ilk türk devletlerinin genel özellikleri nelerdir

ilk türk devletlerinin genel özelliklerini yazınız.Lütfennn

Türkler, İlkçağ’dan Ortaçağ’ın sonlarına kadar, Orta Asya’dan Uzak Doğu, Hindistan, Orta Doğu, Balkanlar, Orta Avrupa yönlerinde birçok istilâ ve göçler yaparak; geçici ve sürekli yurtlar, devletler ve imparatorluklar kurdular.

Tarihe yön veren bu devletlerin bazıları, “Türk cihan hâkimiyeti ideali” doğrultusunda büyük güç olarak dünyaya egemen oldular. Ayrı isimler taşıyan bu devletler, aslında bir tek devlet ve milletin, Türk Devleti ve milletinin devamı idiler. Değişik adlarla anılmaları, kurucularının, hanedanlarının, beylerinin adlarını devlet adıyla bir tutmalarından ileri geliyordu. Bazen aynı dönemde birkaç Türk devletinin bulunduğunu, hatta bunların birbirleriyle üstünlük kurma savaşı yaptıklarını da görüyoruz. Bu durum başka milletlerin tarihlerinde de görülür. Şu farkla ki, bu milletler zaman zaman varlıklarını devlet olarak koruyamadıkları halde, Tarih boyunca en az bir bağımsız Türk devleti daima bulunmuştur.


Tarih boyunca kurulan Türk devletlerinin sayısı Cumhurbaşkanlığı forsunda 16 yıldızla simgelenen devletlerden ibaret değildir. Cumhurbaşkanlığı forsunda simgelenen Türk devletleri, belki Türk tarihinin en parlak yıldızları idi, ama tarihimizin parlak yıldızları bunlardan ibaret değildir. Bu yıldızların ilki olarak gösterilen Asya Hun İmparatorluğu da şüphesiz ilk Türk devleti değildi. Fakat yakın zamanlara kadar yazılı belgeler bize Türk tarihini ancak Hun Türkleri'nden başlatacak kadar bilgi veriyordu. Bu konuda Çin kaynakları yeterince keşfedilmemiş bir hazine durumunda… Son zamanlarda yerinde yapılan araştırmalar daha eskilere ışık tutacak nitelikte.
(Bkz: Oktan KELE: TRK TARHNE AT YEN SIRLAR-1 - Ayten DiRiER - Kultur Bahcesi ,
Oktan KELE: TRK TARHNE AT YEN SIRLAR-2 (N'DEK BEYAZ PRAMTLER) - Ayten DiRiER - Kultur Bahcesi )

Tarih boyunca kurulan Türk devletlerinin sayısı 118 dolayındadır. Bunlar;
-15 Büyük Hakanlık (İmparatorluk),
-38 Devlet,
-34 Beylik,
-4 Atabeylik,
-17 Hanlık,
-10 Cumhuriyet’ten oluşur.

Hakanlık, Beylik, Atabeylik gibi devlet şekilleri Türklere özgü olup, başka milletler de bu kuruluşları örnek almışlardır.

*HAKANLIK: Türklerin birçok devleti ve çeşitli kavimleri hâkimiyetleri altına alarak kurdukları büyük devletlere Hakanlık veya El denirdi, İmparatorluk halini almamış devletler de bazen yine "İl" veya "El" genel adıyla anılırdı.

İmparatorluk haline gelmiş Türk devleti, geniş coğrafî bölgeleri ve çeşitli toplulukları daha iyi yönetmek için “Doğu Hakanlığı” ve “Batı Hakanlığı” olarak ikiye ayrılırdı. En büyük hükümdar Doğu Türk Eli'nin Hakanı idi ve Batı Türk Eli'nin Hakanı ona tâbi olurdu. Her iki hakanlığın yönetiminde Türk olmayan milletler de vardı. Bu idarî bölünme Hunlar ve Göktürk'lerde görülür. M.Ö. 2. yüzyılda Asya Hun imparatorluğunda Türk hâkimiyetine giren yabancı devletlerin sayısı 26, Attilâ zamanında (M.S. 5. yüzyıl) Batı Hunlara bağlı çeşitli yabancı milletlerin sayısı ise 35 kadardı.

*BEYLİK: Hakana tâbi idiler, ama sınırları belli bir toprağa sahip olup, aslî unsuru Türkler oluştururdu. Kendi sınırları içinde tam bağımsız idiler. Yalnız savaşlarda hakana yardım ederler, diğer zamanlarda da vergi verirlerdi. Büyük Selçuklu İmparatorluğuna bağlı Saltuklu Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlı Karamanoğulları Beyliği, Osmanoğulları Beyliği gibi...

Bazen beylikler çok büyür, gelişir ve hakanlık zayıflayıp çöktüğü zaman onun yerini alırdı. Selçuk Bey, Osman Bey kendi adları ile anılan beylikleri kurmuş, soyları aynı adla anılan imparatorluklar haline getirmişlerdi.

