Genel böbrek saglıgı ve hastalıkları

Genel böbrek saglıgı ve hastalıkları
Genel böbrek saglıgı ve hastalıkları
böbrekler bel omurunun her iki yanında yer alırlar. erkeklerdeki ağırlığı 125-170 gr, kadınlarda 115-155 gr arasında değişir. boyu 11-12 cm, kalınlığı 2,5-3 cm, eni 5-7,5cm'dir.
böbreklerin başlıca iki işlevi vardır:

1- vücutta metabolizma soncu oluşan zararlı ürünlerin atılmasını sağlar.
2- vücut sıvılarının içerdiği maddelerin pek çoğunun yoğunluğunu kontral ederler. bu sayede vücudun su, tuz, asit, ürela kan yapımı, kemik gelişmesi ve kan basıncının düzenlenmesini sağlarlar. vücudun tüm organ sistemleri arasında düzenli çalışmasını ayarlarlar. (Şekİl: 1 )




her iki böbrek birlikte yaklaşık olarak 2.400.000 nefron ihtiva ederler. nefron kanın süzüldüğü glomerül ve devamı olan tüplerden oluşur. nefronun asıl görevi kanın böbrekerden geçişi esnasında içindeki istenmeyen maddeleri temizlemektir.

temizlenmesi gereken maddeler özellikle üre, kreatinin, ürik asit gibi metabolizmanın son ürünleridir. ayrıca sodyum, potasyum, klor gibi iyonların gerektiğinden fazlası uzaklaştırılır.

kan gromerül içinden geçerken önemli bir kısmı nefron tüpleri içine süzülür. bu süzüntü içinde vücut için gerekli olanlar emilirler (suyun büyük bir kısmı, aminoasitler, glukoz, vitaminler) istenmeyen maddelerin bir kısmıda tüp içine salgılanır. bu sızıntı, kırmızı kan hücresi ve protein ihtiva etmez. süzülme, geri emilim ve salgılınım işlemleri sonunda nefronda oluşan idrar toplayıcı kanallara, böbrek papillalarına ve üreterlere boşalır.

sağlıklı tek böbrek vücudun tüm gereksinimini karşılayabilir. kreatinin klerinsi böbrek çalışmasının iyi bir göstergesidir. günlük idrar miktarı, kreatinin kan ve idrardaki yoğunluğu ölçülerek hesaplanır.

hipertansiyon ve böbrek hastalığı


yüksek kan basıncı toplumda önemli bir sağlık sorunudur. vücutta oluşturduğu tahribat nedeniyle kişi ve toplum için önemli sorunlar oluşturmaktadır. günümüzde kalp hastalıklarının en önemli risk faktörlerinden birisidir. ayrıca kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği ve beyin kanamalarının nedenlerinin başında gelir. bu duruma rağmen hastalar yüksek tansiyona pek önem vermezler. hipertansiyon sinsi bir hastalıktır ve çoğu zaman vücuttaki tahribatını belirti vermeden gerçekleştirir. tedavisi tüm hayat boyunca devam eder ve yakın takibi gerektirir.

kan basıncı, damar içinde dolaşan kanın dağılıp toplanmasını sağlayan bir mekanizmadır ve oluşmasında birçok faktör rol oynar. kan basıncını, esas itibariyle kanı iten güç (kalp) ve bu gücün karşılaştı~ı direnç oluşturur. kalbin oluşturduğu atım hacmi sistolik (büyük) tansiyon, direnç ise diyastolik (küçük) tansiyonu meydana getirir.

hipertansiyonun tanımlanmasında ve tahribatını derecelendirilmesinde bazı testler yapmak gerekir. bu testler hemen her laboratuar ve klinikte yapılabilir. kısaca belirtilirse her hipertarısiyonlu hastaya, kan sayımı sedimarıtasyon, idrar, ekg, akciğer grafisi, açlık kan şekeri, üre, kreatinin, kollesterol, trigliserit, hdl, ldl, ürik asit, potasyum, kalsiyum, ultrasonografi gibi testleri uygulayıp, takibini bu duruma göre planlamak gereklidir.

