Büyüme ne zaman durur

Büyüme ne zaman durur
Çocuğun ergenlik başlagıcındaki boyu, erişkin boyunun en belirleyici özelliğidir. Bunun için ergenliğe girdiği boyun kısa olması şansızlıktır, kısa boylu kalması açısından risk faktörüdür. Daha fazla uzama şansı kalmayabilir


İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Büyüme Gelişme ve Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hülya Günöz, çocukta ergenlik döneminde görülen gelişimi ve büyüme hormonunun eksikliği halinde yapılması gerekenleri anlattı.

* Büyüme hormonu eksikliği neden olabilir?
Büyüme hormonu, doğumun başlangıcıyla birlikte önem taşıyan bir hormondur. Doğumda, bebeğin makattan gelişle doğurtulmaya çalışılması ve iri bebeğin normal yolla zorla doğurtulmaya çalışılması, bu arada kafatasının zarar görmesi, yani 'hipofiz bezinin zarar görmesi' anlamına gelir. Buna bağlı büyüme hormonu eksiklikleri ortaya çıkar. Bu önemli problem, ilk dört ayda farkedilemeyebilir. 4.5 ve 6'ncı aylar içinde çocuğun gelişiminde duraklama görülür. Bu da bize erken tanı için; çocuğun aylık izlenmesinin ne kadar önemli olduğunu ve ancak bu şekilde yakalanabileceğini gösteriyor. Türkiye'de büyüme hormonu eksikliği tanısı konmuş hastaların yaş ortalaması; 9 yaş civarıdır. Yani, tanının çok gecikilerek konulduğunu görüyoruz.

* Büyüme için ergenlik dönemi beklenmeli mi?
Çocuklar, ergenlik dönemine girince tekrar hızlı büyümeye başlıyorlar. Kızlarda 10- 11, erkeklerde ise 13-14 yaş ergenlikte büyümenin en hızlı dönemdir. Kız çocuklarının büyümedeki hızlanması; meme gelişmesinin başladığı ve yavaş yavaş geliştiği erken döneme rastlıyor. Erkek çocuklarda ise büyümedeki hızlanma, ergenliğin ilerleyen dönemlerinde oluyor. Erkek çocuklar, cinsel organlarda kıllanma tamamlanmış, yüzde de sakal ve bıyık gibi kıllanma başlama aşamasında iken en hızlı büyümelerini yaşıyorlar. Ergenlik dönemi, büyüme için yolun sonudur aslında! Çocuk gelişimi için önemli bir dönemdir, ama ergenlik dönemi başladığı zaman büyüme de tamamlanmış olacaktır. Bir çocuk, kısa boylu olarak ergenliğe girerse, örneğin bir kız çocuğu 125 cm. ile ergenliğe girdi; 20 cm uzarsa 145 cm.'de kalır. Daha fazla uzama şansı da artık kalmamıştır. Şu nokta çok önemlidir: 'Çocuğun ergenlik başladığındaki boyu, erişkin boyunun en belirleyici özelliğidir. Bunun için ergenliğe girdiği boyun kısa olması şansızlıktır, kısa boylu kalması açısından risk faktörüdür.'

* Büyüme hormonu eksikliği tedavisinin başarı oranı nedir?
Zamanında teşhis edildiğinde çok başarılı sonuçlar alınabiliyor. Kesinlikle tedavisi mümkün olan bir problem bu. Büyüme hormonu tedavisinin çok düzenli yapılması gerekir.

