Saray ve Ötesi- (Halit Ziya Uşaklıgil)

Saray ve Ötesi

(Halit Ziya Uşaklıgil)

KİTABIN ADI : SARAY VE ÖTESİ
KİTABIN YAZARI : Halit Ziya Uşaklıgil
YAYIN EVİ : İNKILAP VE AKA YAYINLARI
BASIM YILI : 1981

KİTABIN KONUSU

Osmanlı Devleti’nde II.Abdülhamit’in tahtan indirilmesiyle, istibtad yönetiminin yerini alan Meşrutiyet yönetiminin saray ve ötesinde nasıl karşılandığı anlatılmaktadır.

KİTABIN ÖZETİ

II.Abdülhamit’in tahtan indirilmesinden sonra yönetim de değişmiştir. Yeni Padişah 5. Sultan Mehmet Reşat’tır. Yönetimle beraber yönetici kadro da değişmiş ve Osmanlı Devletinde Meşrutiyet dönemi başlamıştır.

Reşat Efendi’nin beşinci Sultan Mehmet namıyla cülüsü üzerine saray mabeyn başkatipliğine atanan Uşaklıgil, sarayı Meşrutiyet yönetimine uygun bir biçimde düzenlemek amacındadır. Başkatip olmasından dolayı padişahla her zaman yüzyüzedir. Sarayda olup bitenleri, padişahın günlük faaliyetlerini, nelerden hoşlandığını, nelere tepki göstereceğini, kısaca davranış biçimini çok iyi bilmektedir. Sarayda olup biten herşeyle yakından ilgilendiği için , padişahtan önceki söz sahibidir. Yani başkatip durum incelemesi yaparak, konunun padişahı nasıl etkileyeceği veya söz konusu durum karşısında ne gibi bir sonucun çıkacağını değerlendilir.

Yazar, saraydaki bu görevi süresince saray içinde geçen ve entrika kokan olayları anlatmış ve meşrutiyetin saray ve çevresinde meydana getirdiği değişiklikleri kaleme almıştır. Fakat sadece bunları anlatırken çekici ve açık uslüpla zamanın ileri gelenlerinin portlelerini çizmiş, önemli olayların tahlillerini yapmıştır. Zamanın adeta psikolojik ortamını gözler önüne sermiştir. Ayrıca saray adetlerinin eskimeyen yanlarını anlatmış ve dört yıllık zaman kesimini bir tarihçi gibi değerlendirmiştir.

KİTABIN ANAFİKRİ

Bir devletin yönetim usulünün değişmesiyle yönetilen kadronun ve bu yönetimden etkilenecek kişilerin yeni yönetim usullerine yabancılık çekeceğini dile getiliyor.

KİTAPTAKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

II.Abdülhamit 93 Harbini bahane ederek meclisi kapatıyor. Harpten sonra meşrutiyeti tekrar ilan etmek isteyen İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından tahtan indiriliyor.

Sultan Mehmet Reşat: II.Abdülhamit’ten sonra tahta geçiyor.

İbrahim Bey : Resmi sıfatı olmayan ziyaretçilere delalet vazifesiyle üçüncü mabeynciliğe tayin edildi.

Tevfik Paşa: Yeni padişah tahta geçince Londra sefaletine getirilmiştir.

Hüseyin Hilmi Paşa: Sadarete getirilmiştir. İttihat ve Terakki ile irtibat sahibidir.

Tevfik Bey: İkinci Mabeyncidir.

KİTAP HAKKINDA ŞAHSİ GÖRÜŞLER

Kitap ele aldığı dönemi tarihi bir süreç çercevesinde değerlendiriyor ve dönemin psikolojik ortamını gözler önüne seriyor. Kitabı okurken kendinizi o dönemde yaşıyor hissedeceksiniz.

