Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

1923 - ?



1923 yılı yeni Türkiye’nin kuruluşudur. Aydınlarımız , devlet adamlarımız ve yazarlarımız tarihimizde artık yeni bir dönemin başlatılması gereğine inanmışlardır . İşte 1923’te başlayan bu yeni anlayışı maddeler halinde şöyle özetleyebiliriz.

*Hece ölçüsünü, yerli bir şiir ölçüsü olarak kullandılar.

*Halkın dertlerini, problemlerini ve Anadolu’nun güzelliklerini işlediler.

*Anadolu’da yaşayan efsane, masal ve mitolojiden yararlandılar.

*Halk arasında yaşayan her tür kültür unsurunu sanat eserlerinde işlediler.

*Bu dönem sanatçıları; maniler, türküler, halk efsaneleri, masallar ve halk sanatlarının unsurlarını topladılar.

*Bu dönemde roman, hikaye, tiyatro, gezi ve hatırat türlerinde de bir sadeleşme, kültür varlıklarımızdan yararlanma göze çarparken; roman ve hikayede gerçekçilik akımı ön plana çıkar.

*1940’a kadar olan dönem içinde, ( Ahmet Haşim, Yahya Kemal gibi ) bazı şairlerin aruz vezni ile sade şiirler yazdığını görüyoruz. Bazı şairlerimiz de kendilerine "Yedi Meşaleciler ve Beş Hececiler" gibi isimler vermiştir.





BEŞ HECECİLER

*Hecenin beş şairi adıyla da anılan bu sanatçılar milli edebiyat akımından etkilenmiş ve şiirlerinde hece veznini kullanmışlardır.

*Şiirde sade ve özentisiz olmayı ve süsten uzak olmayı tercih etmişlerdir.

*Beş hececiler şiire birinci dünya savaşı ve milli mücadele döneminde başlamışlardır.

*Beş hececiler ilk şiirlerinde aruz veznini kullanmışlar daha sonra heceye geçmişlerdir.

*Şiirde memleket sevgisi, yurdun güzellikleri, kahramanlıklar ve yiğitlik gibi temaları işlemişlerdir.

*Hece vezni ile serbest müstezat yazmayı da denediler.

*Mısra kümelerinde dörtlük esasına bağlı kalmadılar yeni yeni biçimler aradılar.

*Nesir cümlesini şiire aktardılar ve düzyazıdaki söz dizimini şiirlerde de görülmesi beş hececiler de çok rastlanan bir özelliktir.

*Beş hececiler şu sanatçılardan oluşmuştur:

Faruk Nafız Çamlıbel, Yusuf Ziya Ortaç,

Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy ,

Orhan Seyfi Orhon





FARUK NAFIZ ÇAMLIBEL

(1898-1973)

*Şiire 1.dünya savaşında aruzla başladı. Daha sonra da hece vezniyle şiirler yazmaya başladı; fakat, heceyle şiirler yazarken aruzla de yazmaya devam etti.

*Duygu ve düşünceyi bir arada yürüten, romantik ve realist konu ve hayatları işleyen şiirleriyle ün yapmıştır.

*Şiirlerinde Anadolu’yu ve memleket sevgisini anlatır.

*Şiirlerindeki başlıca temalar aşk, hasret, tabiat, ölüm, kahramanlık ve ihtirastır.

*Dili sadece akıcıdır. Söz sanatlarına yer veren güçlü bir üslubu vardır.

ESERLERİ:

Han Duvarları, Dinle Neyden, Çoban Çeşmesi, Gönülden Gönüle, Bir Ömür Böyle Geçti,

Elimle Seçtiklerim, Heyecan ve Sükun

Tiyatroları: Özyurt, Canavar, Akın, Kahraman





ENİS BEHİÇ KORYÜREK

(1891-1949)

*İlk şiirlerini servet-i fünun etkisinde yazdı.

*Şiire aruz vezniyle başlamıştır.

