STATİK YÖNTEM
Statik ölçü yöntemi, GPS uygulamalarında en fazla kullanılan temel tekniktir. Ölçüler, her bir bazda 15° lik yükseklik açısı ile 15, 30, 60 saniyelik veri toplama aralıklarında yapılır. Ölçü sırasında WGS84 sisteminde koordinatları bilinen referans noktasına ve koordinatı belirlenecek diğer noktalara alıcılar yerleştirilir ve eş zamanlı olarak en az l saat veya daha fazla zamanda veriler toplanır. Bu yöntemde ölçü duyarlıkları teorik olarak 5mm+l ppm verilmektedir(Öztürk,1997).
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/lise-biyoloji-dersi/22777-gps-e-atmosferin-etkileri-2.html#post43273
HIZLI STATİK YÖNTEM
Bu yöntemde, yine bir referans alıcı ile gezici alıcı/alıcılar bulunur. Veri toplama aralığı uydulann durumuna göre 5, 10, 15 saniye aralıklarla yapılır. Hızlı statik yöntem, baz uzunluğuna, izlenen uydu sayısına ve uydu geometrisine, gözlem zamanına, efe-meris doğruluğuna, iyonesferik dağılıma, sinyal yansıması ve çözülen tam sayı faz bilinmeyenlerine bağlı olarak 5-20 dakikalık eşzamanlı ölçülerle 20 km den daha kısa bazların 5-10mm+l ppm duyarlıkla elde edilmesine imkan veren bir yöntemdir(Leica AĞI 996).

DUR-GİT (STOP AND GO) YÖNTEMİ
Bu yöntemde yine bir alıcı konumu bilinen nokta üzerinde sabit ve sürekli olarak izleme yapmaktadır. İkinci alıcı ise Önce herhangi bir noktaya kurulur(Şekill). Bu nokta-

da aynen hızlı statik yöntem kullanılıyormuş gibi birkaç dakika ölçü yapılır. Bunun nedeni bu noktada faz başlangıç belirsizliklerinin

çözülmesi zorunluluğudur. Birkaç dakikalık ölçü ile başarılı bir faz belirsizliği çözümü için yeterli veri toplandıktan sonra söz konusu ikinci alıcı uydulara olan izlemeyi devam ettirerek diğer noktalar birkaç epokluk (10-20 saniyelik) ölçülerle gezilir. Burada aletin bir noktadan diğerine giderken izlemeyi devam ettirmesinin nedeni ise ilk noktadaki faz belirsizliği değerlerinin diğer noktalara da aynı şekilde taşınması zorunluluğudur. Eğer bu arada izlemede kesilme olursa ya da uydu sayısı 4'ün altına düşerse bu durumda sonraki noktalarda birkaç epokluk ölçü yapma yeterli olmayacaktır. Dolayısıyla böyle bir durumda ya geri dönülecek aynı işlemler tekrarlanacak ya da bir sonraki noktada kalış süresi uzayacaktır(Kınık, 1993).
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/lise-biyoloji-dersi/22777-gps-e-atmosferin-etkileri-2.html#post43274
Bu yöntem özellikle ölçü noktaları birbirine çok yakınsa iyi sonuçlar vermektedir. Elde edilen duyarlılık 1-2 cm+lppm olarak verilmektedir (Schvvarz ve Schubernigg, 1992

ÇALIŞMA ALANINDA YAPILAN ÖLÇÜLER VE DEĞERLENDİRME
Çalışma Alanının Tanıtımı
Çalışma Ankara ili, Sincan ilçesinde bulunan Elvanköy semtinde, üzerinde yapılaşma olmayan, üç imar adasında yapıl-mıştır(Şekil 2).Parsel köşeleri asfalt ve sert zeminlerde çivi, yumuşak zeminlerde ahşap kazık ile belirlenmiştir.
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/lise-biyoloji-dersi/22777-gps-e-atmosferin-etkileri-2.html#post43275
Çalışma Alanındaki Ölçülerin Yapılması
Çalışma alanındaki nirengi ve poligon noktalarının konumu GPS ölçmeleri ile, parsel köşe noktalarının konumu ise hem GPS hem de elektronik takeometre ile belirlen-miştir.GPS ölçüleri için 3 adet çift frekanslı Leica GPS System 300 alıcıları ve klasik ölçmeler için l adet Leica TC 1800 elektronik takeometre, l adet reflektör ve 2 adet Aselsan telsiz kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan aletler Hacettepe Üniversitesi Araştırma Geliştirme ve Müşavirlik bürosundan temin edilmiştir.
Çalışma alanında ASKİ tarafından MNG Holdinge tesis ettirilmiş, Ankara metropolitan nirengi ağına ait, 4 adet (620028,920021 920034, 920015/1) koordinatı bilinen nirengi noktası bulunmaktadır. Yeni tesis edilen 920015/2 numaralı nirengi noktasına koordinat vermek için statik yöntemle üç oturum (620028-920015/1 -920015/2), (620028-920015/2-920034), (620028-920034-920021) ölçü yapılmıştır(Şekil 3). Statik ölçmelerde veri toplama aralığı 5 saniye, yükseklik açısı 15° ve ölçü süresi l saat seçilmiştir. Poligon noktalarındaki GPS ölçmeleri hızlı statik yön-

