Ses kısıklığına dikkat

Ses kısıklığına dikkat

--------------------------------------------------------------------------------

Sigara, kafein ve alkol ses tellerinin de en büyük düşmanları arasında. Korunma yolları ve tedavi şekli için...


Ses kısıklığını önlemek için öncelikle sesinizi uzun süreyle ve yüksek şiddette kullanmamanız, gıdanıza dikkat etmeniz ve baharatlı gıdalardan kaçınmanız gerekiyor. Evin havasını nemlendirmek, bol su içmek ve sigara dumanından uzak durmaksa yapılması gereken diğer şeyler arasında...
Ses kısıklığı genellikle bütün anormal ses değişikliklerinin yerine kullanılan genel bir terimi olup sesteki anormallik, sesin hırıltılı, çatallı, veya gergin olması, ya da şiddetinin veya inceliğinin değişmesi şeklinde olabilir. Ses değişikliklerinin nedeni, genellikle gırtlakta (larenks) yerleşmiş olan ses tellerindeki sorunlardır.
Nefes alma sırasında ses telleri açılır. Konuşma sırasında ise ses telleri kapalı olur ve akciğerlerden çıkan havayla titreşerek sesin oluşmasını sağlar. Ses telleri ne kadar sıkı kapanırsa ve ne kadar inceyse o kadar hızlı titreşirler ve ses de o kadar ince olur. Ses telleri üzerinde şişlik bulunması halinde kapanmaları, dolayısıyla da çıkan ses düzgün olmaz.

SES KISIKLIĞININ NEDENLERİ NELERDİR ?
Ses kısıklığının çeşitli nedenleri olabilir. Bunların çoğu ciddi sağlık problemlerine neden olmazlar ve kısa sürede düzelirler. Ses kısıklığının en sık nedeni "akut larenjit"tir. Akut larenjit, soğuk algınlığı ve diğer üst solunum yolu enfeksiyonları sırasında, ya da aşırı bağırmaktan kaynaklanan ses zorlamalarında ortaya çıkar.
Daha uzun süreli ses kısıklıklarının nedeni genellikle sesin uzun süreyle aşırı ve zorlanarak kullanılmasıdır. Bu tür ses kullanma alışkanlığı, ses telleri üzerinde nodül adı verilen ve ses kısıklığına neden olan küçük şişliklerin ortaya çıkmasına neden olur. Nodüller genellikle sesini profesyonel nedenlerle uzun süre, ancak hatalı teknikle kullanan kişilerde (şarkıcılar, öğretmenler, politikacılar gibi) görülür. Ses tellerinin birbirlerine sürekli normalden fazla kuvvetle çarpmasına bağlı olarak gelişen nodüller, ses eğitimi ile ses kullanma alışkanlığı düzeltilmediği sürece kendiliğinden kaybolmazlar. Aşırı bağırmayı takiben gelişen akut larenjit sırasında ses teli içine küçük kanamalar meydana gelebilir; bu aşamada ses dinlendirilmediği taktirde bu kanama polip adı verilen tek taraflı ses teli şişliklerine dönüşebilir ve sürekli ses kısıklığına neden olur.
Erişkinlerde ses kısıklığının sık görülen nedenlerinden birisi de yemek borusu ile midenin birleştiği noktadaki bir adelenin zayıflığına bağlı olarak, mide içindeki asitli sıvının yemek borusundan gırtlak seviyesine yükselerek ses tellerini tahriş etmesidir; buna larengofarengeal reflü adı verilmektedir. Ses kısıklığı özellikle sabahları fazladır ve gün içinde azalır. Ses kısıklığı ile birlikte boğazda takılma, yabancı bir madde varmış hissi ve sık boğaz temizleme alışkanlığı da sık görülen belirtilerdir. Reflü nedeniyle ses kısıklığı olan hastaların pek çoğunda mide ile ilgili şikayetler yoktur.
Sigara içimi, ses kısıklığının bir diğer nedenidir. Sigara, gırtlak ve boğaz kanserlerinin gelişmesinde önemli bir risk faktörü olduğundan düzelmeyen ses kısıklığı olan ve sigara içen kişilerin bir Kulak-Burun-Boğaz hastalıkları uzmanına muayene olmaları gerekir.
Ses kısıklığının daha nadir nedenleri arasında allerji, guatr ve sinir sistemi hastalıkları sayılabilir. Birçok insanda doğal yaşlanma ile birlikte bir miktar ses kısıklığı ortaya çıkabilir.

SES KISIKLIĞININ TEDAVİSİ İÇİN KİME MÜRACAAT EDİLMELİDİR?
Ses kısıklığı iki haftadan uzun sürerse ve belirli bir nedeni yoksa bir Kulak-Burun-Boğaz hastalıkları uzmanına muayene olmanız gerekir. Sesle ilgili problemler, ideal olarak sesle ilgili fonksiyonlar ve sorunlarla uğraşan profesyonel bir ekip tarafından değerlendirilmeli ve tedavi edilmelidir. Böyle bir ekipte Kulak-Burun-Boğaz hastalıkları uzmanı, ses ve kouşma patoloğu, müzik-şan-diksiyon öğretmenleri yer alır. Ses bozuklukları, bu uzmanlardan herbirinin katkısı olabilecek farklı ve karmaşık özellikleri bulunabilir.