* Çocuklarda vitamin eksikliği veya protein takviyesi, büyümede ne kadar etkili? Nasıl beslenmeli?
D vitamini eksikliği, özellikle büyümede çok etkili. Kalsiyum alımının da yeterli olması gerekir. Bunun için her gün iki su bardağı süt, 1 kase yoğurt ve bir dilim peynir yenmelidir. Vitamin eksikliğinin yanı sıra mineral eksikliği, özellikle de iyot eksikliği çok önemli. Toplumsal olarak iyotlu tuzların kullanılması yaygınlaştırılmalıdır. Gerekli iyot alınmalıdır. İyot eksik alınıyorsa, tiroid hormon sentezi yetersizleşiyor, buna bağlı guatr ve tiroid eksikliği ve büyüme yavaşlığı görülüyor. Proteinler de büyümenin yapıtaşı, onlar olmazsa büyüme olmaz. Biz özellikle dikkat ediyoruz; protein açığı olmaması gerekiyor ki, büyüme baskılanmasın.

* Büyüme hormonu eksikliği tanısını nasıl konuyor?
Yakalamak çok kolay değil tabii. Aile genellikle çocuğunun kısa kaldığını düşündüğü zaman, bize getiriyor ve biz ancak bu noktadan sonra devreye giriyoruz. Uyarı testleri yapıyoruz, bunlar kan testleridir. Büyüme hormonunun yeterli yanıt verip vermediğine bakıyoruz. Bu iki test yapılmadan 'büyüme hormonu eksik' diyemiyoruz. Kemik yaşı ölçümü de yapıyoruz, ama tanı için değil, yardımcı bir test bizim için. Çocuğun varolduğu durumu değerlendirmek, uzayabilme potansiyelini görmek ve tedavinin takibini yapmak açısından önemli. Büyüme hormonu eksikliğinin toplumsal sıklığı 5 binde 1. Bir çocuk çok iyi büyüdüğü halde; 7-8 veya 10 yaşına geldiğinde büyümesi hızlı bir duraksama gösterebilir. Buna baş ağrısı, görme bozukluğu, sabahları mide bulantısı ve kusma gibi belirtiler de eşlik ederse, beyin tümörü düşünülmelidir. Bu da hipofiz sapına çok çok yakındır ve büyüme hormonunun eksik salgılanmasına ve dolayısıyla büyümenin durmasına yol açar. Ailelerin bu belirtileri ciddiye alması ve doktora başvurması gerekir. Bu aşamadan sonra MR çekilerek kesin teşhis konur, muhtemelen ameliyat söz konusudur. Birkaç ay sonra da büyüme hormonu tedavisi başlatılır.

* Turner Sendromu, büyüme hormonu eksikliğine bağlı olarak mı ortaya çıkar?
Boy kısalığı olan kız çocuklarında, 'Turner Sendromu'nun atlanmaması gerekir. Genellikle kısa boylu ailelerin kız çocuklarında bu sendrom, 'anne-baba da kısa' denilerek çok kolay atlanabiliyor. 12-13 yaş civarında, ergenliğe giremeyen kız çocuklarında, kısalık kadar ergenliğe girememe de önemli bir belirtidir. Hekimlerin de bu konuda çok dikkatli olmaları gereklidir. Geç kalınmaması açısından ailelerin dikkat edebileceği noktalar ise; doğumda el ve ayakların üzerinde şişliklerin olması, kısa bir boyun olması ve ensede saç bitim çizgisinin aşağıda olmasıdır. Büyüme hormonu tedavisi, Turner Sendrom'lu çocukların tedavisinde de çok önemli. Bu yüzden erken tanı yine çok önem kazanıyor.

* Büyüme hormonu eksikliği çocuğun zeka gelişimini nasıl etkiler?
Büyüme hormonu eksikliği çocuğun zekasını etkilemez. Tiroid hormonu ve iyot eksikliğinde zeka geriliği olabilir. Boy kısalığı ile zeka gelişiminin bir ilişkisi yoktur.

* Tedavide başarıyı artıran faktörler nelerdir?
Aile, tedaviyi yapan doktorla iyi iletişim içinde olmalıdır. Çünkü bu tedavi süreci, çok uzundur. Çocuğun boy ve kilo artışı, kemik yaşının ölçülmesi ve kanda büyüme faktörleri kontrolü, en az 6 ay aralıklarla