Şekil 3. Çalışma alanlarındaki nirengi ve poligon noktaları
temle yapılmıştır.İki alıcı 920015/1 ve 920015/2 numaralı noktalarda sürekli ölçü yaparken, üçüncü alıcı ile P. 150, P.151 ve P. 152 noktalarında 10-15 dakikalık veri toplanmıştır. Hızlı statik yöntemde veri toplama aralığı 5 saniye ve yükseklik açısı 10° olarak seçilmiştir.
Detay noktalarının GPS ile ölçülmesinde yine iki alıcı 920015/1 ve 920015/2 numaralı nirengi noktalarında sürekli gözlem yaparken üçüncü alıcı ile, parsel kırık noktalarında, dur-git yöntemiyle veri toplanmıştır. Dur- git yönteminde veri toplama aralığı 3 saniye, yükseklik açısı 10° ve ölçü süresi ~30 saniye olarak seçilmiştir. Ayrıca parsel köşe noktalarının konumları, poligon noktalarından yararlanarak, Leica TC 1800 elektronik takeometresiyle kutupsal yöntemle belirlenmiştir. Meteorolojik düzeltme için sıcaklık ve basınç değerleri ölçülerek alete girilmiştir. Reflektör yüksekliği her noktadan görülebilecek şekilde sabitlenerek, l .70 m olarak, alete girilmiştir. Detay noktalarındaki ölçüler otomatik olarak alete kayıt edilmiştir.

Ölçülerin Değerlendirilmesi
Nirengi noktalarındaki GPS ölçüleri kullanılarak noktaların WGS84 sistemindeki koordinatları hesaplanmıştır. WGS 84 ve ED 50 datumunda koordinatları bilinen 4 noktadan yararlanarak, iki boyutlu dönüşüm yapılmıştır. Dönüşümün karesel ortalama hatası m = ±3.45 cm ve ölçek 9.197 ppm dir. Hesaplanan dönüşüm parametreleri kullanılarak sırasıyla yeni tesis edilen nirengi noktası, poligon noktalan ve parsel köşe noktalarının ülke sistemindeki koordinatları hesaplanmıştır.
Çalışma alanında elipsoidal ve ortometrik yüksekliği bilinen 8 noktadan yararlanarak ortogonal bi-quadratic bir yüzey geçirilmiştir. Bu yüzey denkleminden yararlanarak elipsoidal yüksekliği bilinen parsel köşe noktalarının ortometrik yüksekliği hesaplanmıştır.
Elektronik takeometre ile yapılan ölçülere gerekli düzeltmeler getirilerek parsel köşe noktalarının, ülke sistemindeki, koordinatları ve yükseklikleri hesaplanmıştır. GPS ölçmeleri ve elektronik takeometre sonucu elde edilen koordinat ve kot farkları her nokta için,
dx = XGPS - XET dy = YGPS - YET dh = HGPS - HET
ds =
eşitlikleri ile hesaplanmıştır (Azkın, 2002). Hesaplanan dx, dy, ds ve dh farkları grafik olarak gösterilmiştir(Şekil 4).
Çalışma alanında bulunan parsellerin alanları, hem GPS hem de elektronik takeometre ile elde edilen koordinatlardan yararlanarak hesaplanmıştır. FGPS: GPS koordinatlarından hesaplanan alan, FET: elektronik takeometre ile belirlenen koordinatlardan hesaplanan alan olmak üzere, df alan farkı,
df= FGPS - FET
eşitliği ile hesaplanmış ve dağılımı grafik olarak şekil 5 de gösterilmiştir. Parsel köşe noktalarının GPS ve elektronik takeometre ile belirlenen koordinatlarından hesaplanan alan, yükseklik ve koordinat farklarına ait sınır değerleri ile standart sapmaları çizelge l'de verilmiştir.