NE ZAMAN MUAYENE OLMAK GEREKİR?
* Ses kısıklığı 2-3 haftadan uzun sürerse.
* Ses kısıklığı ile birlikte aşağıdaki belirtiler varsa.
* Soğuk algınlığı gibi belirli bir neden yokken ağrı bulunması.
* Öksürükle kan gelmesi.
* Yutma güçlüğü.
* Boyunda şişlik.
* Birkaç günden uzun süren tam ses kaybı veya seste şiddetli değişiklik olursa.

SES KISIKLIĞINDA NASIL BİR İNCELEME YAPILIR?
Ses kısıklığı nedeniyle müracaat ettiğinizde, Kulak-Burun-Boğaz hastalıkları uzmanı sizden şikayetinizle ve genel sağlık durumunuzla ilgili bilgiler isteyecektir. Daha sonra bir ayna yardımıyla ağız içinden gırtlağınızı ve ses tellerinizi görmeye çalışacaktır. Bu yeterli olmazsa, burundan geçirilen veya ağız içinde tutulan ve endoskop adı verilen optik cihazlarla ses telleriniz görülmeye çalışılacaktır. Gerektiğinde, bu işlemler sırasında elde edilen görüntüler bir video banda kaydedilerek daha sonra tekrar incelenmek üzere saklanacaktır. Muayenede kullanılan bu yöntemler hasta için çok zor değildir ve hastaların çoğu muayeneye kolay uyum sağlamaktadır.

SES BOZUKLUKLARI NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Ses bozukluklarının tedavisi, ses kısıklığının nedenine göre değişir. Ses kısıklığına neden olan durumların çoğu, ses istirihati ve doğru ses kullanma alışkanlığını kazanmakla düzelirler. Kulak-Burun-Boğaz hastalıkları uzmanınız size ses kullanımı ile ilgili bilgiler verebilir, eğitim için sizi ses ve konuşma patoloğuna gönderebilir, veya polip gibi görünür bir neden varsa ameliyatla tedavi önerebilir. Özellikle ameliyatla tedavi önerilenler olmak üzere, ses sorunu olan bütün hastalardan sigara içmemeleri ve sigara dumanı bulunan ortamlardan kaçınmaları, bol su içmeleri istenir.
Ses ve konuşma patologları, bazı ses bozukluklarında sesi doğru kullanma tekniğini öğretmeye ve varsa yanlış tekniği ortadan kaldırmaya çalışırlar. Bazı hastalardaki sorun, sigara içimi ve bağırma gibi ses kullanımı açısından olumsuz alışkanlıkların bulunmasıdır. Buna benzer durumlarda hastanın ses çıkartma tekniği düzeltilerek ses kalitesi düzeltilmeye ve varsa nodüller tedavi edilmeye çalışılmaktadır.

SES KISIKLIĞINI ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPILMALIDIR?
Sigara içiyorsanız bırakın.
Kafein (kahve, kolalı meşrubatlar) ve alkol kullanımından kaçının.
Sigara dumanı bulunan ortamlardan kaçının.
Bol su için.
Evinizin havasını nemlendirin.
Gıdanıza dikkat edin - Baharatlı gıdalardan kaçının.
Sesinizi uzun süreyle ve yüksek şiddette kullanmayın.
Ses kısıklığı olduğunda sesinizi dinlendirin.