*ATABEYLİK: Başka milletlerin tarihinde pek görülmez. Atabey, Tigin-Melik-Şehzade denilen hükümdarların çocuklarını eğiten, uzak bölgelere tecrübe kazanmaları için gönderildiklerinde yanlarında naip olarak gönderilen bilge kişilere verilen bir ünvandı. Bunlardan bazıları, özellikle merkeze uzak yerde olanlar, devlet zayıfladığı zaman bulundukları yerin idaresini kendi ellerine alır, bağımsızlıklarını ilân ederlerdi. Büyük Selçuklu İmparatorluğu zayıfladığında Tuğteginliler ve Böriler Suriye Atabeyliği'ni, İl-Denizliler Azerbaycan Atabeyliği'ni kurmuşlardı.

*HANLIK: Altın Ordu Devletinin dağılmasından sonra meydana çıkmış siyasî kuruluşlardı. Timur, Özbekistan'ı aldıktan sonra Altın Ordu Devleti dağılmış ve Kıpçak bozkırlarında yaşayan, hanedana mensup yöneticiler arasında taht mücadelesi başlamıştı. Mücadeleyi kazananlar, kendilerine eski Türk devletinin hakanlarını temsil etmek için “Han” veya “Kağan”; kurdukları devlete de "Hanlık" demişlerdir: Peçenek Hanlığı, Uz Hanlığı, Özbek Hanlığı, Kırım Hanlığı, Buhara Hanlığı, Kaşgar-Turfan Hanlığı...

*CUMHURİYETLER: XX.yüzyılda I. ve II. Dünya Savaşları’ndan sonra kuruldular. 1990’da Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra günümüz TÜRKİ Devletleri 1991’de bağımsızlıklarını ilan ettiler.
Batılıların iddia ettiği gibi Türkler’in kurduğu devletler, Nomadlar(bedeviler) gibi tamamen köksüz göçebe değildi. Hayvan sürülerine otlak bulmak amacıyla şekillenen, yaylak-kışlak arasında belli sınırlar içinde gelişen göçebelik vardı ki; günümüzde bile yaylaya çıkma veya yazlık geleneği halinde sürmektedir. 12 hayvanlı takvimleri, Göktürk ve Uygur alfabeleri tam göçebe olmadıklarının kanıtıdır.

Tarih boyunca kurulan Türk Devletleri’nin konumu incelendiğinde, halkalar halinde sürekli Batı’ya kaydıkları görülür. Bunda baş etken, su ve Akdeniz Havzası’nda kurulan medeniyetlerin bir çekim gücü oluşturmasıdır. Akdeniz Havzası’na gelindiğinde kökler derinlere salınmış; kâh Orta Avrupa içlerine genleşerek, kâh Anadolu’nun bağrına çekilerek varlığını sürdürmüştür.

Geçmişteki milenyumların(bin yıllar) başlarında hareketlenen Türkler, ortalarına doğru cihan hâkimiyetini kurarak, sınırların değişmesine yol açtılar. III.Milenyum’un ilk asrının ilk çeyreği olan günümüzde genleşme işaretleri başlamış, ufukta yeni Türk Çağı’nın hüzmeleri belirmeye başlamıştır. En karışık dönemlerde bile cihan hâkimiyetine kısa sürede geçildiği, daha Anadolu Selçukluları zayıflarken parçalanan Anadolu’da en küçük beylikten Osmanlı İmparatorluğu’nun çıktığı unutulmadan, günümüzde birlik ve dirliği bozmaya kalkışanların hadlerini bilmeleri yararlarına olacaktır.

*
Fıtrat değişir sanma, bu kan yine o kandır…

“Bütün kavimler arasında şecaat, cesaret bakımından Türk’lerden üstün, büyük hedeflere ulaşmak için onlardan daha dirayetli hiç biri yoktur. Cenab-ı hak onları arslan sıfatında yarattı.”
İbni Hassul-11.yy

“Yabancı bir ülkeye giden garibi fena bir akıbet bekler. Bunun aksine Türkler, Müslüman bir ülkeye ulaiştıkları zaman, orada saygı ve takdir görürler. Emir ve orduya kumandan olurlar.

Hazreti Adem’den beri bugüne kadar, para ile satın alınan esirlerlerin sultan olduğu hiçbir yerde görülmemiştir. Türkler müstesna…

Türkler denizin derinliğinde midye kabuğu içinde saklı bir inciye benzerler. Değerlerinin takdir edilmesi için denizi bırakarak kralların tacını, gelinlerin kulağını süslemesi gerekir.”
Tarih-i Mübarekşah-12.yy(3)

3-Kaynaklar:
-Laszlo Rasonyi : Tarihte Türklük, Ankara 1971
-Osman Turan : Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyeti, İstanbul-1980