bÖbrek ve kan basinci
yüksek tansiyonun nedenlerinin en başında böbrek hastalıkları gelir. bu hastalıklar, ya böbreği ilgilendiren nefrit, kist, tümör, taş vb. olabildiği gibi, damarlardaki bir daralma veya böbrek üstü bezinin hastalıkları ile ilgili olabilir. her yüksek tansiyonlu hastada yapılabilecek bir idrar tahlili, üre ve kreatinin tayini veya böbrek ultrasonografisi ile bu hastalıkların önemli bir kısmına teşhis konulabilir.

hipertansiyonun en önemli hedef organlarından birisi böbreklerdir. esansiyel olarak adlandırdığımız nedeni belli olmayan yüksek tansiyonlu hastaların, eğer tedavi edilmezlerse, %15'i böbrek yetmezliğinden vefat eder. ayrıca henüz dializ uygulanmayan kronik böbrek hastalarının tansiyonu kontrol altına alınmazsa; hastalıkları daha hızlı ilerler.

bilindiği gibi, böbrek hastalarında koroner kalp hastalığı ihtimali normale göre yüksektir. kontrolsüz hipertansiyon bu ihtimali daha da arttırır. yapılan çalışmalar, yüksek kan basıncının kontrolü ile böbrek hastalarında kalp komplikasyonlarının azaldığını göstermiştir.

tedavİ böbrek hastalarında kan basıncındaki hedef 140/90 mmhg'nın altına düşürmektir. böbrek hastalığı ile birlikte hipertansiyon varsa bunun en önemli nedeni sıvı fazlalığıdır ve hastaların önemli bir kısmında tuz kısıtlaması ve idrar çoğaltıcı ilaçlar verilerek tedavi sağlanabilir. bazı hastalarda ise kanlarında renin olarak adlandırılan bir hormon hipertansiyonun rıeden olabilir. bu hastalar tedaviye dirençlidir ve renin seviyesini azaltacak ilaçlar kullanılabilir.

tüm tıbbi tedavi ve tuz kısıtlamasına karşın eğer yüksek tansiyon kontrol edilemezse ve böbrek bozukluğu hızla ilerlerse, tedaviye yardımcı olmak amacıyla seyrek olarak hemodialize alınarak hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir.

kronik böbrek hastalığında hipertansiyon ve kan yağ oranlarındaki anormallikler damar sertliğine bağlı kalp hastalıklarının en önemli nedenlerindendir. eğer sigara içiliyorsa bu risk daha da artar. bu hastalar sigarayı bırakmalı ve kan yağ oranları da normale getirilmelidir.

dializ uygulanan böbrek hastalarında su alımındaki fazlalık yüksek tansiyonun en önemli nedenidir. bu hastalar sıvı alımına çok dikkat etmelidirler. eğer düzgün dializ uygulanıyor ve hastada su kısıtlamasına dikkat ediyorsa, hipertansiyon önemli bir problem oluşturmaz.

böbrek ve sigara


kardiyovasküler sistem ve solunum sistemi üzerine zararlı etkileri vardır. bu sistemler üzerine olan olumsuz etkileri sonucunda kalp ve damar hastalıklarına, kronik obstrüktif akciğer hastalıklarına ve akciğer karsinomlarına yol açabileceği gösterilmiştir. sigaranın üriner sistem üzerine de .karsinojenik etkileri vardır. sigaranın böbrek, böbrek pelvisi, üreter ve mesane karsinomu gelişmesini kolaylaştırıcı etkisi uzun yıllardan beri bilinmektedir. bunların dışında, son yıllarda, sigaranın böbrek fonksiyonları üzerine olumsuz etkilerinin olduğu ve böbrek hastalarında böbrek yetersizliği gelişmesini hızlandırabileceği anlaşılmıştır.

