Mısır ve Boğazlar Sorunu (1831

Mısır ve Boğazlar Sorunu (1831 - 1841)

Yunan Devleti kurulunca, Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'ya vaad edilen Mora valiliği verilemedi. Mehmet Ali Paşa Mora yerine Suriye valiliğini istedi. İsteği kabul edilmeyince de isyan etti. Mısır kuvvetleri, üzerlerine gönderilen kuvvetleri yenerek Konya'ya kadar ilerlediler. II. Mahmut Avrupa devletlerinden yardım istedi. Bu isteğe yalnızca Rusya olumlu cevap verdi. Rusların İstanbul'a gelmesinden korkan İngiltere ve Fransa'nın araya girmesiyle Kütahya Antlaşması imzalandı (1833).
Buna göre; Mehmet Ali Paşaya Mısır valiliğine ek olarak Girit ve Suriye valiliği, oğlu İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana valiliği verilecekti.
Kütahya Antlaşması iki tarafı da memnun etmedi. II. Mahmut yeni bir savaş durumunda İngiltere ve Fransa'ya güvenemediğinden Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşması'nı yaptı Buna göre;
Osmanlı Devleti bir savaşa girecek olursa Rusya asker göndererek yardım edecekti.
Rusya bir savaşa girecek olursa Osmanlı Devleti Rusya'nın isteğine göre Boğazları kapatacaktı.
Antlaşma sekiz yıl yürürlükte kalacaktı.
II. Mahmut 1839'da Mehmet Ali Paşa üzerine bir ordu gönderdi. Ancak gönderilen ordu Nizip Savaşı'nda yenildi. Hünkar İskelesi Antlaşması gereği Rus donanması İstanbul'a geldi. İngiltere ve diğer Avrupa devletleri araya girdi. Bunun üzerine Londra Antlaşması ile Mısır sorunu çözüldü (1840). Buna göre;
Mısır'ın yönetimi Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakıldı.
Mısır'ın dış işlerinde Osmanlı Devleti'ne bağlı kalması ve yıllık vergi ödemesi kabul edildi.
1841'de Hünkar İskelesi Antlaşması'nın süresi bitti. İngiltere ve Fransa'nın girişimleri ile Londra'da bir konferans toplandı ve Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. Buna göre;
Boğazların yönetimi Osmanlı Devleti'nde kalacak
Barış zamanında Boğazlar savaş gemilerine kapalı, ticaret gemilerine açık olacaktı.
MISIR SORUNU
Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mısır’da güçlü bir yönetim,ekonomi, ordu ve donanma oluşturmuştu. Mora İsyanı’nın bastırılmasında yardım istenince, Mora ve Girit valiliğini istemiş fakat Edirne antlaşmasıyla Mora’da Yunanistan kurulunca, Mora’ya karşılık Suriye valiliğini istemiştir. II. Mahmut Girit’i vermekle beraber Suriye valiliğini vermemiş, bunun üzerine Mehmet Ali Paşa isyan etmiştir. Oğlu İbrahim paşa komutasındaki Mısır ordusu Suriye’yi ele geçirmiş,Osmanlı ordusunu Adana ve Konya’da mağlup ederek Kütahya’ya kadar ilerlemiştir. İstanbul tehlikeye girince II. Mahmut Rusya’dan yardım istemek zorunda kalmıştır. Rus donanma ve ordusu İstanbul önlerine gelince bu durumdan İngiltere ve Fransa rahatsız olmuştur. Onların müdahalesi ile sorun uluslar arası bir hal almış ve Kütahya Antlaşmasıyla belli bir süre için çözüme kavuşturulmuştur.
MISIR VE BOĞAZLAR SORUNU ® ™ ©
III.Selim Mehmet Ali’yi Mısır Valiliğine atadı.Böylece Mısır’da Kavalalı Mehmet Paşa dönemi başladı.
Otoriteler bir yönetim kuran Mehmet ali kısa sürede Mısır’ı kalkındırdı.Gelirlerini arttırdı.Avrupa’da kendisine büyük bir hayranlık uyandırdı.Fransa’nın yardımı ile güçlü bir ordu kurdu.Bu ordu ile ;
a) 1807’de İngilizlerin Mısır’ı işgal etmesi önlendi.
b) 1812’de çıkan Vehhabi isyanı bastırıldı.
c) 1822’de II.Mahmut’un isteği üzerine , Moraya asker gönderilerek rum isyanı bastırıldı.