*Hece ile yazdığı ilk şiirlerinde aşk duygularına yer vermekle beraber, daha sonra kurtuluş savaşı yıllarında milli duyguları ve tarihi kahramanlıkları işleyen heyecan yüklü epik şiirler yazmıştır.

ESERLERİ:

Miras ve Güneşin Ölümü adlı şiir kitabı vardır.





HALİT FAHRİ OZANSOY
(1891-1971)

*Şiire aruzla başlamıştır. Aruza veda adlı şiiriyle, aruz veznini bırakıp heceye yönelmiştir.

*Şiirlerinde çoğunlukla egzotik sahnelere, hüzün ve melankoli gibi bireysel duygulara, aşk ve ölüm temalarına rastlanır.

*Şiirlerinde konuşulan Türkçe’yi başarıyla kullanmıştır.

*Şiir, roman ve tiyatro türlerinde eserler vardır.

ESERLERİ:

Baykuş, Efsaneler, Cenk Duyguları, Hayalet.





YUSUF ZİYA ORTAÇ

(1896-1967)

*Yusuf Ziya da diğerleri gibi şiire aruzla başlamış daha sonra heceye geçmiştir.

*Şiirlerinde günlük hayatın çeşitli görünümlerini sade bir dille işlemiştir.

*Akbaba adlı mizah dergisini çıkarmıştır.

ESERLERİ: Akından Akına, Bir Rüzgar Esti, Yanardağ, Aşıklar Yolu.







ORHAN SEYFİ ORHON

(1890-1972)

*Şiire aruzla başlar daha sonra heceyle devam eder.

*Şiirlerinde daha çok şahsi konuları işler.

*Bazı şiirlerinde halk şiirinin şekillerini de kullanmıştır.

*Bireysel duyguları işleyen ,ahenkli,ve zarif şiirlerinde temiz duru bir Türkçe kullanmıştır.

*ESERLERİ: Fırtına ve Kar, Gönülden Sesler, Peri Kızı İle Çoban, O Beyaz Bir Kuştu.









YEDİ MEŞALECİLER

Yedi meşaleciler, milli edebiyatçıların gerçekten uzak, duygusal memleketçiliklerine karşı olarak doğarlar.

*Yedi Meşale adında ortak bir şiir dergisi çıkararak, Türk şiirine yeni bir ufuk açmaya çalıştılar.

*İlkelerini samimilik, içtenlik, canlılık ve devamlı yenilik şeklinde açıkladılar.

*Beş hececileri eleştirdiler ve onlara karşı çıktılar.

*Batı edebiyatını özellikle Fransız edebiyatını kendilerine örnek alıp, izleyeceklerini söylemelerine rağmen beş hececilerin yolundan gitmişlerdir.

*Topluluk şu sanatçılardan oluşmuştur:

Ziya Osman Seba, Sabri Esat Siyavuşlugil,

Kenan Hulusi, Yaşar Nabi Nayır, Cevdet Kudret Solok, Muammer Lütfi ve Vasfı Mahir Kocatürk





ZİYA OSMAN SABA

(1910-1957)

*Şiirlerinde çocukluk özlemi, anılara düşkünlük, ev ve aile sevgisi, yoksul yaşamlara karşı utanç ve acıma, Allah’a kulluk , kadere boyun eğme, küçük mutluluklara yetinme ve ölüm gibi konuları işlemiştir.

*Hece ölçüsünü kullanmakla birlikte 1940’tan sonra serbest şiir yazmaya başladı.

ESERLERİ:

Şiir kitapları:Sebil ve Güvercinler, Geçen Zaman, Nefes Almak ;

Mesut İnsan Fotoğrafhanesi ise öyküsüdür.





GARİP AKIMI

*1940'ta Garipçiler adıyla çıkan topluluğun ortaya koyduğu bir sanat anlayışıdır.

* Şiirde her türlü kurala ve belirli kalıplara karşı çıkmışlardır.

*Şiirde ölçü, kafiye ve dörtlüğe karşı çıkmışlardır.

*Şiirde şairaneliği, mecazlı söyleyiş ve sanatları kabul etmediler.