sigaranın böbrek Üzerine olan etkileri

sigara içilmesi, normal kişilerde bile böbrek üzerinde akut ve kronik değişikliklerin oluşmasına yol açar. sigara, sempatik sinir sistemini aktive ederek kan basıncında artışa ve taşikardiye neden olur. bunun sonucunda koroner dolaşım gibi belirli bölgelerde vazokonstriksiyon oluşabilir. ritz ve ark. tarafından yapılan bir çalışmaya göre, sigara içilmesinin plazma adrenalin konsantrasyonunu, kan basıncını ve nabız dakika sayısını belirgin derecede artırdığı bildirilmiştir. aynı çalışmada, sigara içilmesi ile renovasküler direncin % 1 i oranında arttığı, glomerüler filtrasyon hızının % 15 oranında azaldığı ve filtrasyon fraksiyonunun %18 oranında arttığı görülmüştür. sigaranın kardiyovasküler sisteme olan bu akut etkileri muhtemelen nikotine bağlıdır çünkü nikotin çiğnenmesi ile de benzer bulgular gelişebilir

gambaro ve ark. sigara içenlerde renal plazma akımının içmeyenlere göre daha düşük olduğunu bulmuştur. ayrıca bu kişilerde plazma endotelin konsantrasyonunda artış saptanmıştır. yapılan bir başka çalışmada, hipertansiyonu ve diabetes mellirosu olmayan kişilerde bile, sigara içimi ile mikroalbuminüri arasında bir ilişki bulunmuştur. diabetik olmayan 7476 kişide yapılan kesitsel bir sayısı ile korelasyon gösterdiği saptanmıştır. sigara içilmesinin yol açtığı hiperfiltrasyon ve proteinüri uzun dönemde glomerüler hasar ile sonuçlanabilir. diabetik olmayan ve 64 yaşın üzerindeki 4142 kişi üzerinde yapılan retrospektif bir araştırmada içilen sigara sayısı ile serum kreatinin düzeyi arasında bir paralellik bulunmuştur.

sigaranın hipertansiyonu olan hastalarda böbrek Üzerine olan olumsuz etkileri

sigara içilmesi, hipertansif hastalarda kan basıncının kontrol altına alınmasını güçleştirir. ayrıca, sigara içilmesi hipertansif hastalarda hedef organ hasarı riskini artırr. esansiyel hipertansiyonu olan ve sigara içen hastalarda, sigara içmeyen hipertansiflere göre mikroalbuminüri prevalansı yaklaşık 2 kat daha fazladır. sol ventrikül hipertrofisi olan hipertansif hastalarda yapılan bir başka çalışmada, günde 20 taneden fazla sigara içen hastalarda mikroalbuminüri prevalansının, hiç içmeyenlere göre 1.6 kat daha fazla, makro albuminüri prevalansının ise 3.7 kat daha fazla olduğu bildirilmiştir . hipertansiyonu olan 51 hasta üzerinde yapılan prospektif bir çalışmada kan basıncının kontrol altına alınması durumunda bile sigara içilmesinin böbrek yetersizliği gelişmesinde en güçlü belirleyici faktör olduğu anlaşılmıştır .

sigaranın böbrek hastalarındaki olumsuz etkileri
sigara içilmesinin böbrek hastalarındaki olumsuz etkilerini gösteren ilk çalışmalar tip 1 diabetes mellitusu olan hastalarda yapılmıştır . sigara içen tip 1 diabetik hastalarda, nefropati gelişme riskinin, sigara içmeyenlere göre daha fazla olduğu bu çalışmalarda anlaşılmıştır. sigara içilmesi, tip 1 diabetes mellitusu olan hastalarda mikroalbuminüri gelişme riskini anlamlı derecede artmr . aynca, mikroalbuminüri döneminden belirgin nefropati dönemine geçişi hızlandmr . biesenbach ve ark. hem tip 1, hem de tip 2 diabetes mellituslu hastalardan sigara içenlerde kreatinin klirensindeki azalmanın, içmeyenlere göre daha fazla azalma olduğunu saptamışlardır.