http://ozturkler.com/icerikler.php?id=1

kaynak: TRK DEVLETLERNN GENEL ZELLKLER - Ayten DiRiER - Kultur Bahcesi

A) DEVLET: İslamiyet’ten önce Türkler devlete İL veya EL demişlerdir
Hükümdarların Ünvanları: Türkler Hükümdarlarına Şanyü, Tanhu, Hakan, Han, Yabgu, İlteber, İdi-kut, Erkin gibi ünvanlar vermişledir
Türk Hükümdarlarının Tahta Çıkışı Tarih Boyunca Kaç Değişik Şekilde Meydana Gelmiştir?
1- Hanedan üyeleri arasında siyasi ve askeri mücadeleyi kazanan hükümdar olarak tahta çıkıyordu (En sık rastlanan durum)
2- Hükümdarın rakipsiz aday olması (Bu durumda taht kavgası olmadan başa geçiyordu)
3- Seçim Usulü (Kengeş, toy veya kurultay denilen devletin ileri gelenlerinden oluşan meclisin toplanarak hanedan üyelerinden birini tahta geçirmesi
4)- Ekber ve Erşed (En yaşlı ve Olgun) olanın başa geçmesi (Bu yöntem III Ahmet zamanından itibaren sadece Osmanlı Devletinde uygulanmıştır
Hakanın Görevleri: Hükümdarlık güç ve yetkilerini Tanrıdan ( Tengri ) alan hakanların önde gelen görevi, milletini refah ve barış içinde özgür olarak yaşatmaktı Ayrıca ülke çapında asker toplamak, orduyu idare etmek, devletin yüksek meclisini yönetmek, hakanın görevleri arasındaydı
Hükümdarlık Sembolleri: Türk devletlerinde hakan, idare etme yetkisi ve devlet başkanı sıfatını belirten bazı sembollere sahipli Bunlar otağ (hakan çadırı), taht, tuğ (sancak, bayrak), davul ve sorguç (serpuş)’tur Hakan’ın belirli zamanlarda devlet ileri gelenlerine ve halka, törenlerde resmî ziyafet vermesi hükümdarlık
gereğiydi
Hatun (Katun): Hakanın eşine hatun denirdi Türk devlet idaresinde hatun da söz sahibiydi Savaşlarda hakanın yanında yer alan hatun, devlet adamı gibi eğitilir ve yetiştirilirdi Böylece devlet idaresi ve komşu devletler hakkında bilgi sahibi olur, gerektiğinde devlet başkanlığı yapar, elçi kabul eder ve devlet meclisine katılabilirdi
Veliaht: Hakanın ölümünden sonra onun yerine geçen veliahtın büyük oğul olması gerekli değildi Tahta geçecek kişinin çoğunlukla faydalı ve başarılı olabilecek yeteneğe sahip bir hanedan üyesi olması, ön planda tutulmuştur Ayrıca veliaht küçük yaşta ise, amcasının tahta geçmesi mümkün olabiliyordu
DİKKAT : Tanrı tarafından hakana verildiği düşünülen yönetme hakkının kan aracılığıyla hakanın bütün evlatlarına da geçmiş olduğu düşüncesi, her prensin ( tegin ) tahtta hak iddia etmesine yol açabiliyordu Bu suretle kardeşler arasında doğan taht mücadelesi, üstün gelen tarafın hakan olmasına kadar sürerdi Ancak bu mücadeleler devletin zayıflaması, hatta parçalanmasına dahi yol açabilmektedir
Kimler Türk Devletlerinde Hükümdar Olabilirdi?
Hanedandan olan bütün erkeklerin hükümdar olma hakları vardı (Kardeşler, kardeş çocukları, amca, amca çocukları ve diğer hanedan üyeleri)
Kut Anlayışı Nedir?
Türkler devleti yönetme yetkisinin TANRI tarafından verildiğine inanıyorlardı Tanrı tarafından verilen bu yönetme hakkına KUT diyorlardı KUT’un kan yoluyla hükümdarın tüm erkek çocuklarına geçtiğine inanıyorlardı
Kut Anlayışı Türk Devletlerini Nasıl Etkilemiştir?
Bütün hanedan üyelerinde KUT olduğundan kendine siyasi ve askeri bakımdan güvenen kişi TAHT KAVGASINA girebiliyordu Bu durum Türk devletlerini ya iç savaş sonucu istikrarsızlığa, yada bölünmeye götürüyordu
NOT: Türk töresinde ana-babaya itaat esas olmasına rağmen, hükümdar bunun dışında tutulmuştur Devletin devamı için baba-oğul veya kardeşlerin birbirleriyle mücadelesi normal karşılanmıştır Çünkü bu sayede en güçlü ve en yetenekli kişi devletin başına geçecektir
İkili Yönetim (Çifte Krallık) Nedir?
Türk Devletlerinde hükümdar yönetimi kolaylaştırmak için ülkeyi SOL(Doğu) ve SAĞ(Batı) olmak üzere ikiye ayırırdı Ortada (Merkezde) ise asıl hükümdar bulunurdu Sağ ve Solda ise Hanedan üyelerinden YABGU’lar bulunurdu
Eski Türklerde siyasi teşkilatlanmanın en üst kademesini “İL” meydana getiriyordu
Bodun’lar ve Boy’ların merkezden idare edilmesi sayesinde İl’de birleşmiş olan halk, “töre” denilen ortak idari ve hukuki düzenle yönetilirdi Demek ki Türk”il”i yurdu koruyan, milleti huzur ve barış içinde yaşatan bir siyasi kuruluştur
Türk ilinin özellikleri şöyle özetlenebilir:
1-İstiklal
Bu konuda Asya Hun Devlet meclisindeki şu konuşma (Çin yıllıklarından alıntıdır) Türklerin bağımsızlık hakkındaki bütün görüşünü kısaca özetler:
“İstiklale karşı hayranlık duymak ve bağımlı olmayı yüz kızartıcı saymak bizim geleneğimizdir Atalarımızdan toprakla beraber devr aldığımız devletimizi; Çin ile uzlaşmak pahasına feda edemeyiz Mücadele edecek savaşçılarımız mevcut iken devletimizi korumalıyız”(Çiçi’nin konuşması MÖ58)
2-ÜLKE
Yine bu madde şu güzel örnekle açıklanabilir:
Asya Hun Tanhu’su Motun, komşu Tung-Hu’ların vergi olarak at ve kadın istemelerine fazla itiraz etmemişti Fakat devlet arazisi isteğiyle karşılaştığı zaman ,devlet meclisinde, toprağın devlete temel olduğunu ,kendisinin kimseye arazisini terk et demeye yetkisinin bulunmadığını söylemişti (MÖ209)
3-HALK
Halk deyiminin eski Türkçe karşılığı “KÜN” idi
Özel mülkiyet kişi haklarının ve hürriyetin teminatıdır İnsan şahsi mülke sahip olup onu istediği gibi kullanabilir
4-TÖRE
Türk devletinde halkın hak ve hürriyetini istemesi tabii idi Halkın bu isteği, törenin uygulanması ile karşılanıyordu Töre, eski Türk hayatını düzenleyen hukuki kaidelerin bütünüydü
B) MECLİS VE HÜKÜMET: Türk Meclislerine TOY, KURULTAY veya KENGEŞ denilirdi
Kurultay’da devletin ana meseleleri görüşülür, hükümdarın ölümü, savaş veya milli felaketlerde kurultay toplanırdı
AYGUCI : Hükümet başkanı(başbakan)
BUYRUK : Bakan
TAMGACI: Dış siyaset işlerini yürüten görevliler
Eski Türk Devletlerinde diğer devlet görevlileri şunlardı:
TİGİN: Hükümdar çocukları (Tekin)
ŞAD : Diğer Hanedan mensupları
Bunların dışında İnal, inanç, tarkan, bağa, tudun, çor, külüğ, apa, ataman gibi devlet görevlileri de vardı

