambulans çağırın!
1)Kafasını,boynunu,sırtını,kalça kemiklerini yada uyluklarını çok ciddi incitmişse.
2)Bilinçsizce veya kısa süreli bilinçsiz kalmışsa.
3)Zorlukla nefes alıyorsa.
4)Havale geçirmiş veya geçiriyorsa.
5)Burun,kulaklar veya ağızdan kan veya berrak sıvı geliyorsa
