Türk Edebiyatı’nın ilk yazılı ürünleri, Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin – Orhun Yazıtları M.Ö. 8.yy
Orhun Yazıtlarını ilk okuyup çözümleyen – Danimarkalı bilgin Thomsen’dır.
İlk Mesnevi, İlk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazılan ilk eserimiz – Yusuf Has Hacip’in yazdığı
Kutadgu Bilig.(11.yy)
İlk sözlük – Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügat-it Türk’üdür.
İlk biyografik eser – Ali Şir Nevai’nin – Mecalis’ün Nefais
Anadolu Türk Edebiyatında ilk biyografik eser – Edirneli Sehi Bey’in – Heşt Behişt’idir.
Tasavvuf alanında ilk şair – Ahmet Yesevi olur. ( ? - 1166 )
İlk anı türü örneği – Babür Şah – Babürname’dir.
İlk gezi türüyle eser – Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’dir.
İlk fabl örneği – Şeyhi’nin Harname’sidir.
Divan Edebiyatında mahallileşme akımının temsilcisi ve şarkıyı icat eden: Nedim’dir.
İlk özdeyiş örneklerini veren: Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık
Tanzimat Edebiyatı sanatçısı olan Şinasi, batılı anlamda ilk fabl örneğini vermiştir.
İlk roman çevirisi – Fenelon’dan – Telemak ( Yusuf Kamil Paşa)
İlk roman örneği – Şemsettin Sami – Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat.
İlk edebi roman – Namık Kemal – İntibah ( Sergüzeşt-i Ali Bey)
İlk tarihi roman – Namık Kemal – Cezmi ( 1880 )
İlk köy romanı – Nabizade Nazım – Karabibik ( 1890 )
İlk realist roman – Recaizade Mahmut Ekrem – Araba Sevdası.
İlk psikolojik roman – Mehmet Rauf – Eylül’dür.
İlk modern roman örneklerini –Halit Ziya Uşaklıgil’in – Mai ve Siyah – Aşk-ı Memnu.
İlk tezli ( bir görüşü savunan ) romanımız – Nabizade Nazım – Zehra.
İlk öykü örneklerini – Ahmet Mithat Efendi – Letaif-i Rivayat ( Bilinene göre ilk)
Batılı anlamda ilk öyküye örnek – Saraipaşazade Sezai – Küçük Şeyler.
İlk tiyatro çevirileri – Ahmet Vefik Paşa – Moliere’den yapmıştır.
Sahneye konulan ilk tiyatro eseri – Namık Kemal – Vatan Yahut Silistre.
Şinasi’nin Edebiyata kazandırdığı ilkleri şunlardır:
* İlk batılı anlamda tiyatro “Şair Evlenmesi” (1859)
* Şinasi’nin ilk şiir çevirileri – Racine, Lamartine ve Fenelon’dandır.
* Şinasi’nin ilk ilk fabl çevirileri – Fransız şair La Fontaine’dendir.
* İlk makale örneği – Mukaddime ( Tercüman-ı Ahval’de yayımlandı.)
* Noktalama işaretlerini ilk kullanan kişi Şinasi’dir.
İlk özel gazate – Tercüman-ı Ahval (1860) Şinasi ve Agâh Efendi tarafından çıkarıldı.
İlk epik tiyatro örneği – Haldun Taner – Keşanlı Ali Destanı.
İlk uyaksız şiir – Abdülhak Hamit Tahran yazmıştır.
Divan şiirinin ilk şairi – Hoca Dehhani’dir.
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/lise-edebiyat-dersi/65386-turk-edebiyatinda-ilkler.html#post129524
İlk pastoral şiir örneklerini – Abdülhak Hamit Tahran–Sahra’da vermiştir.
İlk resmi gazete – Takvim-i Vakayi (1831)
İlk yarı resmi gazete – Ceride-i Havadis (1840)
İlk dergi örneği – Münif Paşa Mecmua-ı Fünun’dur.
İlk mizah dergisi – Teodar Kasap’ın çıkardığı “Diyojen”.
İlk antoloji – Harabat (Ziya Paşa)
İlk günlük ( batılı anlamda ) Direktör Ali Bey “Seyahat Jurnali”
Yusuf Kamil Paşa’nın yazdığı yer adları bakımından zengin sözlük – “Lehçe-i Osmanî”
Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz – Fuat Köprülü
Kafiyeyi şiire serperek klasik nazım şekillerinden farklı ilk örnekleri veren – Tevfik Fikret
Edebiyatımızdaki milli dönemin açılmasına öncülük eden – Mehmet Emin Yurdakul
kaynak:http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dos...atndalkler.pdf