kaynak: İlk türk devletlerinin özellikleri - Biraz.gen.tr

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

Kültür:Bir milletin maddi ve manevi değerlerinin tamamıdır. Milletin yaşam tarzıdır.
Medeniyet: Benzer kültürlerin bir araya gelmesi ile oluşan bütüne denir.
Bozkır: Çöl olmayıp, bol otlakları ile hayvancılığa elverişli ve kuru tarıma ortam hazırlayan,
Yarı kurak yaylalardır.
Bozkır Kültürü: Türk tarihinin ilk dönemleri özellikle Asya- Avrupa bozkırlarında geçmiştir. Coğrafya,İklim, bitki örtüsü, yeryüzü şekillerinin toplumların yaşam tarzı üzerinde büyük bir etkisi vardır. Bu nedenle, bozkır iklimi de, Türk kültürünü yönlendiren temel unsur olmuştur. Türk yaşayışı, düşünce tarzı, inancı, dünya görüşü , örf ve adetleri bozkırın derin izlerini taşımıştır.

İslamiyet Öncesi Kurulan Türk Devletlerinin Başlıca Özellikleri:
 Türklerin yaşadığı coğrafya, bozkır özelliği taşır. İklim ve coğrafyaları, hakimiyet anlayışlarını, musiki, din inanışlarını, örf ve adetlerini etkilemiştir.
 Uygur Türkleri hariç, göçebe yaşam tarzını benimsemişlerdir.
 Bağımsızlıklarına düşkünlerdir. Türk halkı devletiyle işbirliği içindedir.
 Hakimiyet, hükümdar ailesinin ortak malı idi. ( Türk devletlerinin en zayıf yönü, saltanat hukukunun sağlam kurallara dayanmamasıdır.)
 Devlet sınırları, milletin ortak malı idi. Hakan bu toprakları korumakla görevli idi.
 Türk Devletleri, Töre kurallarına dayalı bir kuruluştu.