MISIR İSYANI’NIN NEDENLERİ :
1. Mehmet Ali’nin Mısır’da kendi soyunun yönetiminde bağımsız bir devlet kurmak istemesi.
2. Mora Valiliğinin Mehmet Ali’ye verilmemesi.
3. Mehmet Ali’nin 1828 Osmanlı-Rus Savaşı’nda padişahın istediği yardımı göndermemesi.
4. Padişah II.Mahmut’un valiyi kiskanmasi ve kin tutmasi
İsyan 1830’da başladı.Mehmet Ali’nin oğlu İbrahim Paşa Osmanlı ordularını birçok kez yenerek İstanbul üzerine yürümeye başladı. O zamana kadar olayı İmparatorluğunun bir iç sorunu olarak gören İngiltere müdehale ederek savaşı durdurdu.
Not: Bu isyanda Fransa açıktan açığa Mehmet Ali’yi destekledi. İngiltere başlangıçta tarafsız kalınca Padişah II.Mahmut “Denize düşen yılana sarılır” diyerek Rusya’dan yardım istedi.Bir Rus filosu boğazı geçerek İstanbul’a geldi.İşte o zaman İngiltere tarafsızlığını bırakarak olaya karıştı.
KÜTAHYA ANTLAŞMASI 1833
Nedeni : Rusların boğazlardan çekilmesini isteyen İngiltere Osmanlı Devleti ve Mısır valisi arasında bu antlaşmayı sağlamıştır.
Hükümleri :
1. Mehmet Ali Paşa’ya Misir’dan başka Suriye ve Girit valilikleri de verildi.
2. Oğlu İbrahim Paşa’ya Adana ve Cidde valilikleri verildi.
Not: Antlaşma her iki tarafi da tatmin etmedi. Padişah çok şey kaybettigini ,Mehmet Ali, hiçbir şey alamadigi savunuyordu.Bu nedenle savaş yeniden başlayabilirdi.
HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI 1833
Nedenleri : Kütahya Antlaşmasina ragmen Ikinci Mahmut , Mehmet Ali Paşa’nin yeni bir saldirisindan çekiniyor ve bu konuda Ingiltere ve Fransa’ya güvenmiyordu. Bu nedenle Ruslar ile bu antlaşma imzalanmiştir.
Hükümleri :
1. Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı Devleti sadece boğazları kapıyacak.
2. Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa Rusya askeri yardımda bulunacak , yalnız bu ordunun masraflarını Osmanlı Devleti karşılayacak.
3. Bu antlaşma 8 yil süreli olacak.
Not : Osmanlı Devleti’nin Boğazlar ile ilgili egemenlik hakkını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır.
Yorum : Bu antlaşma ile Dünya’da bir Bogazlar Sorunu başlamiştir.
LONDRA SÖZLEŞMESI 1840
Nedeni : Kütahya Antl. Memnun olmayan Osmanlı Devleti ve Kavalalı arasında yeniden savaşlar başladı.Nizip savaşında Mısır orduları Osmanlı orduları yendi.Bu durumda hünkar iskelesine göre Rusların müdahalesini istemeyen İngiltere ,Londra’da bir konferans düzenledi.
Hükümleri :
1. Mısır, Osmanlılarda kalacak , yönetimi ise Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakılacaktı.
2. Mısır ,Osmanlı Devletine yıllık vergi ödeyecekti.
3. Suriye , Girit ve Adana Osmanlı Devletine yeniden verilecekti.
Sonuç :
Fransa’ya güvenen Mehmet Ali Paşa bu koşullari kabul etmedi. Fakat Osmanli-Ingiliz ortak kuvvetlerine yenilince kabul etmek zorunda kaldi.
Yorum : Böylece Mısır sorunu çözümlenmiştir.
LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ 1841
Nedenleri : Osmanlı Devletinin Rusya ile imzaladığı Hünkar İskelesi Antlaşmasının yürürlük süresi bitince , İngiltere’nin girişimi sonunda İngiltere , Osmanlı Devleti ,Rusya , Avusturya , Prusya ve Fransa arasında Lodra sözleşmesi imzalandı.