sawicki ve ark. 'nın yaptığı bir araştırmada, kan şekeri ve kan basıncının iyi kontrol altına alındığı tip 1 diabetes mellitusu olan hastalardan sigarayı bırakanlarda glomerüler filtrasyon hızındaki azalma hızının, içmeye devam edenlere göre belirgin olarak yavaşladığı bildirilmiştir. bu bulgu, hastaların diabetik nefropati geliştikten sonra bile sigarayı bırakma ile yarar görebileceğini göstermesi açısından önemlidir.

sigara içilmesinin diabetik nefropati dışındaki diğer böbrek hastalıklarında da olumsuz etkilerinin olduğu bilinmektedir. büyük bir epidemiyolojik çalışma olan mrfit (multiple risk factor intervention ,trial) çalışmasında, sigara içenlerde son dönem böbrek yetersizliği riskinin, içmeyenıere göre daha fazla olduğu görülmüştür. sigara içilmesinin böbrek yetersizliği gelişme riskini artıncı etkisi kronik glomerulonefrit, polikistik böbrek hastalığı ve lupus nefriti gibi diğer kronik böbrek hastalıklarında da gösterilmiştir. ayrıca, sigara içilmesi, renal arter ve dallarında aterosklerozu kolaylaştırarak renal arter stenozu ve iskemik nefropati gelişmesini hızlandırabilir.

son dönem böbrek yetersizliği nedeniyle diyaliz tedavisine başlanan hastalarda da sigaranın bıraktırılması için gayret edilmelidir. en sık ölüm nedeninin kardiyovasküler hastalıklar olduğu diyaliz hastalarında sigara içilmesi morbidite ve mortaliteyi ciddi derecede artırabilir. sigara içilmesinin böbrek transplantlı hastalarda da böbrek üzerine olumsuz etkileri vardır. böbrek transplantlı 645 hasta üzerinde yapılan bir çalışmada sigara içilmesinin graft prognozunu olumsuz yönde etkilediği görülmüştür . ayrıca, sigara içilmesi, böbrek transplantlı hastalardaki sık morbidite ve mortalite nedeni olan kardiyovasküler hastalık riskini de artırır.

sonuç

sigaranın, solunum sistemi ve kardiyovasküler sistem üzerine olan olumsuz etkileri dışında, böbrek fonksiyonları üzerine de zararlı etkileri vardır. sigara içilmesi, kronik böbrek hastalarında böbrek yetersizliği gelişmesi hızlandırır. ayrıca, bu hastalardaki en sık morbidite ve mortalite nedeni olan kardiyovasküler hastalıkların oluşma riskini artırır. bu nedenle, sigaranın bırakılması konusunda hekimlere büyük sorumluluklar düşmektedir. hekimler, her hastada sigara içimini sorgulamalı ve sigaranın olumsuz etkileri konusunda hastalan eğitmelidir.

Kronik böbrek hastalığında diyet




40 gram proteİnlİ dİyette
Örnek yemek lİstesİ
sabah :
Çay veya ıhlamur(Şekerli)
1 adet yumurta veya 1 kibrit kutusu kadar tuzsuz peynir
2 tatlı kaşığı bal veya reçel
1 tatlı kaşığı tuzsuz yağ
1 ince dilim ekmek

ara ÖĞÜn : 1 porsiyon meyva

ÖĞle :
2 adet ızgara köfte veya aynı miktar et, tavuk
2 yemek kaşığı bitkisel yağlı sebze yemeği
1 çay bardağı yoğurt
2 yemek kaşığı pirinç pilavı
1 kase nişasta peltesi

ara ÖĞun : 1 porsiyon meyva

akŞam :
30 gram 1 küçük parça haşlama et
2 yemek kaşığı makarna
2 yemek kaşığı bitkisel yağlı sebze yemeği
1 ince dilim ekmek
gece 1 çay bardağı süt (Şekerli)