TOPLUM YAPISI

Oguş Urug Boy Budun ( Bodun) ======= İl ( El)
Aile Sülale Boy Millet Devlet
Oguş ( Aile):
 Türk toplumunun en küçük sosyal birimi ailedir.
 Geleneksel Türk ailesi, tarafların eşitliğine dayalı “çekirdek aile” tipindeydi.
( Eski Yunan, Roma ve Slav aileleri, erkek egemenliğine dayanan, geniş aile tipindeydi. Aile Reisi, ailenin diğer fertleri üzerinde kesin söz sahibi idi. Onlara kendi mülkü gibi davranırdı. Kölesi gibi hükmederdi.)
 Evlenen kız, baba ocağından hissesini alarak ayrılırdı. Baba evi en küçük oğlana kalırdı.
 Türklerde tek eşlilik esastı ve kadın özgürdü.
 Toplumda kadın saygın bir yere sahipti.
Urug ( Sülale): Aile birliği ( soy- sülale) anlamındadır. Ailelerin bir araya gelmesi ile oluşur.
Boy: Aileler ve soyların bir araya gelmesi ile boylar oluşur.
 Her boyun başında bir “BEY” bulunur.
 Boy beylerinin görevi; Boyun çıkarlarını korumak, boydaki iç dayanışmayı ve düzeni, adaleti sağlamaktır.
 Boylar, siyasi niteliği olan birimlerdir. Dil ve soy birliğine dayanır.
 Boy beyleri, cesareti, mali kudreti, doğruluğu ile tanınmış, aile reisleri arasından seçimle iş başına gelirdi.
 Boyda; boy beyleri saygın bir yere sahipti. İL( Devlet) dağıldığında, boylar özelliklerini korurdu. Bu nedenle yıkılan bir Türk devletinin yerine yenisinin kurulması kolaylaşırdı. Eski Türklerde ki bu sosyal teşkilat, Türklerin tarih sahnesinden silinmesini engellemiştir.
Budun ( Millet) Boyların birleşmesi ile oluşan, Budunun başında yönetici olarak “HAN “ bulunurdu.
Devlet ( İL= EL) : Türklerde siyasi teşkilatlanmanın en üst kademesidir.
 Budunların birleşmesiyle ( bir merkeze bağlanmasıyla ) İl ( devlet ) oluşur.
 İl (Devlet), belli toprağı, halkı,hukuki düzeni (Töresi ) olan siyasi bir topluluktur.
Devleti Oluşturan Unsurlar: * Halk * Ülke( Vatan ) * Bağımsızlık * Hükümranlıktır.
SOSYAL HAYAT
 Bozkırda sürekli hareket eden ve sıklıkla yer değiştiren Türkler,teşkilatçı olmak zorunda idiler.
 Türk devletlerinde halk sınıflara ayrılmazdı. Toplumda eşitlik esastı. Kölelik ve soyluluk yoktu. Din adamlarına da ayrıcalık tanınmamıştı.
 Halk, ekonomik ve dini özgürlüğe sahipti.
 Göçebe yaşam, Türkleri hayvancılık yapmaya zorlamıştır.
 At, Türklerin yaşantısında önemli bir yere sahiptir. “ At- Avrat- Silah kutsaldır.”
 Değişken ve sert iklimde uzun mesafeler kat etmek zorunda olmaları , atı evcilleştirmelerine neden olmuştur.
 “Atlı Göçebe Medeniyeti” de denilen Türk kültüründe atın evcilleştirilmesi şu sonuçları getirmiştir.
 Türklerin geniş topraklar üzerinde gidip gelmelerini kolaylaştırmıştır.
 Başka kültürlerle irtibatı sağlayıp, Türk kültürünü zenginleştirmiştir.
 Ekonomik hayatta, avcılık da önemli yer tutardı. Av sahneleri, aynı zamanda ok atma ve savaş eğitimi niteliğindeydi.
 Türklerin dini ve ulusal törenlerine, bütün millet katılırdı. “Toy” adını verdikleri şölenler, halkın birlikte yaşama arzusunu geliştirir ve toplumda sosyal dayanışmayı arttırırdı.

DEVLET YÖNETİMİ “ İL yada EL”
Devlet: Sınırları belirli toprağı koruyan , bu toprak üzerindeki milleti refah ve barış içinde, belirli hukuk kuralları çerçevesinde ( Töre) yöneten siyasi bir kuruluştur.
Egemenlik Anlayışı: İlk Türk Devletlerinde, hükümdarlar ülkeyi yönetme yetkisini Tanrıdan almışlardır. Bu yetki ve güce “ KUT” denirdi. Kut, kan yoluyla hükümdar ailesine geçerdi. Yani hakimiyet( hükümdarlık) hanedan üyelerinin ortak malı idi. Veraset sistemi belirli değildir.
 Faydalı Yönü: Hükümdarlık iddiasında bulunanlar içinde en kabiliyetlisinin başa geçme imkanı vardı.
 Zararlı Yönü: Kağan öldüğünde, kut ailesinden gelenlerin başa geçme hakkı nedeniyle taht kavgalarına sebep olmuştur. Bu saltanat mücadelesine, dış baskılar ( entrikalar) da eklenince, Türk devletlerinin parçalanmasına sebep oluyordu.
NOT: Egemenlik anlayışı “kut” inancı taşımasına rağmen, dini özelliği yoktur. Türk hükümdarları insanüstü bir varlık kabul edilmemişlerdir. Kağan, hem kendisi hem de halk için normal bir insandır. İlk Çağ doğu uygarlıklarında olduğu gibi “ Tanrı- Kral” , “ İlah- Kral” özelliğine sahip değildir. Ülke, töreye uygun olarak yönetilirdi.
Siyasi Örgütlenme: İlk Türk Devletlerinde İkili Teşkilatlanma, devletin iki koldan idare edilmesi şeklindedir. İlk devlet teşkilatı Asya Hun hükümdarı Mete zamanında kurulmuştur.
• Güneşin doğduğu yön olan Doğu ( sağ) Türkler tarafından en kutsal yön sayılmıştır. Bu nedenle de ikili teşkilatlanmada doğu ( sağ ) merkez kabul edilmiştir. Kağan merkezde bulunurdu.
• Güneşin battığı yön, batı ( sol) ikinci kısım kabul edilmiştir. Burada ise, iç işlerinde serbest, dış işlerinde büyük kağana ( doğuya) bağlı , Yabgu ( ordu komutanı) unvanlı kağanın kardeşi yönetirdi.
İkili teşkilatlanmada yöneticiler, merkezdeki hükümdarın egemenliği altında TÖRE hükümlerini yürütürlerdi.
HÜKÜMDAR: Ülkeyi yöneten devlet başkanına; Han, Hakan, Kağan, İlteber, İdikut, Tanhu, Şan-yü, unvanları verilirdi.
Hükümdarlık Sembolleri ( Belirtileri)
 Hükümdarın kullandığı unvanlar
 Otağ ( Hakan çadırı ) Kale, saray Orta Çağ da görülürdü.
 Adına bastırdığı para
 Taht ( örgün)
 Tuğ ( Sancak )
 Davul, Sorguç
Not: Bu Sembolleri Kağandan başkası kullanamazdı. Aksi taktirde isyan sayılırdı.
Hükümdarın Görevleri:
 Dağınık Türk boylarını toparlamak, nüfusu çoğaltmak.
 Halka adaletli davranmaktır. Halkı huzur ve refah içinde yaşatmak.
 Meclisi ( Kurultay’ı) yönetmek
 Ordu’ya komuta etmek.
Hükümdar da Aranan Özellikler:
* Bilgelik ( Akıllılık) * Alplik ( Cesaret, kahramanlık ) * Erdemlilik * Adillik
HATUN ( KATUN) : Hükümdar eşidir. Elçi kabul eder, meclise katılırdı. İlk Türk Devletlerinde, Hatunlar söz sahibi idi.
VELİAHT (TİGİN ) : Hükümdar çocukları olan Tiginler, devleti yönetme konusunda deneyim kazanmaları için, ülkenin çeşitli yerlerine “ Şad” unvanı ile yönetici olarak gönderilirdi.
** Her Tigin Taht ta hak iddia edebilirdi. Mücadelede üstün gelen, en güçlü olan yönetimi üstlenirdi.
MECLİS ( KURULTAY): Toy ve Kengeş de denilirdi. İlk Türk Devletlerinde, Ülkenin ekonomik, siyasi,sosyal, dini ve askeri konularının görüşülüp, karara bağlandığı yerdir.
• Kurultaya ; asker, sivil, devlet adamları, boy beyleri, bağlı kavimlerin yöneticileri, hatun katılırdı. Hakan , meclisin doğal başkanı sayılırdı.
Not:İlk Türk Devletlerinde; İlk devlet teşkilatını METE kurmuştur
kaynak: http://www.forumalev.net/soru-lar-ve...ellikleri.html