KİTABIN YAZARI HAKKINDA BİLGİ

Halid Ziya’nın ailesi, “Uşak’ta helvacılıkla uğraşırken, İzmir’e göçerek “Uşakizadeler” diye anılmaya başlayan zengin bir ailedir. Buaile, işleri çok gelişince İstanbul’a da bir şube açtı ve bu şubeyi sermayesiyle birlikte oğul Hacı Halil Efendi’ye verdi. Halid Ziya, Hacı Halil Efendi’nin üçüncü çocuğu olarak 1866’da İstanbul’da doğdu. İstanbul’da ilk mektep, askeri rüşdiye… (1873-1878) Babasının işleri kötü gitmeye başlayınca Halid Ziya annesiyle birlikte İzmir’e dedesinin yanına gönderildi. Öğrenimini İzmir Rüşdiyesi’nde sürdürdü. (1878) Bu arada babasının işlerini düzene koyup İzmir’e gelişi ve yeni bir ticaretevi açışıyla sığıntı olma düşüncesini de zihninden atan Halid Ziya, ikinci bir okula hazırlık için Frenk Mahallesi’nin Alioti bölümündeki Auguste de Jaba adlı avukatın emrine verildi.
Halid Ziya, babasının katibi olarak işe başladı, bu iş edebiyat merakıyla pek bağdaşmadığından yeni iş tavsiyelerini dikkate aldı, ancak İstanbul’da hariciyeci olmak için yaptığı başvuru sonuçsuz kaldı. İzmir’e dönüşünde Rüşdiye öğretmenliğine başladı ve akabinde Osmanlı Bankası’na girdi. İstanbul’da Reji Genel Müdürlüğü’nün başkatiplik teklifini kabul ederek İzmir’den ayrıldı (1893). Reji’deki çalışma günlerinde Servet-i Fünun’a da katılarak edebi faaliyetlerini yoğunlaştıran Halid Ziya, Meşrutiyet’ten sonra bir süre Darülfünun Edebiyat Fakültesi’nde Batı edebiyatı okuttu sonra Mabeyn Başkatibi oldu (1909).

ESERLERİ

Romanları: Nemide, Bir Ölünün Defteri, Ferdi ve Şürekası, Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu,Kırık Hayatlar

Hikayeleri: Bir İzdivacın Tarih-i Muâşakası, Bir Muhtıranın Son Yaprakları, Nâkıl (4 Cilt yerli ve yabancı öyküler), Bu Muydu?, Heyhat, Küçük Fıkralar (3 Cilt), Bir Yazın Tarihi, Solgun Demet, Bir Şi’r-i Hayal, Sepette Bulunmuş, Bir Hikâye-i Sevda, Hepsinden Acı, Onu Beklerken, Aşka Dair, İhtiyar Dost, Kadın Pençesi, İzmir Hikâyesi.

Hatırıları: Kırk Yıl,Bir Acı Hikaye,Saray ve Ötesi.

