Aşağıçiğil Kasabası Ilgın

Çiğil Türkleri Çiğil Türkleri; İlk Müslüman Türk Devleti “ Karahanlılar Devleti ” ni kuran, büyük bir kavimdir. Bu kavimleri tanıtmak aslında tarihçilerin görevidir.
Ancak bu konuda boşluk hissedildiğinde, halk kültürü araştırmacıları devreye girerek bu boşluğu doldurmaktadır. Çiğil Türkleri ülkemizin muhtelif yerlerinde, Avrupa ’ da ve Orta Asya ’ da geniş bir çoğrafyada halen yaşamaktadır. Konya ’ mızda yaşadıkları bölgeler,

Aşağı Çiğil, Yukarı Çiğil Kasabaları ve Karapınar ’ ın Çiğil Köyleri ’ dir

. Bu bölgelerde yaptığım araştırmalarda, özellikle “ yer adları ” bunu ispatlamaktadır. Bu haftaki yazımızda, siz değerli okuyucularımıza “ Çiğil Türkleri ” hakkında bilgi vermek istiyorum. Çiğil Türkleri ’ nin İslamiyete yaptıkları hizmetler ile, kültür ve sanatları ile ilgili bilgileri daha sonraki haftalarda sizlere sunacağım. Çiğil; Ortaçağ ’ da, Orta Asya ’ da yaşayan bir Türk kavminin adıdır. Ord.Prof.Dr.A.Zeki Velidi Togan Çiğil kelimesinin “ iç oğlan ” anlamına gelen “ iç-gil ” kelimesinden geldiğini belirtmektedir.(1) Bu kelime tarama sözlüğünde “ çiğin ” olarak kullanılmıştır. Eski Türklere ait İran rivayetine göre cihanşumul bir Türk Devleti kuran Çiğil Türkleri ’ nin şehir merkezi, Isık Gölü ’ nün batısındaki Koçukarbaşı ve Zerefşah kıyısındaki Bakırkale, Beykend ve Kaşgar idi. Bu devletin hükümdarı Tunga Alp ’ dir. Tunga Alp hükümdar, İranlılar ile savaşıp, galip gelince Hamun Gölü taraflarına ve İran içlerine kadar ilerlemiş, burada yenilince Altaylar ’ ın doğusundaki büyük göllerdin birinin (Koso-Göl veya Baykal) civarına Ruyi Diz şehrine çekilmiş, son olarak memleketin batı kısmı olan Azerbaycan ’ a gelmiş, orada İranlıların eline geçerek öldürülmüştür.