Buna göre ;
1. Boğazlar Osmanlı devletinin egemenliğinde kalacak.
2. Barış zamanında Boğazlardan hiçbir savaş gemisi geçemiyecekti.
Not: Bu sözleşme bogazlar ile ilgili olarak imzalanan ilk uluslar arasi sözleşmedir.
MACAR MÜLTECİLER SORUNU 1848
Avusturya’ya karşi ayaklanan Macarlar Osmanli Devletine sigindi. Osmanli Devletinin Macar mültecileri geri vermemesi Avrupa’da sayginligini arttirdi. Ayrica Kirim savaşinda Ingiltere’nin ve Fransa’nin Osmanli Devletine yardim etmesinin nedenlerinden biri oldu.
KIRIM SAVAŞI (1853-1856)
Nedenleri:
1. Macar mültecilere Osmanlı devletinin sahip çıkması.
2. Kudüs’te Fransızlarla Ruslar arası çıkan “kutsal yerler” sorunu
3. Rus çarının hasta adam deyimini kullanarak İngiltere’ye Osmanlı topraklarının paylaşılması önermesi.
4. Osmanlı Devletinin ıslahat hareketleriyle güçlenmesinin Rusya’nın işine gelmemesi.
5. İstanbul’a olağanüstü elçi olarak gelen Prens Mençikof’un kabul edilemez isteklerde bulunması.
İsteklerini zorla kabul ettirmek isteyen Rusya , Eflak ve Boğdan’ı işgal etti. Böylece yeni bir Osmanlı Rus savaşı başlamış oldu.
Ruslar 30 Kasım 1830'da Sinop'ta bulunan Osmanlı donanmasını yaktılar.Kafkaslardan saldırarak doğu anadoluyu işgale başladılar.
Sinop baskınından sonra İngiltere , Fransa ve Piyemonte krallığı , Osmanlı Devletinin yanında savaşa katıldılar. Birleşik kuvvetler Kırım'ın Sivastapol bölgesine saldırdı.Böylece Osmanlı-Rus savaşı Kırım savaşına dönüştü.Aylarca süren siper savaşlarından sonra Rusya yenilgiyi kabul edererk barış istedi.Doğuda ise Ruslar 1855'te Kars'ı aldı.

Not: Osmanlı Devleti ilk borç parayı bu savaş sırasından 1854'te İngiltere'den aldı.
- Florans Naytingeyt adlı İngiliz genç kızı gönüllü hemşireliği başlattı.
- Piyomente bu savaşa , İtalyan birliği kurarken Fransa'nın desteğini sağlamak için katıldı.
PARİS ANTLAŞMASI 1856
Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalandı.
1. Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılarak , Avrupa Devletler Hukukundan yararlanması kabul edildi.
2. Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğü Avrupa Devletlerinin toplu garantisi altına alındı.
(Osmanlı Devletinin kendisini koruyamayacağı kanıtlandı.)
3. Eflak ve Boğdan'a özerklik verilecekti.
4. Karadeniz tarafsız bir eniz olacak , bütün devletlerin savaş gemilerine kapalı , ticaret gemilerine açık bulunacaktı.Osmanlı Devleti ve Rusya , bu denizde donanma bulundurmayacak , tershane kuramaycaktı.
5. Tuna nehrinde ticaret serbest olacaktı. Kontrolü anlaşmayı imzalayan devletlerin oluşturacağı bir komisyon sağlayacaktı.
6. Boğazlar , 1841 Londra sözleşmesine göre yönetilecekti.
7. Taraflar bu savaş sırasında aldıkları yerleri geri verecekti.
8. 1856 Islahat Fermanına göre yapılacak İslahata hiçbir Avrupa devleti karışmayacaktı.
Not:
- Antlaşmaya Osmanlı Devleti , İngiltere, Fransa , Rusya ve Piyemonte imzaladı .Ayrıca Kırım savaşına katılmayan Avusturya ve Prusya'da antlaşmayı imzaladılar.
- Antlaşmada, Osmanlı Devleti ile yenile Rusya'nın eşit koşullarda düşünülmesi dikkat çekicidir.
- Rusya'nın karadeniz ve boğazlara inmesi bir süre için önlenmiştir.
- Islahat fermanı bu antlaşmanın 9 . maddesinde yer almıştır.Amaç iç işlerine karışılmasını önlemektir.