KİTABIN ADI :SARAY VE ÖTESİ

KİTABIN YAZARI :HALİT ZİYA UŞAKLIGİL


1.KİTABIN KONUSU
Abdülhamit’in tahttan indirilmesiyle yerine geçen Reşad Efendi’nin (Beşinci Sultan Mehmet) döneminde saraya mabeyn başkatipliğine alınan Halit Ziya Uşaklıgil’in (Yazarın) sarayda ki memuriyet hayatı ve memuriyet hayatından sonraki yaşamı anlatılmaktadır.Yazar sarayda geçirdiği dört yıl boyunca Osmanlı Devleti’ nin bulunduğu durumdan bahsetmektedir.
2.KİTABIN ÖZETİ
Yazar, Reşad Efendi’nin (Beşinci Sultan Mehmet) tahtta geçmesi ile mabeyn başkatipliği görevine getirilir.Böylece saraydaki memuriyet hayatı başlar. Yazar saraya ilk geldiği zaman koskoca imparatorlukta görev yapmanın heyecanı vardır. Aklında bir takım sorular vardır.(Padişahın nasıl bir adam olduğu?,Ortamın nasıl olduğu?…) Yazar saraya geldiği zaman büyük bir samimiyet ile karşılanır. Bundan hoşnut olur. Saraya geldikten hemen sonra Hünkar’ın huzuruna çıkar.Onunla görüşür.Görevini öğrenir.Hünkar yazara işinin ne derece önemli olduğunu hatırlatır.
Yazar saraya geldiği günlerde büyük bir şaşkınlıga uğrar. Gördüğü durum hiç de iç açıcı değildir.Devlet hakkında pek olumlu düşünmez. Örneğin saray içinde yapılan yemeklerin sarayın çok daha öte taraflarına bile gittiği,oradaki halkı bile doyurduğu,israfın hat düzeye geldiğini görür. Devletin çöküş durumunda olmasının sebeplerini teker teker anlamaya başlar.
Yazar bu arada adı sık sık veliahd için geçen Yusuf İzzüddin Efendi ve Vahidüddin Efendi’nin birbirlerine üstünlük kurma çalışmalarına tanık olur. Yazar sarayda yavaş yavaş faaliyetlere başlar. Verilen görevleri arkadaşı Lütfi Bey’le beraber yaparlar.Lütfi Bey yazarın en samimi arkadaşlarından birisidir. Yemek odalarının yapımı, misafirlerin ağırlanması, yatak odalarının tamiri v.b. işlere hemen başlarlar. Hatta işlerin aksamaması için nöbet sistemi kurulur.
Yazar sarayda ki olan olayları,başından geçen olayları anlatır.Bunlar sırayla şöyledir;istifa olayları, sultanların evlilikleri, damatlara verilen adlar(damad-ı şehriyari), alayların geçişleri, selamlıklar, hünkarın cuma günleri halkla selamlaşması, yabancı ülkeden Osmanlı Devletine ziyarete gelenlerin nasıl tavır takındıklar, ramazan aylarının özelliklerini (ülkede yaşayan kadın erkek herkes oruç tutar,namazlarını geçiktirmezler, ramazanda yardımlaşma çoktur), bayramın özelliklerini, Topkapı’daki merasim törenlerini, Abdulhamit’e halkın isyanını, Reşad Efendi ile Abdulhamit’in karşılaştırılmasını, askeri gösterileri, yazarın saraydaki görevi süresinde yaptığı gezileri, Trablusgarp savaşı,1.nci Dünya savaşına katılım aşamasını…
Yazar ve iş arkadaşı Lütfi Bey sadrazamın değişmesi(Ahmet Muhtar Paşa’nın sadrazam olmasıyla) yüzünden istifa ederek görevden ayrılırlar.Böylece yazarın dört yıllık saray hayatı biter. Yazar bundan sonra yurt dışına geziler yapar. Hünkar tarafından yurtdışına yollanır. Hünkar yazara maddi ve manevi destek sağlar. Yazar yurtdışında bazı kurslara katılır ve kendi edebi hayatını sürdürür.
Yazar bu kitabında ilgisini çok çeken birkaç olaydan da bahsetmektedir.Bunlardan birisi Frasa’dan gelen ziyaretçilerden bazılarının Osmanlı Devleti alehinde konuşmaları,Osmanlı Devleti’ni küçümsemeleri.Enver Paşa’nın Sarıkamış dramını anlatmaktadır.Trablusgarp Savaşı ve Atatürk’den bahsetmektedir.
3. KİTABIN ANA FİKRİ

İnsanlara verilen görevler yüksek derecede olabilir. Her ne olursa olsun kişiliğimizi kaybetmeden verilen vazifeyi yerine en iyi şekilde yerine getirmeliyiz. İnsanları çalışkanlıklarından dolayı takdir etmeliyiz. Görev ile siyaseti birbirine karıştırmamalıyız. İnsanları sevmeli ve onlarla iyi ilişkiler kurmalıyız. Kendi statümüze uygun olarak davranmalıyız. Kırıcı olmamalıyız