Bîrûnî

BÎRÛNÎ

Türk-İslam dünyasının yetiştirdiği büyük bilim ve din adamlarından olan Bîrûnî bugün İran sınırları içinde bulunan Kas şehrinde 973 yılında doğdu. Harezm Türklerinden olan ve küçük yaşta babasını kaybeden Bîrûnî kabiliyetleri ve zekası ile hemen dikkatleri çekti. Harezmşah hanedanından meşhur matematikçi Ebu Nasr Mansur Bîrûnî’yi himayesine alarak yetiştirdi.
Astronomi çalışmalarına 995’te başlayan Bîrûnî Harezm civarındaki Buşkatir’de güneşin ve gezegenlerin deklinasyonlarını (meyillerini) tespit etti. Dönemin önde gelen astronomlarıyla birlikte çeşitli rasat çalışmaları yapan Bîrûnî 44 yaşındayken Gazneli Sultan Mahmut’un himayesine girdi ve çalışmalarını burada sürdürdü. 1011’de Kabil’de çalışmalar yaptı.
Gazneli Sultan Mahmut’un Hindistan seferine başdanışman ve hazine genel müdürü olarak katıldı.
Hindistan’ın fethinden sonra burada çeşitli ölçümler yapan Bîrûnî yerkürenin yarıçapını 6.324.66 kilometre olarak gerçeğe çok yakın şekilde hesapladı ve dünyanın yuvarlak olduğunu tereddüte meydan bırakmayacak şekilde açıkladı.
Arapça ve Farsça’nın yanı sıra Sanskritçe İbranice Rumca Süryanice ve Yunanca’yı da öğrenen Bîrûnî astronominin yanı sıra tıp fizik matematik tarih kronoloji ve din ilimlerinde de büyük ilerleme gösterdi. Bu bilim dallarında toplam 196 eser yazdı.
Sahip olduğu bilimsel araştırma metodu sebebiyle bilim tarihçileri Bîrûnî’yi bütün zamanların en büyük mütefekkirleri arasında sayar. Yerçekimi kanunu konusunda İngiliz Newton’dan önce incelemeler yapan Bîrûnî dünyanın merkezinin cisimleri çektiğini ve bu yüzden dünya dönmesine rağmen üzerindekilerin boşluğa fırlamadığını izah etti.
Bîrûnî 1049 yılında Gazne’de vefat etti.