PAN İSLAVİZM
Rusya'nın balkanlarda yaşayan tüm Slav kökenlileri birleştirme düşüncesidir.19.yy ikinci yarısında ortaya çıkmıştır.Amaç balkanları kullanarak sıcak denizlere inmektir
OSMANLI -RUS SAVAŞI (93 HARPİ-1877-1878)
Nedenleri:
1. 1870'de İtalya , 1871 Almanya birliğinin kurulması ile Avrupa güçler dengesinde önemli değişiklerin olması.
2. Avrupadaki siyasal olayları izleyen İngiltere ve Fransa'nın 1870 'de Rusya 'nın Karadeniz'in tarafsızlığını bozmasına engel olmamaları.
3. Rusya'nın pan islavizm politikası sonucunda Balkanlarda ayaklanmaların başlaması.
(İlk Ayaklanmayı 1875'de Bosna-Hersek başlattı.)
4.Abdullaziz'in Rus istekleri doğrultusunda Mahmut Nedim paşayı sadrazam yapması.Bulgar Kilisesine özerklik verilmesi.
5. Osmanlı-Rus savaşını istemeyen Avrupa devletleri ,Balkanların durumun görüşmek amacıyla İstanbul konferansını topladılar.Konferansa , Osmanlı Devleti ,Rusya , İngiltere ,Fransa ,Avusturya ,Almanya ve İtlaya katıldı.Konferansın başlayacağı saatte
(23 Aralık 1876 ) I.Meşrutiyet ilan edildi. Konferansa başkanlık eden , hariciye nazırı Saffet Paşa , artık konferansa gerek kalmadığı bildirerek toplantıyı kapattı.
Ancak yabancı devlet temsilcileri toplantıya devam ederek şu kararları aldılar.
a) Sırpistan ve Karadağ'dan Türk askerleri çekilsin.
b) Bulgaristan doğu ve batı diye iki eyalete ayrılsın ve özerklik verilsin.
c) Bosna-Hersek özerk olsun.
Osmanlı Devleti bu kararları kabul etmedi. Konferans dağıldı.Daha sonra yapılan Londra konferansı kararıda kabul edilmeyince yeni bir Osmanlı-Rus savaşı başladı.
Ruslar , Balkanlarda ve Doğu Anadolu'da saldırıya geçtiler.Rus kuvvetleri Plevnede Osman Paşa tarafından durduruldu ise de yardım alamayınca eser düştü.İlerleyen Ruslar Ayestefenos (Yeşilköy)' a kadar geldiler.Doğuda ise Erzurum'a kadar ilerlediler.
Rusya ile 3 Mart 1878 Ayestefenos (Yeşilköy) antlaşmasını imzaladı.
Buna göre :
1. Büyük Bulgaristan Krallığı kurulacaktı.
2. Bosna-Hersek'e özerklik verilecekti.
3. Romanya ,Sırpistan ,Karadağ tam bağımsız olacaktı.
4. Teselya Yunanistan'a , Batum,Kars,Ardahan ,Doğu Beyazıd Rusya'ya verilecekti.
5. Girit ve Ermenistan'da ıslahat yapılacaktı.
6. Rusya'ya 30 milyan savaş zararı (tazminat) ödenecekti.
NOT:
Antlaşma ile Rusya'nın güçlenmesi , İngiltere ve Fransa'nın çıkarlarına uygun olmadığı için karşı çıktılar .Bu nedenle Ayestefenos (Yeşilköy) antlaşması yürürlüğe girmedi.
BERLİN ANTLAŞMASI ( 13 Temmuz 1878)
1. Bulgaristan 3 kısıma ayrıldı. Osmanlılara verilen Makedonya , özerk olan Doğu Rumeli , prenslik haline gelen Bulgaristan
2. Bosna-Hersek'in yönetimi Avusturya'ya bırakıldı.
3. Karadağ ,Romanya ve Sırbistan'a tam bağımsızlık verildi.
4. Kars , Ardahan , Batum ;Rusya'ya , Doğu Beyazıd; Osmanlılara verildi.
5. Ermenistan'da ıslahat yapılacaktı.
6. Teselye Yunanistan'a verildi.
7. Rusya 60 milyon savaş zararı verilecekti.
NOT : Berlin antlaşmasından sonra İngiltere ve Fransa , Osmanlı İmp. parçalanmasına giriştiler.Paris antlaşmasına aykırı olan bu durumun temel nedeni ham madde ve pazar ihtiyacının artmasıdır.