ORAN – ORANTI
A. ORAN
a ve b reel sayılarının en az biri sıfırdan farklı olmak üzere, http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir01.gif ye a nın b ye oranı denir.
• Oranlanan çokluklardan ikisi aynı anda sıfır olamaz.
• Oranın payı ya da paydası sıfır olabilir.
• Oranlanan çoklukların birimleri aynı tür olmalıdır.
• Oranın sonucu birimsizdir.
B. ORANTI
En az iki oranın eşitliğine orantı denir. Yani http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir02.gif oranı ile http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir03.gif nin eşitliği olan http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir04.gif ye orantı denir. Bu orantı a : c = b : d biçiminde de gösterilebilir.
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir05.gif ise, a ile d ye dışlar, b ile c ye içler
denir.
C. ORANTININ ÖZELİKLERİ
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir06.gif
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir07.gif
3) m ile n den en az biri sıfırdan farklı olmak üzere,
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir08.gif ise, (k ya orantı sabiti denir.)
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir09.gif
4) a : b : c = x : y : z ise,
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir10.gif
Burada, a = x . k
b = y . k
c = z . k dır.
D. ORANTI ÇEŞİTLERİ
1. Doğru Orantılı Çokluklar
Orantılı iki çokluktan biri artarken diğeri de aynı oranda artıyorsa ya da biri azalırken diğeri de aynı oranda azalıyorsa bu iki çokluk doğru orantılıdır denir.
x ile y çoklukları doğru orantılı ve k pozitif bir doğru orantı sabiti olmak üzere, y = k . x ifadesine doğru orantının denklemi denir. Bu denklemin grafiği aşağıdaki gibidir. (x > 0 ve y > 0)
• İşçi sayısı ile üretilen ürün miktarı doğru orantılıdır.
• Bir aracın hızı ile aldığı yol doğru orantılıdır.
2. Ters Orantılı Çokluklar
Orantılı iki çokluktan biri artarken diğeri aynı oranda azalıyorsa ya da biri azalırken diğeri aynı oranda artıyorsa bu iki çokluk ters orantılıdır denir.
x ile y çoklukları ters orantılı ve k pozitif bir ters orantı sabiti olmak üzere, http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir11.gif ifadesine ters orantının denklemi denir. (x > 0 ve y > 0)
Bu denklemin grafiği aşağıdaki gibidir.
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_sekil02.gif
• İşçi sayısı ile işin bitirilme süresi ters orantılıdır.
• Bir aracın belli bir yolu aldığı zaman ile aracın hızı ters orantılıdır.
a, b ile doğru c ile ters orantılı ve k pozitif bir orantı sabiti olmak üzere, http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir12.gif
E. ARİTMETİK ORTALAMA
n tane sayının aritmetik ortalaması bu n tane sayının toplamının n ye bölümüdür.
Buna göre, x1, x2, x3, ... , xn sayılarının aritmetik ortalaması, http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir13.gif
• a ile b nin aritmetik ortalaması http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir14.gif
• a, b, c biçimindeki üç sayının aritmetik ortalaması, http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir15.gif
• n tane sayının aritmetik ortalaması x olsun.
Bu n tane sayının herbiri; A ile çarpılır, B ilave edilirse oluşan yeni sayıların aritmetik ortalaması Ax + B olur.
F. GEOMETRİK ORTALAMA
n tane sayının geometrik ortalaması bu sayıların çarpımının n. dereceden köküdür.
Buna göre,
x1, x2, x3, ... , xn sayılarının geometrik ortalaması
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir16.gif
• a ile b nin geometrik ortalaması (orta orantılısı) http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir17.gif
• a, b, c biçimindeki üç sayının geometrik ortalaması, http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir18.gif
• a ile b nin aritmetik ortalaması geometrik ortalamasına eşit ise a = b dir.
G. HARMONİK (AHENKLİ) ORTA
x1, x2, x3, ... , xn sayılarının harmonik ortalaması
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir19.gif
• a ile b nin harmonik ortalaması
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir20.gif
• a, b, c gibi üç sayının harmonik ortalaması
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir21.gif
• İki pozitif sayının aritmetik ortalaması A, geometrik ortalaması G ve harmonik ortalaması H ise,
I) G2 = A . H dır.
II) H £ G £ A dır.
H. DÖRDÜNCÜ ORANTILI
http://www.torpil.com/servisler/oss_...an_kesir22.gif orantısını sağlayan x sayısına a, b, c sayıları ile dördüncü orantılı olan sayı denir.