Onuncu yüzyılda yazılmış, yazarı bilinmeyen Farsça Hududu ’ l-Alem adlı coğrafya eserine göre, Çiğiller
Türklerine genellikle Çiğiller denilmiş ve böyle yazılmıştır), güneyde Tohsilere, kuzeyde Kırgızlara,
Karluklara komşu idiler. Bir kısmı göçebe, bir kısmı da yerleşik olup az sayıda fakat güzel kasaba ve
vardı. Başlıca zenginlikleri at, koyun, deve ve sığır sürüleri idi. Bazıları aya ve yıldızlara taparlardı.
hayırsever insanlardı ve hanları da kendilerindendi.(3) 842 yılında Çiğil Türkleri Yağma Oymağı ile birlikte Karahanileri ayakta tutarak, Türkistan ’ ın idaresinde
sahibi olmuşlardır. 760 yılından itibaren Yağma Oymağı ile beraber Kaşgar, Fergane ve Taşkent
idare etmişlerdir. (4) Onbirinci yüzyılda Kaşgarlı Mahmud, Çiğiller ’ in üç kola ayrıldıklarını belirttikten sonra bu kollardan
göçebe olup, Barshan ’ ın kuzeyindeki Kuyas Kasabası ’ nda yaşadığını söylüyor. Yerleşik olan öbür iki
birisi, Tıraz (Talas) yakınlarında bir kasaba, öteki de Kaşgar bölgesindeki bazı köyleri oturuyordu.
Mahmud, Oğuzlarla Çiğiller arasında eski çağlarda savaşlar olduğunu, bu yüzden aralarındaki düşmanlığın kendi zamanına kadar sürüp geldiğini de yazmaktadır. Yine aynı yazar, Oğuzların Ceyhun ırmağından
Çin ’ e kadar olan yerlerdeki bütün Türklere yanlış olarak Çiğil adını verdiklerini de söylemektedir.
Onbirinci yüzyılın ikinci yaryısında Maveraünnehr ’ e yayıldıkları anlaşılıyor. Nitekim Selçuklu Sultanı Melikşah, Semerkant üzerine yaptığı bir seferde onlarla karşılaşmıştır. Hatta bunlar, kendilerine
bulunmadığı için, Melikşah ’ a sitem etmişlerdir. Çiğiller İslam Ülkelerinde güzellikleri ve cesaretleri
tanınmışlardır. Farsça sözlüklere giren Çiğil, Türkistan ’ da güzellikleriyle tanınmış bir şehir olarak açıklanmıştır.(5) Çiğil Türkleri öztürkçe konuşurlardı. Şiveleri de tekti. Kızgız, Oğuz, Tuhsi, Yağma, Iğrak ve Çaruk
şiveleri de Çiğil şivesinin aynısı idi.( 6 ) Çiğil lehçesinin, Orhun Abideleri ’ nin dilinden hiçbir farkı
Ondördüncü asırda Çiğil kabilesi Karluk, Tukhsı ve Argu Kabileleri ile birlikte Çu havzasına 12. ve 13.
önce yerleşmiş, bu asırda bir ara ortadan kaybolmuşlar, kaybolunca buraya yeni oymaklar yerleşmiştir.( Bulgar kabilelerinden Eşgil, Tukhsi ve Kasan kabileleri Çiğil Türkleri ’ ndendir. Macarların Sze ’ kely
Çiğil Türkleri ’ nin Doğu Avrupa ’ da yaşadığı dönemlerde orada kalan uzantılarıdır.(10) Semerkant ’ ta, Yağma Kabilesi ile birlikte yaşayan Çiğil Türkleri 1090 yılında Selçuklu hakimiyetine
ayaklandılar. Semerkant valisi kaçmak zorunda kaldı. Doğu Karahanlı sülalesinden Yakup-Tekin ’ i
davet eden Çiğiller, kısa zamanda ona karşı ayaklandılar. Bu ayaklanmayı duyan Melikşah, daha
ayrıldığı Semerkant ’ a gelerek Yakup-Tekin ’ i yakalayıp, durumu sakinleştirerek İstihan ’ a geri dönmüştür. (11) Çiğil Türkleri ’ nin sembolu “ arslan ” idi. DİPNOTLAR: 1. Ord.Prof.Dr.A.Zeki Velidi Togan. Umumi Türk Tarihi ’ ne Giriş. İ.Ü.Ed.Fak.Yayınları.-1534. İstanbul
s.22 2. Ord.Prof.Dr.Togan. a.g.e. s.19 3. Türk Ansiklopedisi. Cilt 12 s.2 4. Ord.Prof.Dr.Togan. a.g.e. s.431 5. Türk Ansiklopedisi. Cilt 12. s.2 6. Kamuran Gürün. Türk Tarihi. İstanbul-19.. s.102 7. Prof.Dr.Faruk Sümer. Oğuzlar (Türkmenler) İstanbul-198/ s.557 8. Ord.Prof.Dr.Togan. a.g.e. s.82 9. Ord.Prof.Dr.Togan a.g.e. s.198 10. Ord.Prof.Dr. Togan a.g.e. s.158 11. Gürün. A.g.e. s.320 Çigiller kimdir? “ 10. ve 11. yüzyıllardaki en tanınmış Türk topluluklarından biri de Çigiller ’ dir. Bunların aslında Karluklar
bir boyunu teşkil ettikleri, Mervezi ’ ye dayanılarak kaydedilmişti. Çigiller, o kadar büyük bir topluluk
daha 10. yüzyılda müstakil bir Türk kavmi sayılmışlardır. Hududu ’ l-alem ’ de Çigiller ’ e dair şu bilgiler veriliyor: Bu Çigiller aslında Karluklar ’ dandır. Bunların
çoktur. Çigil ülkesinin doğu ve güneyini Karluk ülkesi, batısını Topsılar ’ ın yurdu teşkil eder; kuzeyi
Kırgızlar ’ ın yurdudur. Karluk ve Kırgız ülkelerinde ne gibi nesneler var ise, Çigil ülkesinde de aynı şeyler bulunur. Onların
çoktur. Çigiller ’ in ekserisi çadır ve alçıklarda yaşar; şehir ve köyleri azdır; servetlerini sığır, koyun ve
eder. Çigiller ’ den bazıları güneşe ve yıldızlara tapar. Onlar iyi tabiatlı, cana yakın, şefkatli insanlardır. Hükümdarları kendilerindendir. Çigiller ’ in varlıklarını 11. yüzyılda kuvvetle korudukları görülüyor. Kaşgarlı onlardan göçebe bir
Kuyaş ’ ta yaşadını söylüyor. Kuyaş ’ ın, İli ırmağı üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Yine aynı müellifimiz bir bölüğünün de Taraz yakınında bulunduğunu yazıyor ki bu, el-Mukaddesi ’ nin zikrettiği Çigil kasabasındakiler olacaktır. Çigiller ’ den üçüncü bir kol da Kaşgar köylerinde yaşıyordu. Buna göre 11. yüzyılın ortalarında
arasındaki yerleşik hayata geçme faaliyetleri gelişmiştir. Onlardan göçebe hayat geçirenleri ancak
havzasındaki Kuyaş ’ ta yurt tutmuş olanlarıdır. Bundan başka aynı yüzyılda Maveraün-nehr ’ de de Çigiller ’ den kalabalık bir topluluğun yaşadığını
Ancak 12. yüzyıldan itibaren Çigiller ’ in adlarına rast gelinemiyor. Bu husus şüphesiz onların hemen tamamıyla yerleşik hayata geçmeleriyle ilgilidir. Anadolu ’ da beş veya daha ziyade Çigil adının görülmesi Çigiller ’ den bazı mühim zümrelerin bu ülkeye
olduklarını gösterir. Bunların Moğol istilasından önce gelmiş olmaları çok daha muhtemeldir. Son
gençlerinin yakışıklılıkları, cana yakın ve sevimli olmaları ile İran edebiyatında akisler yapmış olduklarını
kaydedelim. ” (Faruk Sümer, Eski Türklerde Şehircilik, S.69-70)
alıntıdır