Sekil 5. df alan farklarının dağılımı

Şekil 4. dx, dy, ds ve dh farklarının dağılımı
SONUÇ
Bu çalışmada parsel ölçümünde GPS'in kullanılabilirliği araştırılmıştır. Çalışma bölgesinde, 46 parsele ait, 81 noktanın ülke koordinat sistemindeki koordinatları ve yüksekliği hem GPS hem de elektronik takeometre ile yapılan ölçüler sonucu belirlenmiştir. GPS ölçmelerinde dur-git yöntemi kullanılmıştır. Parsel alanları her iki yöntemle elde edilen koordinatlardan ayrı ayrı hesaplanmıştır. Yapılan ölçü ve değerlendirmeler sonucu çizelge l'e göre;
Çizelge 1. dy, dx, ds, dh ve df farklarının sınır değerleri, ortalamaları ve standart sapmalar
dy(cm) dx(cm) ds(cm) dh(cm) df(m2)
Maksimum 3.91 4.36 7.09 7.90 1.187
Minimum -4.26 -6.83 0.42 -8.50 -1.603
Ortalama -0.04 -1.38 2.91 -0.45 0.025
Standart sapma 2.20 2.44 3.29 4.12 0.463
• y yönündeki koordinat farkları -4.26 cm ile 3.91 cm,
• x yönündeki koordinat farkları -6.83 cm ile 4.36 cm,
• yükseklik farkları -8.50 cm ile 7.90 cm,
• alan farkları ise -1.603 m2 ile 1.187 m2
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/lise-biyoloji-dersi/22777-gps-e-atmosferin-etkileri-2.html#post43276
arasındadır. Ayrıca her nokta için (1) eşitliği ile hesaplanan ds değerleri, -0.42 cm ile 7.09 cm arasında değişmekte ve ortalaması 2.91 cm dir.
31 Ocak 1988 tarihli Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliğinin detay kontrolüyle ilgili 289.maddesinde dx ve dy koordinat farkları için verilen sınır değeri ± 15 cm, ds ler ortalaması ise 10 cm dir. Bu çalışmada elde edilen değerler yönetmelikte belirtilen sınır değerlerinin altındadır.
GPS ile yapılan ölçmelerde ölçü noktalarının birbirini görme zorunluluğu yoktur. Oysa elektronik takeometre ile yapılan ölçmelerde, arazinin engebeli olması ya da istasyon noktası ile detay noktası arasındaki mesafenin yönetmelikte belirtilen sınırları geçmesi durumunda, istasyon noktasının sık sık değiştirilme zorunluluğu vardır. Bu durum pratikte zaman kaybına neden olmaktadır. Ancak GPS ile yapılan ölçmeler sırasında sinyal kesintisinin olmaması ve uydu sayısının 4 den az olmaması gerekmektedir. Ölçü yapılan bölgede gelen sinyalleri etkileyen yapı ve tesislerin olması durumunda ölçülerin elektronik takeometre ile yapılması zorunlu olmaktadır.

ALINTIDIR


KAYNAKLAR
Azkın, D., 2002, Parsel Ölçümünde GPS 'in Kullanılabilirliği, S.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek lisans tezi, 120s, Konya
BÖHYY., 1989, Büyük Ölçekli Haritaların Yapım Yönetmeliği, TMMOB Harita ve Kadastro
Mühendisleri odası İstanbul şubesi, İstanbul
Kınık, İ., 1993, Global Konumlama Sisteminin Tanıtımı, Jeodezi ve Fotogrametri
Mühendisliği Eğitim ve Uygulama Semineri, Ankara
Leica AĞ, 1996, GPS Equipment User Manuel, G2-532-Oen-IX.96, 41s,Heerbrugg
Öztürk,E.,1997, Nirengi Ağlarının GPS Gözlemleri ile Yenilenmesi ve Sıklaştırılması, 6.
Harita Kurultayı, s: 395-409, Ankara
Schwarz, J., Schuberingg, M., 1992, Static, Rapid Static, Reoccupation, Stop-Go and
Kinematic Measurement, Wild GPS, Heerbrugg.
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/lise-biyoloji-dersi/22777-gps-e-atmosferin-etkileri-2.html#post43277
Yıldırım.Ö., 2002, Statik GPS gözlemleri Kullanılarak Elde Edilen Baz ve Koordinat
Duyarlıkları Üzerine Bir Araştırma, S.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 112s, Konya