*Süslü, sanatlı dile karşı çıkıp sade bir dil kullandılar.

*Şiirde o güne kadar işlenmedik konuları ele aldılar.

*Konuşma dili ile günlük sıradan konuları işlediler.

*İşledikleri konular günlük hayattan sıradan insanların problemleri, yaşama sevinci ve hayattaki bazı garipliklerdir.

*Halk deyişlerinden yararlanmışlar, toplumsal yergiye yer vermişlerdir.

Garipçiler: Orhan Veli, Melih Cevdet Anday, Oktay Rıfat Horozcu’nun oluşturduğu bir topluluklardır.





ORHAN VELİ KANIK

(1914-1950)

*Türk şiirinde iki arkadaşıyla birlikte büyük bir atılım yapmış, yeni bir anlayışın öncüsü olmuştur.

*1914'te arkadaşlarıyla birlikte yayımladıkları Garip adlı şiir kitabı ve yazdığı önsöz, Türk şiirinde günden güne donmuş olan eski değerleri yıkmış, şiire başka bir açıdan bakılmasını sağlamıştır.

*Şiire getirdiği ilkeler :

-Ölçüye baş kaldırıp serbest yazmak

-Kafiyeyi şiir için gerekli görmekten vazgeçmek

-Şairane duyuları, parlak görüntüleri şiirden silmek

-Şiiri hayal gücünün kapalı duvarlarından kurtarıp gerçek hayata çıkarmak, yapmacıksız tabii bir söylentiyle, günlük yaşayış içinde halktan insanları yakalamak.Her çeşit kelimeyi konuyu şiire sokmak, halk deyişlerinden yararlanmak ve toplumla ilgili yergiye yer vermek

ESERLERİ:

Şiirleri: Garip,Vazgeçemediğim, Destan Gibi , Yenisi, Karşı

Nesirleri: Sanat ve Edebiyatımız, Bindiğimiz Dal





OKTAY RIFAT HOROZCU

(1914-1988)

*Garip akımının temsilcilerindendir.

*Başlangıçta, yeni bir hava içinde, güçlü aşk şiirleri; toplumcu sanat ilkesinden hareketle halk deyimi ve söyleyişlerinden masal ve tekerlemelerden faydalanarak başarılı taşlamalar; sosyal şiirler yazdı. Perçemli Sokak adlı kitabıyla birlikte şiir anlayışında büyük değişiklik olmuş soyut şiire kaymıştır.

*Son şiirlerinde öz ve biçim yoğunlaştırmalarıyla estetik planda yeni ve güçlü bir şiir estetiği yakalamıştır.

ESERLERİ :

Şiirleri; Yaşayıp Ölmek, Aşk ve Avarelik Üzerine Şiirler, Güzelleme, Karga İle Tilki, Aşk Merdiveni, Denize Doğru Konuşma, Dilsiz ve Çıplak,

Koca Bir Yaz





MELİH CEVDET ANDAY

(1915)

*Garip akımının temsilcilerindendir.

*Şiirlerinde toplumsal gerçekliği inceler.

*Daha sonra ilk şiirlerindeki romantizmden sıyrılarak duygulardan çok aklın egemenliğine, güzel günlerin özlemine bırakır.

*Söz oyunlarında arınmış yalın bir dil vardır. Düz yazılarında ise yoğun bir düşünce, şiirsel, esprili, özlü bir dil vardır.

*Fıkra, makale, gezi, roman, tiyatro ve şiir yazmıştır. Çevirilerde yapmıştır.

ESERLERİ : Şiirleri: Garip, Rahatı Kaçan Ağaç,

Telgrafname, Yanyana.

Denemeleri : Çevirileri; İngiliz Edebiyatından Denemeler

Tiyatroları : Komedya, İçerdekiler, Gizli Emir.