İlk Türk Devletleri

islamiyet öncesi ilk türk devletleriilk Türk Devletleri denilince akla ilk gelen devletler normalde Asya ve Avrupa’da kurulan devletlerdir. Ancak ilk Türk Devletleri içerisinde ilk Türk topluluğu olan İskitler (Saka) topluluğundan biraz bahsedelim. Kpss Tarih konuların ilk bölümlerinin içerisinde sık sık göze çarpmaktadır Sakalar.

Orta Asya’da yaşamış olan İskitler, Karadeniz’in kuzeyinden Tuna Nehri’ne kadar uzanan bölgede yaşamışlar ve Pers, Asurlular, Urartular gibi devletlerle uzun süre savaşmışlardır. Anadolu, Suriye ve Filistin üzerinden Mısır’a sefer yapmış olan İskitler MÖ VII. yüzyıldan MÖ II. yüzyıla kadar siyasi etkinliklerini sürdürmüşlerdir. Perslerle önemli bir mücadele içerisinde olan İskitler, Alper Tunga ile Pers hükümdarı arasındaki önemli mücadelesinden ötürü ilerde İranlı şair Firdevsi’nin Şehname adlı eserinde konu olarak yerini almıştır.

Şimdi Kpss genel kültür tarih konusu içerisinde yer alan ilk Türk Devletlerini teker teker inceleyelim.

1) Asya Hun İmparatorluğu (MÖ 220 – MÖ 216): Teoman tarafından kurulan , Mete Han zamanında en parlak dönemine ve en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

- Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.

- İlk teşkilatlı Tür devletidir ve Orta Asya’da Türk boylarını tek bayrak altına ilk kez bu devlet toplamıştır.

- Hun akınlarına karşı Çinliler Çin Seddi’ni yapmışlardır.

- Mete Han orduda onluk sistem oluşturarak tüm dünyaya örnek olmuştur.

- MS 48′de Güney ve Batı Hunları olarak ikiye, Güney Hunları da , Güney ve Kuzey Hunları olarak tekrar ikiye ayrılmıştır.

* Kavimler Göçü (375): Kuzey Hunları Hazar Denizi ile Aral Gölü arasındaki Alanların yerlerini işgal ederek onları batıya doğru sürüklemiş, sonrasında Balkanlara ilerleyerek Vandallar, Vizigotlar, Ostrogotlar gibi kavimleri göç ettirmişlerdir. Dünya tarihinin en büyük kitlesel göçü olarak kabul edilen Kavimler Göçü Avrupa’nın birçok yapısında değişiklikler meydana getirmiştir:

- Büyük Roma İmparatorluğu 395 yılında barbar kavimlerin işgalleriyle Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır ve Batı Roma 476 yılında yıkılmıştır.

- İlk Çağ kapanmış ve Orta Çağ başlamıştır.

- Derebeylikler (feodalite) ortaya çıkmıştır. Bunun sebebi siyasi boşlukların oluşmasıdır.

- Bilim ve sanat etkinlikleri durmuş ve skolastik düşünce meydana gelerek kilise ve din adamları güç kazanmıştır.

- Germen kavimlerinin Avrupa’ya göç etmesiyle yeni Avrupa devletleri oluşmuştur.