2- hemodiyaliz hastalarında uygulanan diyet

60 gram proteİnlİ tuzsuz dİyet
günlük yiyecek miktar (gram) Ölçü
süt veya yoğurt 300 3 çay bardağı
tuzsuz peynir 30 1 kibit kutusu kadar
yumurta 50 1 adet
et-tavuk-balık 120 4 köfte
ekmek 150 6 ince dilim
sebze - 2 porsiyon
meyve - 2 porsiyon
yağ 20 2 yemek kaşığı
bal veya reçel 20 2 tatlı kaşığı

not
1- kalorinizi yükseltmek için çay, ıhlamur, et suları, tuzsuz yağ, nişasta, şeker, sade akide şekeri, pişmaniye, sade lokum yiyebilirsiniz.
2- sebzeleri yıkadıktan sonra küçük parçalara bölüp haşlayın, haşladığınız bu suyu dökün, yağ istenirse et ilavesi ile pişirin. yemeklerin suyunu yemekten kaçının.
3- 1 yumurta 1 köfte kadar (30 gr ) et aynı değerdedir. İstenirse birinden biri yenebilir.
4- 1 köfte kadar (30 gr) et yerine 3 yemek kaşığı kuru fasulye, nohut, kara bakla, barbunya, mercimekten birini yiyebilirsiniz.
5- etlerden koyun etini ve tavuk beyaz etini ve balığı tercih ediniz.
6- bitkisel sıvı yağlar ve zeytinyağı kullanınız.
7- 5 öğünde az az, sık sık besleniniz. yemeklerinizi yavaş yiyiniz.

yenİlmemesİ gereken yİyecekler
1- Önerilenden fazla süt, yumurta, et, balık, dil ve işkembe (işkembeyi 10 günde bir yiyebilirsiniz).
2- İçeriği bilinmeyen çörek, kek, kurabiye, pastalar
3- konserve, turşu, salamuralar, sucuk, pastırma, sosis, salam, sakatatlardan karaciğer, beyin, böbrek, dalak, yürek.
4- Çikolata, kuruyemişler, meşrubatlar, boza, kahve, kakao, neskafe
5- tahin helva, tahin, pekmez
6- bulgur
?- pancar, bakla, ıspanak, pazı tatlı kabağı,. mantar, enginar, asma yaprağı,karalahana
8- muz, kavun
9- tuz ve tuzlu yiyecekler, kabartma tozu, et suyu tabletleri

Önerİler
dışarıda yemek yerken,
1- Özel diyet uyguladığınızı her zaman belirtiniz
2- günlük et gereksinmenize göre etinizin miktarını ayarlayın. İsteyeceğiniz et salçasız veya haşlanmış tavuk, hindi ızgara et, biftek hamburger olabilir.
3- yiyebileceğiniz miktarda sebze veya salata isteyiniz. salatalarınızı sirke ve yağ ile lezzetlendiriniz.
4- kızarmış ağır hamur tatlılarından kaçınınız. müsaade edilen meyveler, sütlü tatlılar, dondurma yenebilir.
5- Şerbet, buzlu meyve suları, jöleler, kahve ve çay günlük sıvı ihtiyacınıza göre alınabilir.
6- haftada 1-2 kez birer duble alınan alkolün böbreğe fazla zararlı etkisi yoktur. aşırı alkol ülserli hastalarda kanama riskinin artmasına, terlemeyi artırarak idrar miktarının azalmasına, tansiyonun yükselmesine sebep olabilir.
7- sigaranın akciğerlerde, damar sistemi ve ülserde olumsuz etkileri vardır. İçilmemesi

böbrek nakli;
1. canlı vericiden (yakın ve uzak akraba, eş)
2. 2. kadavradan
olmak üzere iki kaynaktan yapılır.