CUMHURİYET DÖNEMİ SANATÇILARI



YAHYA KEMAL BEYATLI
( 1884 - 1958 )

*Sanatçı kişiliğini Paris’te okurken ünlü tarihçi Albert Sorelin derslerinden aldığı tarih zevkinden ve günündeki Fransız şairlerin ölçü ve biçim güzelliğinde buldu.

*Şiirlerinde Türk tarihinin, Türk sanatının başarılı geçmişini, çevresinin güzelliklerini ve bunlar karşısındaki kişisel duygularını dile getirmiştir.

*Duygu, düşünce ve hayali ustalıkla kaynaştırdı ve lirik-epik şiirlerinin konularını aşk, doğa, deniz, ölüm ve sonsuzluktan aldı.

*Şiirde dile, sözcükleri özenle seçilerek yerli yerinde kullanılmasına, biçim mükemmelliğine, ahenk ve kafiyeye önem vermiştir

*Ok şiiri hariç bütün şiirlerini aruz vezni ile yazmıştır.Aruzu Türk aruzu haline getirmiştir.



*Parnasizmin edebiyatımızdaki en büyük temsilcisidir.

ESERLERİ :

Şiirleri; Kendi Gök Kubbemiz , Eski Şiirin Rüzgarı, Rubailer.

Nesirler; Aziz İstanbul, Eğil Dağlar,

Siyasi Hikayeler; Edebiyata Dair.







MEMDUH ŞEVKET ESENDAL

(1883-1952)

*Edebiyatımızda Çehov tarzı hikayenin temsilcilerindendir.

*Hikayelerine konu olarak, halkın içinde ilgi çekmeyen kişileri ve onların önemsiz görünen davranışlarını alır.

*Bunların gülünç, iyi ve kötü yanlarını sevdirerek tanıtır.

*Hikayelerdeki kişileri çevremizde görür gibi, tanır gibi oluruz.

*Hikaye türüne yalınlık getirmiş ,onu gereksiz süslemelerden kurtararak halktan kişilere ve basit görünüşlü gerçek olaylara yöneltmiştir.

*Marifeti hayata uymayan bir şey kabul eder. Kahramanlarının ruhsal durumlarını basitçe anlatmıştır.

*Eserlerinde konuşma dilini kullanır.Hikayelerinde gözlem gücü son derece kuvvetlidir.

ESERLERİ:

Hikayeleri: Otlakçı, Hikayeler, Mendil Altında, Hava Parası ,Temiz Sevgiler

Romanları:Ayaşlı ve Kiracıları, Miras,

Vassaf Bey







SAİT FAİK ABASIYANIK

(1901-1962)

*Edebiyatımızdaki Çahov tarzı hikayenin temsilcilerindendir.

*Yazmanın kendisi için bir ihtiyaç olduğuna inanmıştır.

*Gözlemci ve gerçekçi bir yazardır.

*Toplumcu konu alan hikayelerinde toplumdaki bazı problemleri işler.

*S.Faik'e kadar işitilmemiş, okunmamış sözler, hatta kelimeler, yadırganan bir üslup, konu sayılamayacak kadar aykırı konular onun dikkatini çekmiştir.

*Düşüncelerini ve hayallerini içtenlikle anlatır.

*Hikayelerinde yakından tanıdığı, gözlemlediği kişileri okuyucularına anlatır.

*Kahramanlarını, yaşadıkları çevreye ve karakterlerine uygun olarak ele alır ve anlatır.

*Deniz, tabiat, yaşlı adam, bir boyacı çocuk, balıkçı kahvesi onun hikayelerinde sık rastlanan unsurlardır.

*Hikayelerini yapmacıklıktan ve sanat kaygısından uzak bir dille yazmıştır.

ESERLERİ:

Romanları:Kayıp Aranıyor, Medar-ı Maişet Motoru

Hikayeleri:Semaver, Şahmerdan, Sarnıç, Havada Bulut, Son Kuşlar, Alemdağ’da Bir Yılan, Lüzumsuz Adam, Mahalle Kahvesi







AHMET HAMDİ TANPINAR

(1901-1952)

*Hikaye, roman, deneme, makale, edebiyat tarihi ve şiir türünde eserleri vardır.

