anne babalar için yazılar
CEZA VERİRKEN…

Dr. Ayşegül Selcen Güler

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar uyumsuz davranışlar sergiledikleri için birçok aile ceza yöntemleriyle tanışır. Hiçbir disiplin yönteminin işe yaramadığı da aileler tarafından sıkça söylenen bir şeydir. Gerçekten de, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve karşı gelme davranışı olan çocuklarda, cezanın çocuğun davranışı üzerine çok fazla etkisi yoktur.

Ceza, stratejik bir şekilde kullanıldığı takdirde etkili bir disiplin yöntemi olabilir. Çocuklar çok fazla eleştiri ve cezaya alışırlarsa, başaracaklarından emin olmadıkları durumlarda kolayca pes ederler. Bu yüzden, iyi bir davranış programı ödüle ağırlık vermeli. Öte yandan dürtü kontrol problemleri olan çocuklarda, yalnızca ödül içeren sistemler de yeterli değildir.

1) Kendinizi tanıyın: Çocuğunuza ceza verdiğinizde, kendi tepkilerinizi gözleyin. Çocuğunuzun yanlış davranışlarına karşı gösterdiğiniz duygusal tepkiler önemlidir. Eğer çok sert ve aşırı öfkeli davranıyorsanız, çocuğunuzun davranışı kötüleşebilir. Eğer daha kontrollü ve net davranırsanız, davranışla baş etmede daha başarılı olacaksınız.

2) Anahtar kelime “Stratejik”: Ceza verdiğinizde, durum kontrolünüz altında olsun. Önce ödevle ilgili ödül sisteminin yapısı ve tutarlılığından emin olun. Ödül sistemiyle ilgili her şey yerli yerinde yapılıncaya kadar cezayı çok nadir kullanın.

3) 4:1 oranını tutturmaya çalışın: Yani verdiğiniz ödüllerin miktarı, ceza miktarının en az 4 katı olsun. Bu yaklaşım, cesaretsizlik, öfke ve agresyonun ortaya çıkışını engeller.

4) Söylediğiniz şey kastettiğiniz şey olsun: Ceza verirken kesin ve net olun. Dolambaçlı konuşmayın. Söylediğinizi bir sonuca bağlamaya hazır olun.

5) Mümkün olduğu sürece “düzeltme”yi seçin: Sözlü olarak ve göstererek çocuktan istenen “düzeltme” etkili bir ceza biçimi olabilir. Düzeltmesini isterken çocuğun ne yapması gerektiğini söyleyin (“Çalışmaya şimdi başlaman gerekiyor” gibi), ne yapmaması gerektiğini değil (“ Hayallere dalmayı ve zamanını boşa harcamayı bırak” gibi).

6) Düzeltmeyi hemen yapmasını isteyin: Hedef, yanlış davranışından sonra çocuğunuza en kısa zamanda cevap vermektir. (Her zaman mümkün olmasa da)

7) Özel noktalara odaklanın: Çocuğun düzeltmesi gereken davranışı özel olarak belirtin. (“ Dikkatini ödevine vermen gerekiyor” gibi) Belirsiz ifadelerden uzak durun. (“Kötü yapıyorsun” gibi)

8) Düzeltmelerinizi basit ve kısa tutun: Düzeltme net ve kısa olduğunda faydalıdır.

9) Net olun, sert değil: Düzeltmeyi, ciddi olduğunuzu gösteren net bir tutumla söyleyin. Soru sormaktan kaçının! (örn: “Ödevinin başına dönmeye ne dersin?” gibi)
Kaynak: ReformTürk http://www.reformturk.com/showthread.php?p=20909

10) Ödüllerin geri alınması (response cost): Çocuk düzgün çalışması sonucunda kazandığı puanları, kardeşine vurarak veya ödevinin başından ayrılarak kaybedebilir. Burada da 4:1 ödül/ceza oranına dikkat etmek gerekiyor.

11) Kısıtlama (time-out): (Çocuğu uyaran bulunmayan bir yerde, örn; duvara dönük şekilde, 5 dakika oturtmak) Genellikle etkili bir davranış kontrolü yöntemidir. Ama ödev yapmayla ilgili güçlüklerde tavsiye edilen bir strateji değil. Çünkü, çocuğu zaten yapmak istemediği ödevden alıkoyduğu için ödül yerine geçer.

12) Ödevle ilgili olmayan durumlarda cezanın kullanımı: 4:1 oranını akılda tutarak, cezayı diğer davranış problemlerinde de kullanabilirsiniz. Ama aşırı cezacı bir sistem davranış kontrolünde tercih edilmez.

13) Ceza verirken tutarlı olmak, davranışın hemen sonrasında ceza vermek, hangi davranışla ilgili ceza verildiğini belirtmek (özgüllük), cezanın bir anlam ifade etmesi ve 4:1 ödül ceza oranının akılda tutulması önemli.

Dr. Ayşegül Selcen Güler