transplantasyon sonrası böbrek fonksiyonlarının hemen yerine gelmesi nedeniyle tüm fizik ve psikolojik bozukluklar düzelir. ancak, takılan böbreğin vücutca reddi (rejeksiyon) gibi ciddi bir sorunu da vardır.

gerekli şartlara uyulmazsa rejeksiyon, transplante böbrek için her zaman bir tehlikedir.

genel bilgiler
aralarında kan bağı olanlarda yapılan böbrek nakli çok kez alıcıda iyi uyum gösterir. alıcı ve vericinin çok iyi incelenmesi bu başarıyı artırmaktadır. bu nedenle canlıdan yapılan nakillerin başarı oranı daha fazladır. son yıllarda tedaviye eklenen yeni ilaçlar kadavradan yapılan nakillerin de başarı oranını artırmıştır. İlaç tedavisi ile düşmeyen tansiyon, iltihap kaynağı olan böbrekler varsa bunlar transplantasyondan 3 4 hafta önce ameliyatla çıkarılır.

bÖbrek transplantasyonu
son evre böbrek yetmezliğinin en uygun tedavi şekli böbrek transplantasyonudur.

böbrek transplantasyonunda iki organ kaynağı vardır.

1. canlı verici
2- kadavra

canlı vericiler
1. derecede akrabalar (anne, baba, kardeş ve çocuklar)
2. 2. derecede akrabalar (hala, amca, dayı, teyze) ve akraba olmayan uygun vericiler (b5 gibi) dir

kadavra verici : beyin ölümü olan sistemik bir enfeksiyon ve kanser vb. olmayan kişilerdir

kadavra ve canlı vericilerde a-b-0 kan grubu uyumu ve doku ila negatif crossmatch (rh faktörü önemli değildir) uyumu gerekir.

canlı vericilerde, 1 ve 2 antigen uyumsuzluğu (mismatch) varsa vericiler kabul edilebilir.

kadavrada ise hla b ve dr den birer antigen uyumu ile negatif crossmatch yeterli uyum sayılır.

transplantasyon öncesi alıcı ve vericilerin tüm tetkikleri tamamlanıp, böbrek transplantasyonunun yapılmasına karar verildiğinde alıcı ve verici hastaneye yatırılır ameliyattan üç gün önce alıcının bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlara başlanır ve hasta izole edilir. (tek başına bir odaya alınır)

ameliyatta, böbrek, hastanın kasık bölgesine takılır.

(arter, atardamar, ven-toplardamar) bağlantıları bölgedeki damarlara yapılır, Üreter denen idrar kan ağızlaştırılır

ameliyat sonrası tüm yaşam süresince devam edecek bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlarla tedavi devam eder. hasta ameliyat sonrası 2-3 hafta hastanede yatar, taburcu edildikten sonra periyodik kontrollere gelir.

bÖbrek naklİ yapilan hastalar İÇİn acİl sorunlar klavuzu

böbrek nakli olduğunuz üniteyi günün her saatinde arayabilirsiniz. transplant koordinatörü size yapmanız gereken her şeyi açıklayacaktır.

1. ateşiniz yükselirse
2. İlaçlarınızı karıştırır ve dozlarını unutursanız
3. kısa zamanda aşırı kilo alırsanız (her gün tartılmanız gereklidir. bu vücudunuzda aşırı sıvı biriktiğini, idrarla atamadığınızı gösterir)
4. tansiyonunuz aşırı yükselirse (150/90 ı geçerse)
5. nefes almada zorluk, sıkışma hissi, kanlı köpüklü balgam, karın ağrısı, kusma, ishal, kanlı idrar ve idrar miktarında azalma olması durumunda derhal ameliyat olduğunuz kliniği arayınız