*En önemli yönü şairliğidir.

*Şiirlerinde temel unsur musiki, his ve hayaldir.

*Şiirlerinde dış öğe olarak ahenk, iç öğe olarak zaman kavramıyla bilinç altı ağır basar.

*Renkli, pürüzsüz anlatımıyla insanı içten kavrayan bir şairdir.

*Şiirlerini sade bir dille yazmıştır.ve hece veznini kullanmıştır.

*Şiirleriyle olduğu kadar psikolojik hikaye, roman ve edebi incelemeleriyle de tanınır.

*Hikaye ve romanlarında kendi dönemindeki toplum hayatını ve bu hayatın çelişkilerini ortaya koymuştur.

*Roman ve hikayelerinde psikolojik yön önemli bir yer tutar.

*Sanatçı, dili başarıyla kullanır.

ESERLERİ:

Romanları:Mahur Beste, Sahnenin Dışındakiler, Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Aydaki Kadın

Deneme: Beş Şehir

Hikayeleri:Yaz Yağmuru, Abdullah Efendi’nin Rüyaları

Edebiyat Tarihi: XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi

Şiir: Şiirler







PEYAMİ SAFA

(1889-1961)

*Roman, hikaye ve makale türünde eserler vermiştir.

*İşlediği konuya hakimdir.Üslubu kuvvetli ve eserlerini ören zengin fikir unsurları vardır.

*Felsefe ve psikoloji alanlarında geniş bilgiler edinmiştir.

*Romanlarında psikolojik tahlillere önem verir.

*Dokuzuncu Hariciye Koğuşu adlı eserinde kendi hayatının bir bölümünü anlatmıştır.

ESERLERİ:

Gün doğuyor adlı bir tiyatro denemesi vardır.

"Kimdir? Nedir?" isimli eserinde Kurtuluş savaşı büyüklerinin hayatlarını anlatan biyografik eseridir.

Romanları: Sözde Kızlar, Canan, Mahşer, Fatih-Harbiye, Matmazel Noralya’nın Koltuğu , Yalnızız, Şimşek, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu.





FALİH RIFKI ATAY

(1894-1971)

*Fıkra, makale, anı, gezi ve sohbet türlerinde özlü yazılarıyla tanındı.

*Birinci dünya savaşına katıldı ve yazılarıyla kurtuluş savaşını destekledi.

*Falih Rıfkı, Atatürk devrimlerini koruma gibi toplumsal ve güncel konuları da kullanarak fikir ve siyaset hayatımıza batılılaşma çabalarına yön verdi.

*Eserlerinde yalın ve duru bir anlatım vardır.

*Cumhuriyetten sonra oluşan Türk seyahat edebiyatının oluşmasında önemli bir rolü vardır.

*Gazetecidir, birçok gazetede çalışmıştır.

ESERLERİ:

Gezi: Denizaşırı, Yeni Rusya, Bizim Akdeniz, Tuna Kıyıları,Yolcu Defteri

Anı: Ateş ve Güneş, Zeytindağı, Atatürk’ün Bana Anlattıkları, Çankaya

Fıkra: Eski Saat, Akşam

NOT: Politikayla ilgili makale, anı ve hatıralarını topladığı Niçin Kurtulmamak, Batış Yılları, Çile gibi eserlerinin yanında “roman” adlı bir denemesi vardır







NURULLAH ATAÇ

(1898-1957)

*Yazı hayatına şiir, makale ve tiyatro eleştirileriyle başladı.

*Deneme ve eleştiri türlerinde başarılı eserler verdi.

*Cumhuriyet sonrası edebiyatımızda yol gösterici bir görevi üstlenmiştir.

*Türkçe’yi özleştirmedeki yılmayan çabasıyla, nesir anlatımında devrik cümlenin, konuşma dilinin gerekliliğini savunması ve uygulamasıdır.