Kpss lisans tarih konularında yer alan Kavimler göçü Kpss’nin çok önem verdiği bir konudur bu yüzden çok iyi anlaşılmalıdır.

2) Avrupa Hun Devleti: Doğu ve Orta Avrupa’da Kavimler göçü sonucu Balamir Kağan tarafından kurulmuş ilk türk devletleri içerisinde yer alır.

- Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.

- En parlak dönemini Atilla zamanında yaşamış ve Bizans’ı vergiye bağlamıştır. Ayrıca Volga ile Tuna Nehri arasındaki topraklara sahip olmuştur.

- Doğu Roma ve Batı Roma İmparatorlukları üzerine seferler düzenlemiştir.

- Atilla’nın ölümünden sonra zayıflamış ve 486 yılında Germenlerin saldırıları ile yıkılmıştır.

3) I. Göktürk Devleti (552 – 630): Bumin Kağan tarafından kurulan Göktürk Devleti’nin başkenti Ötüken’dir ve Ora Asya’da kurulmuştur. Ülke Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılıp Batı’yı Bumin Kağan’ın kardeşi İstemi Yagbu yönetmiştir.

* İkili Yönetim: İslamiyet Öncesi ilk Türk Devletleri’nde ülke doğu ve batı olmak üzere yönetilirdi. Doğu batıdan üstün sayılır ve Kağan Doğu bölgesinde ülkeyi yönetirdi. İkili yönetim dediğimiz bu sistem ilk Türk Devletleri’nin federal bir yönetim anlayışı olduğunu göstermektedir.

- İlk kez Türk adıyla kurulan devlettir.

- Asya Hun İmparatorluğundan sonra Türkleri ikinci kez tek bayrak altına toplamışlardır.

- İpek Yolu hakimiyeti için Çinliler ve Sasanilerle mücadele içinde olmuşlardır.

- Bumin Kağan’ın ölümünden sonra Çin Baskısı sonucu zayıflamış ve doğu -batı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkler 630, Batı Göktürkler 659 yılında Çinliler tarafından yıkılmıştır.

* Kürşat Ayaklanması: Amacı Çin İmparatorunu esir etmek ve Çin sarayındaki asilzadeleri serbest bıraktırmak olan Kürşat, 639 yılında Çin sarayını basarak başlattığı ayaklanma ile Göktürk Devleti’nin tekrar kurulmasını hedeflemiştir. Fakat 39 Arkadaşı ile birlikte katledilmiştir.
4) II. Göktürk Devleti ( Kutluk Devleti) (682 – 745): ilk Türk devletleri içerisinde yer alan I. Göktürk Devleti yıkıldıktan sonra 50 yıl Çin egemenliğinde kalan Göktürkler, sonradan tekrar ayaklanarak II. Göktürk Devletini Kutluk (İlteriş) Kağan tarafından kurmuştur.

- Bilge Kağan Döneminde en parlak dönemini yaşamıştır.

- Bilge Kağan Kardeşi Kültigin ve Vezir Tonyukuk ile birlikte ülkeyi yönetmiştir.

- Yazıyı kullanan ilk Türk devletidir.

- Göktürk alfabesi ile kendilerine ait ilk alfabeyi kullanmışlardır.

ilk Türk Devletleri içerisinde yer alan Kutluk Devleti, ilk Türkçe yazılı belgeleri olan Orhun Kitabelerini miras bırakmışladır. Sosyal devlet anlayışının benimsendiğini gösteren Orhun Kitabeleri Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgedir. Yazılı Türk Edebiyatının ilk eseri olan Orhun Kitabelerinde Kağan millete hesap verir ve Çin’e karşı verilen bağımsızlık mücadelesi anlatılır. Devletin ve halkın karşılıklı görevlerinin anlatıldığı Orhun Kitabeleri Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir. Bu kitabelerin bağımsızlık mücadelelerini anlatması, Göktürklerin kendilerine ait bir alfabe olması ve adlarında Türk kelimesinin geçmesi sebebiyle Göktürklerin Milli yani Ulusçu bir devlet niteliği taşıdığını söyleyebiliriz.
5) Uygurlar (745 -840): Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından Ötüken bölgesinde kurulmuş olan Uygurlar sonraları Karabalgasun’u başkent yapmışlardır.

- ilk Türk devletleri arasında Yerleşik hayata geçen ilk devlettir.

- Modern tarımla uğraşmışlardır. Bunun için kanallar açılmıştır.

- Kağıt ve matbaayı kullanan ve aynı zamanda ilk kez bu matbaayla kitap basan ilk Türk devletidir.

- Minyatür, tezhip eserleri ve mimari eserler bırak ilk Türk devletidir. Katabalgasun Yazıtları da Uygurlar tarafından bırakılmıştır.

- Göktanrı inancından kopan ve Mani Dini’ni seçen ilk Türk devletidir. Zaten yerleşik hayata geçmesi de Mani Dini’nin etkisiyle olmuştur. Ayrıca Moğolların Türkleşmesine katkıda bulunmuşlardır.

- Orta Asya’da uygarlık olarak çok gelişmiş olan Uygurlar ilk kez kütüphane kuran ilk Türk devletidir.

- Hukuk kurallarını yazılı hale getirmeleri, borç, kira gibi konularla ilgili sözleşme yapılmaları Uygurların hukuk alanında geliştiğini göstermektedir.