SES İÇİN HİJYENİK KURALLAR
* Boğazınızı sert biçimde temizlemeyin.
* Genelde gıcıklanmayı önlemek ya da mevcut salgıları temizlemek için boğazımızı temizleme ve öksürme ihtiyacı hissederiz. Ancak, bu hareket ses tellerinin çok şiddetli şekilde birbirlerine çarpmalarına ve tahrişine neden olur. Tahriş sonucu ses telleri üzerindeki dokulardan salgı oluşumu daha da artar. Boğaz temizleme ihtiyacı hissedildiğinde tercih edilecek en iyi yöntem hızla burnunuzu çekip yutkunmaktır. Bu hareket ses telleri üzerinde biriken ve ses kalitenizi olumsuz etkileyen salgıların uzaklaşmasını sağlar.
* Boğazınızı temizleme hareketinden vazgeçemiyorsanız ve bu bir alışkanlık haline gelmişse bunu en sessiz şekilde yapın. Böylece ses tellerine vereceğiniz zararı en aza indirgemiş olursunuz. Boğazdaki rahatsızlık hissini gidermek için esnemek, bir miktar su içmek de yararlı olabilir.
* Sürekli ve şiddetli öksürük ses tellerinin tahrişine ve şişmesine neden olur. Genellikle bu tarz öksürük soğuk algınlığı, allerji veya sigara içmeye bağlıdır. Bu tür durumlarda sorunun çözülmesi için altta yatan asıl nedenin tedavi edilmesi ya da ortadan kaldırılması gerekir.
* Konuşurken sizin için doğal olan ses perdesini kullanın
* Birçok kişi en alt perdeden konuşarak sesini kalınlaştırır ve sesine otoriter bir hava vermeye çalışır. Bazı insanlar da normalden daha yüksek perdeden konuşurlar. Oysa, insanların belli bir ses perde aralığı vardır ve normalde konuşmalarının %70'ini bu ses aralığında yaparlar. Belli bir eğitim almadan bu aralığın sınırları dışına çıkmak sesi olumsuz etkiler. Bu nedenle, normalde kullandığınız ses perde aralığının dışına çıkmamaya çalışın; yani ne çok kalın, ne de çok ince sesle konuşmaya çalışmayın.
* Fısıldamak da ses telleri için zararlı olabilen bir konuşma şeklidir. Sesinizi korumak amacıyla fısıldayarak da konuşmayın; sesinizin yüksekliği, hemen karşınızda biri oturuyormuşçasına olmalıdır. Bırakın karşınızdaki kişi sizi duymak için gayret göstersin. Gün içinde belli aralıklarla sesinizi dinlendirmeye de özen gösterin.
* Sesinizi kullanırken nefesinizi ayarlamayı öğrenin
* Yeterli solunum desteği sağlamadan konuşmak, boyundaki ve ses tellerini kontrol eden kaslara ilave yük getirir ve sesin etkinliğini azaltır. Konuşma sırasında bir nefeste gerektiğinden fazla kelime söylemeye çalışmak zararlıdır. Konuşma sırasında cümleleri bölmeye, önemli kelimelerden önce duraklamaya, yazılı metinleri okurken virgüllerde yeni bir nefes almaya özen gösterin. Bu işlemleri çok sık tekrarlayarak alışın ve konuşmanın anlamını ve akışını bozmayacak şekilde nefesinizi kullanmayı öğrenin. Unutmayın ki, güzel ve doğal bir ses için ses tellerinin titreşmesi yanında güçlü ve doğru bir solunum desteği gerekir.
* Uzun süreli konuşmayın
* İş gereği olsun ya da olmasın, sürekli konuşan kişilerde ses yorgunluğu gelişir. Bu kişiler genellikle şikayetlerini ses kısıklığı tarzında ifade ederler. Bu durumu önlemek için kısa süreli ses istirahati yararlı olur.
* Gürültülü ortamlarda konuşmayın
* Diskotekler, spor salonları, tren istasyonları, otomobil ve otobüsler, uçaklar, tiyatrolar, toplantı salonları ve amfiler sesin zorlanmasına neden olacak şekilde sesin aşırı kullanılmasına gerek duyulan ortamlardır. Bu gürültülü ortamlarda konuşmak ses yorgunluğu, boğazda ağrı ve ses kısıklığına neden olur. Böyle ortamlarda nispeten yüksek perdeden, yani daha ince bir ses tonuyla konuşulmalı ve nefes aralarında daha az sayıda kelime kullanılmalıdır.
* Sigara içmeyin, aşırı alkol kullanmayın
* Sigaranın boğaz, gırtlak ve akciğer dokuları üzerine olan olumsuz etkileri herkesçe bilinmektedir. İlk etapta bu dokularda şişme ve iltihap gelişimi oluşur. Sigaraya devam edildikçe bu olumsuz değişiklikler kanser oluşumuna kadar devam edebilir.
* Günde bir kadeh alkolun ses üzerine etkisi çok fazla değildir. Ancak günlük aşırı kullanımı sonucu ses telleri üzerindeki ince kan damarları genişler ve ses kısıklığı ile beraber düşük perdeli kalın bir ses oluşur.
* Bol sıvı alın ve bulunduğunuz ortamları nemlendirin
* Sağlıklı bir ses için vücudun ve ses tellerinin bol sıvıya ihtiyacı vardır; bunun için bol su içmek ses için yararlıdır. Solunum yolları için ideal nem oranı %35-50 arasındadır; özellikle ses sorunu olan kişilerin bulunduklaru mekanlarda havayı nemlendirmeleri gerekir. Bunun için buhar cihazlarından veya kaynatılmış sudan yararlanılabilir. Aşırı kuruluk ses tellerinde tahrişe ve şişmeye neden olur. Allerji ilaçları (antihistaminikler), grip ilaçları ve idrar söktürücüler gibi bazı ilaçlar ses telleri üzerindeki salgıları azaltarak sesi olumsuz etkilerler.
* Toplum önünde konuşurken önlem alın
* Bir topluluk önünde konuşma yaparken mümkünse mikrofon kullanın. Gerekirse amplifikatör kullanarak ses perdenizi ve şiddetini yükseltmek zorunda kalmayın. Sesinizi kullanmadan önce ısındırın. Vücudunuzun genel direncini bozmamak için fazla yorulmayın ve stresinizi giderin.

Kaynak: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi internet sayfası