ESERLERİ: Karalama Defteri, Günlerin Getirdiği, Sözden Söze, Ararken, Diyelim,

Söz Arasında, Okuma Mektuplar, Söyleyişler







SUUT KEMAL YETKİN

(1903-1980)

*Edebiyatımızda deneme ve eleştiriyle tanınmıştır.

*Sanat, estetik, resim, felsefe konularında eser verdi ve birçok dergide bu konularda yazılar yazdı.

*Sanat ve edebiyat konuları üzerinde özel görüşleriyle, düşüncelerini, kesin yargılara, kurallara bağlanmaksızın duygulu bir biçimde belirtir.

*Açık ve özlü bir anlatımı vardır.

ESERLERİ:

Denemeleri: Düş’ün Payı, Yokuşa Doğru, Denemeler, Edebiyat Konuşmaları ,

Edebiyat Üzerine Çeviriler, Andre Gide’den çevirdiği “Seçme Yazılar” ,

Calvet'ten çevirdiği “Dünya Edebiyatının Ölmeyen Üç Tipi :Hamlet-Don Kişot-Faust”







ABDÜLHAK ŞİNASİ HİSAR

(1888-1963)

*Edebiyata Dergah, Yarın, İleri ve Medeniyet dergilerinde çıkan eleştiri yazılarıyla başladı.

*Teknik yazıları ve romanlarıyla ün yaptı.

*Şiirde yazan Şinasi Hisar son yıllarında mensur şiir ve anı türünde eserler verdi.

*Nesirlerinde görgü, hatıra, tasvir ve kültür unsurları ağır basar.

*Eserlerinin ağırlıklı noktasını mutluluklarla geçmiş gençliği ve 20. yy. başlarındaki rahat İstanbul yaşamları oluşturur.

*Eserlerinde mekan olarak İstanbul; özellikle de Boğaziçi önemli yer tutar.

ESERLERİ:

Romanları: Fahim Bey ve Biz , Çamlıcadaki Eniştemiz , Ali Nazmi Beyin Alafrangalığı ve Şeyhliği

Anıları: Boğaziçi Yılları, Geçmiş Zaman Köşkleri, Boğaziçi Mehtapları , Geçmiş Zaman Fıkraları





AHMET KUTSİ TECER

1901 1967

*Duygulu ve memleket şiirleri ile tanınır.

*Şiirlerinde Anadolu halk motiflerini işlemiştir.

*Hece ölçüsüne yeni biçimler eklemiştir.

*Avrupai şiir anlayışında, aşık tarzı söyleyişe yönelmiştir.

*Şiirlerinde iç duygu ve bununla birlikte gelişen hafif sesli bir musiki havası vardır.

*Halk edebiyatı üzerine araştırmaları önemlidir.

Edebiyatımıza Aşık Veysel'i kazandırmıştır.

ESERLERİ : "Şiirler" tek şiir kitabıdır.

Tiyatroları: Koçyiğit Köroğlu, Köşebaşı,

Satılık Ev, Bir Pazar Günü





AHMET MUHİP DIRANAS

(1909-1980)

*Fransız sembolistlerinin ve yeni izlenimcilerinin sanat anlayışını benimsemiştir.

*Vezin ve kafiyeye büyük önem veren bu anlayış, tabiattaki bir anlık görünüşten yola çıkarak, onun gerisindeki saf düşünceye yönelir.

*Şiirlerinde biçim ve ahenge önem verir.

*Şiirlerinde ruhun dalgalanışlarını dile getirmiştir.

*Şiirlerinde konu olarak Anadolu’yu, memleket manzaralarını, tabiat ve tarih sevgisini işlemiştir.

*Destanımsı şiirleri de vardır.

*Ölçü ve kafiyeye sıkı sıkıya bağlıdır.

*Sese ve ahenge önem verir.

*Fransız şair Baudelaire'nin etkisindedir.

ESERLERİ :

Tiyatroları; Gölgeler , O Böyle İstemezdi ,

Şiirleri İş Bankasınca 1974 yılında "Şiirler" adı altında toplanmıştır.

teşekkürler