- Kendilerine ait olan Uygur alfabesini oluşturmuşlardır.

- Kırgızların saldırıları sonucu yıkılan Uygurlar, Kansu ve Turfan Uygurları olarak ikiye ayrılmışlardır. Kansu bir diğer adı Sarı Uygurlar Çin’de kurulmuş ve Moğollar tarafından yıkılmıştır. Doğu Türkistan’da kurulan Turfan Uygurları sonradan Moğolların egemenliği altına girmiş ve onların Türkleşmesini sağlamışlardır. Turfan Uygurları günümüzde Çin’de Sincan Uygur Özerk Bölgesinde yaşamaktadırlar.

6) Avarlar ( Juan Juanlar) ( 560 – 805): Günümüzdeki Macaristan ve Romanya’yı içine alan güçlü bir devlet yapısına sahip olan Avarlar, ilk kez İstanbul’u kuşatan Türk boyudur. Ancak bu kuşatmalardan sonuç alamamışlardır. Bunların dışında Avrupa’daki Slav topluluklarını askerlik alanında etkilemişlerdir.

7) Kırgızlar (840 – 1207): Orta Asya’da egemenlik kuran son Türk boyu olan Kırgızlar, aynı zamanda Moğol hakimiyetine giren ilk Türk boyudur. Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı Kırgızlardan miras kalmıştır ve Kırgızlar günümüze kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.

8) Hazarlar (630 – 968): Hz Osman zamanında İslam ordularının kuzeye ilerleyişini engelleyerek İslam orduları ile ilk kez çarpışan devlet olmuştur. Bu hamleyle İslamiyet’in Kafkaslara ulaşmasını engellemişlerdir. Yahudiler dışında Museviliği benimseyen tek topluluktur. Çeşitli dinlere mensup tüccarların serbestçe ticaret yapabilmeleri, ülkedeki davaların iki Müslüman, iki Hristiyan, iki Musevi ve bir Şamanist olmak üzere toplamda 7 üye tarafından görülmesi ve ibadethanelerin yan yana kurulabilmesi Hazarların değişik dinlere hoşgörüsü olduğunu göstermektedir.

9) Bulgarlar (583 – 665): ilk Türk devletleri içerisinde yer alan Bulgarlar, Oğuzlardan ayrılarak Balkanlara yerleşmişlerdir. Hazarların işgalleri sonucu Tuna (Hristiyan olmuşlardır.) ve İtil Bulgarları (Müslüman olmuşlardır.) olmak üzere ikiye ayrılmışlardır.

10) Karluklar: İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur. ilk Türk devletleri içerisinde yer alan Karluklar, sırasıyla Göktürk ve Çin egemenliği altında yaşamış ve daha sonra bağımsız olmuşlardır. II. Göktürkler tarafından yıkılmış, sonra Uygurların egemenliği altında yaşamışlardır. Daha sonraları tekrar bir kurulma yaşasalar da en son Moğollar tarafından yıkılmıştır.

Talas Savaşında Arapları destekleyerek kazanmalarını sağlayan Karluklar, ilk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlıların kuruluşunda önemli rol oynamışlardır.
11) Türgişler (659 – 766): İlk kez para bastıran Türk devleti olan Türgişler, Müslümanlara karşı çok direnmiş ve İslamiyet’in Orta Asya’ya yayılmasını ciddi şekilde engellemişlerdir. Türgişer ayrıca Uygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk devletidir.

12) Macarlar: ilk Türk devletleri içerisinde yer alan Macarlar, Volga Nehri civarında yaşamışlar ancak Peçeneklerin baskısı sonucu bugünkü Macaristan topraklarına yerleşmişlerdir. Zaman içerisinde Slav topluluklarıyla asimile olmuşlardır.

13) Peçenekler: Orta Asya’dan batıya göç eden bu Türk topluluğu devlet kurmayı başaramamıştır.

14) Oğuzlar: En kalabalık Türk boyu olup 24 boydan meydana gelmiştir. Selçuklular ve Osmanlılar gibi önemli devletlerin kuruluşunu sağlamış olan Oğuzlar, Kumanlar (Kıpçaklar) ile yapmış oldukları mücadele ile Dede Korkut Hikayelerine konu olmuşlardır. Devlet kurma yeteneği en gelişmiş Tür boyu olan Oğuzlar hem Orta Asya hem de Avrupa’da egemenlik kurmuşlardır.

15) Kumanlar (Kıpçaklar): Ruslarla mücadele etmişlerdir. Karahitayların baskısı sonucu batıya göç etmişlerdir.

16) Sibirler (Sabirler): Bugünkü Sibirya adı Sabirlerden gelmektedir. Bizans ve Sasanilerle mücadele etmiş olan Sibirler Avarların baskısı sonucu Doğu Avrupa’ya yerleşmişlerdir.

17) Akhunlar: ilk Türk devletleri içerisinde yer alan Akhunlar, Büyük Hun devletinin yıkılışı sonrası Çin baskısıyla beraber Afganistan’ın kuzeyine yerleşmişlerdir. Göktürkler ve Sasanilerin baskısı sonucu yıkılmışlardır.

Merhabalar sanırım yazmış olduğunuz yazıların bır kısmını yanlış yazmışsınız.Lütfen düzeltin.Cevaplara çok ihtiyacım var.